ӘМІР ТЕМІРДІҢ ҚАЗАҚ ЖЕРІНДЕ ҚАЛДЫРҒАН ҮШ ЕСКЕРТКІШІ
kerey.kz
Орта ғасырдағы қазақ тарихынан
ӘМІР ТЕМІРДІҢ ҚАЗАҚ ЖЕРІНДЕ ҚАЛДЫРҒАН ҮШ ҰЛЫ ЕСКЕРТКІШІ
1.Әмір Темір 1397-99- жылдары Яссауи мовзелейін салдырған.
2 Әлемде теңдесІ жоҚ, салмағы екі тонналық ТАЙҚАЗАНДЫ (Өнер туындысы)
ҚҰЙДЫРҒАН.
3 . Ұлытаудың Алтын шоқы деген төбесінде үлкен қара тасқа араб және шағатай
тілінде жазу жазып қалдырған. (Бұл тас қазір Эрмитажда тұр)
Әмір Темір1370- жылы Мауреннахр билігіне келді. Айналдырған он жылдың ішінде
Әмір Темір Ауғанстанды, батыс Үндістанды , батыс Қытайды, Парсы елін, Араб
елдерін , Қап тауы елдерін бағындырып, Осман империясының падишағы Баязитті
жеңген. Ә,ТЕМІРГЕ аз уақыттың ішінде жиырма алты мемлекет бағынышты болған.
1380-жылдары Алтын Орда әлсіреген кезде Алтын Орда тағына Ә.Темір Тоқтамысты
отырғызған. Тоқтамыс
Маңғыстаудағы Орыс хан өлтірген Түй сұлтанның баласы еді. Тоқтамыс хан Алтын
Ордада күшейген кезінде Әмір Темір Парсы елінде жүргенде, Тоқтамыс Самарқан мен
Бұхараға әскерімен келіп, елді тонаған. Одан кейін Әмір Темірге бағынышты Қап
елдерін жаулаған. Тоқтамыстың осы опасыздығын Әмір .Темір кек тұтып, 1391-
Тоқтамыспен шайқасуға аттанады. 200 мың әскермен ені 400шақырымдай елсіз,
сусыз Бетпақдаланы үш аптада басып өткен екен! Содан Сарысу өзеніне кездесіп,
оны кешіп өтіп, Жошы ұрпақтары билеген Алтын Орданы шабуға бара жатқанын
ескеріп, Ұлытаудағы Жошы ханның мазарына соғып, дұға оқыған, бата сұраған. Содан
шығыс жақ беттегі Алтын шоқы деген жерге әскерін тоқтатып, шоқының басына тас
үйдірген екен. (Ол тастар әлі бар деседі) Сосын бір үлкен тасты күйдіртіп арап және
шағатай тілінде сөз жазғызыпты. Біріншісі құран сөзі екен, екіншісінде " «В стране
семисот черных токмак в год овцы, в средний весений месяц султан Турана Темурбек
шел двумястами тысячи войск, имени своего рода на кровь Тохтамыш хана.
Достигнув этой он воздвиг этот курган, дабы он был знаком. Бог да скажет
правосудие! Если богу будет угодно! Бог да окажет милосердие людям! Да вспомнит о
нас милосердием!" Әмір Темір қалдырған бұл тасты 1935- жылы Қаныш Сәтпаев
тауып 1936-жылы Эрмитажға жіберген. Бұл тастағы жазуларды аударғандар
прфессор Пеппе мен акаднмик Ə.Марғұлан . Содан кейін Әмір Темір Жайықтан өтіп,
Қап тауының солтүстік бетінде Тоқтамыс ханның әскерін талқандайды, бірақ,
Тоқтамыс хан қашып кетеді. Әмір Темір 1395-96- жылдары Тоқтамыс ханды екінші рет
қуып барып, Құндызды өзенінің бойында тағы жеңіп шығады. Бірақ, Әмір Темір
Тоқтамысты тағы қолына түсіре алмаған. Әмір Темір сол шайқастан оралып келе
жатқанда Түркістанға соққанда Ахмед Яссауидің шағын мазарын көріп, сұрағанда,
Яссауидің сопылық жолды ұстанған, есімі елге аңыз болған ұстаз екенін естіп, сол
жерде үлкен мовзелей салуды бұйырады. Нешетүрлі шеберлер мен ұсталарды парсы
елінен алдырып, екі жылда үлкен мовзелейді тұрғызады. Мовзелейдің төбесі
күмбезделіп, қабырғалары айшықты керамикалармен қапталған. Сырт
қабырғаларындағы айшықтарда құран сөздері ойылып, жазылған. Мовзелейдің кіре
берісінде кешенді "1597-98-ӘМІР ТЕМІР КӨРЕГЕН САЛДЫРҒАН" дегенде жазу бар.
Ал, мовзелейдің ішінде тұрған салмағы екі тонналық Тай қазанды Әмір Темір
Шарафиддин Тәбризи деген ұстаға қүйдырған екен. Бұл әртүрлі металлдар
қосындысынан құйылған әлемде теңдесі жоқ өнер туындысы, әрі қасиеті ерекше
қазан!
Сонымен Әмір Темір қазақ жерінде қалдырған ұлы үш ескерткішті атап өттік. Бұл
ескерткіштер қазақ жерінің даңқын әлемге асырып тұрған ерекше қасиетті
ескерткіштер!
Жұмат ӘНЕСҰЛЫ, ақын, жазушы, тарихшы
Суреттерде ӘМІР ТЕМІРДІҢ XIY-ғасырдағы миниатюралық портреті, Ахмет Яссауи
кесенесі, Кесененің ішінде тұрған атақты ТАЙ ҚАЗАН
Пікір қалдыру