78 جاستاعى بايدەن انت بەرۋ كەزىندە قولىن ءوز ۇيىنەن اكەلگەن كونە “بيبلياعا” قويدى. كىتاپ 46-پرەزيدەنتتىڭ اۋلەتىندە 1893 جىلدان بەرى ساقتالىپ كەلگەن. بايدەن وسىعان دەيىن سەناتور جانە ۆيتسە-پرەزيدەنت قىزمەتتەرىنە كىرىسكەندە دە وسى ءدىني كىتاپتى ۇستاپ انت بەرگەن.
بيىلعى يناۋگۋراتسيانىڭ ەرەكشە بولاتىنى اۋەلدەن بەلگىلى بولدى. ونىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى – كوروناۆيرۋس پاندەمياسى. اقش ىندەتتى ەڭ قاتتى زارداپ شەككەن ەلدەردىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار 6 قاڭتار كۇنى ترامپ جاقتاستارى كاپيتوليدى باسىپ الىپ، ەلدە جىكشىلدىك قاۋپى كۇشەيدى.
كوروناۆيرۋس پاندەمياسى كەزىندە وتكەن انت بەرۋ راسىمىنەن كەيىن بايدەن امەريكالىقتارعا ۇندەۋ جولداپ، حالقىن بىرلىككە شاقىردى.
“دەموكراتيا ورنادى” دەدى بايدەن. “بۇل – امەريكانىڭ كۇنى. بۇل – دەموكراتيانىڭ كۇنى. بۇل – تاريح پەن ءۇمىتتىڭ، جاڭارۋ مەن باتىلدىقتىڭ كۇنى”.
ول سونداي-اق اقش-تىڭ نيەتتەس ەلدەرىنە سالەم جولداپ، قارىم-قاتىناستى قالپىنا كەلتىرەتىنىن ايتتى.
ء“بىز وداقتاستىعىمىزدى قالپىنا كەلتىرەمىز، الەم ەلدەرىمەن جۇمىس ىستەپ كەشەگىنىڭ ەمەس بۇگىننىڭ جانە ەرتەڭنىڭ ماسەلەلەرىن شەشەمىز” دەدى بايدەن.
سالتاناتتى شارادا اقش مەملەكەتتىك ءانۇرانىن ءانشى لەدي گاگا ورىندادى.
6 قاڭتارداعى وقيعادان كەيىن ۆاشينگتوندا قاۋىپسىزدىك بارىنشا كۇشەيتىلدى. كونگرەسس عيماراتىنىڭ اينالاسى تىكەنەك تەمىرلى شارباقپەن قورشالدى. قالا باسشىلىعى ۆاشينگتون ورتالىعىنداعى مەترو ستانسالار مەن جولداردى جاپتى. ءتارتىپتى قاداعالاۋعا مىڭداعان پوليتسەي مەن ۇلتتىق گۆارديانىڭ 25 مىڭ ساربازى جۇمىلدىرىلدى. قالادا توتەنشە جاعداي ەنگىزىلگەن.
كىم كەلدى، كىم كەلمەدى؟
كەيىنگى 152 جىلدا العاش رەت قىزمەتىن تاپسىرىپ جاتقان پرەزيدەنت يناۋگۋراتسيا راسىمىنە قاتىسپاي كەتتى. دەگەنمەن سالتاناتتى شاراعا ەلدىڭ بۇرىنعى باسشىلارى دجوردج بۋش، بيلل كلينتون جانە باراك وباما قاتىستى. اقش-تىڭ قازىر 96 جاسقا كەلگەن 39-پرەزيدەنتى دجيممي كارتەر كەلە الماي قالدى، بىراق قۇتتىقتاۋ سالەمىن جولدادى. ءوزىنىڭ يناۋگۋراتسياسى 1977 جىلى وتكەن كارتەر سودان بەرى انت قابىلداۋ راسىمىنە العاش رەت قاتىسپادى.
ۇلىقتاۋ راسىمىنە ترامپ كەلمەگەنىمەن، ونىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى مايك پەنس پەن بىرقاتار رەسپۋبليكاشىل دەپۋتات كەلدى. ولاردىڭ اراسىندا بايدەننىڭ جەڭىسىنە كۇدىك كەلتىرگەن سەناتور تەد كرۋز دە بولدى.
مايك پەنس وتپەلى كەزەڭدە شەشۋشى ءرول اتقاردى. 6 قاڭتار كۇنى كونگرەستىڭ قوس پالاتاسى سايلاۋ ناتيجەسىن بەكىتۋ ءۇشىن ورتاق جيىن وتكىزۋى كەرەك بولعان. ءداستۇر بويىنشا جيىنعا ۆيتسە-پرەزيدەنت توراعالىق ەتەدى. 3 قاراشاداعى پرەزيدەنت سايلاۋى ناتيجەسىن توقتاۋسىز داۋلاپ كەلگەن ترامپ ءوزىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتىنەن سول ءساتتى پايدالانىپ، سايلاۋ ناتيجەسىن بەكىتپەي قويۋعا شاقىردى. وسىعان دەيىن ترامپتىڭ كوپتەگەن باستامالارىن قولداپ جۇرگەن، پەنس بۇل جولى باسشىسىن بەتىن قايتاردى، اقش كونستيتۋتسياسىنا سىلتەپ، جيىن توراعاسىنىڭ مىندەتى فورمالدى عانا، ول ەل تاعدىرىن انىقتايتىن شەشىم قابىلداماۋى ءتيىس دەپ ايتتى. وسى سەبەپتى بولار يناۋگۋراتسيا راسىمىندە مايك پەنس پەن ونىڭ جارىن تانىستىرعاندا، قاتىسۋشىلار قول سىعىپ، ءىلتيپات ءبىلدىردى.
ترامپتىڭ پرەزيدەنت رەتىندەگى سوڭعى ساتتەرى
بايدەننىڭ يناۋگۋراتسياسىنا ءۇش ساعات قالعاندا ترامپ اق ءۇي اۋماعىنان پرەزيدەنت تىكۇشاعىمەن ەندريۋس بازاسىنا ۇشىپ كەتتى. ول جەردە اقش قىزمەتتەن كەتىپ بارا جاتقان پرەزيدەنتى قوشتاسى راسىمىنە قاتىستى. تۋىستارى مەن جاقتاستارى الدىندا ءسوز سويلەگەن ترامپ “سىزدەرگە پرەزيدەنت بولۋ – مەن ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە. راحمەت” دەدى.
ترامپ پرەزيدەنت رەتىندەگى جەتىستىگى رەتىندە “قارۋلى كۇشتەردىڭ قالپىنا كەلۋىن”، سالىق مولشەرىنىڭ تومەندەۋىن، قارجى نارىعىنىڭ ءوسۋىن، فەدەرالدى سۋديالاردى جانە جوعارعى سوتتىڭ ءۇش سۋدياسىن تاعايىنداۋدى اتاپ ءوتتى. ول سونداي-اق كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينانىڭ ازىرلەنۋىن دە ءوز جەتىستىگىنە قوستى.
45-پرەزيدەنت سونداي-اق امەريكالىقتار ءۇشىن كۇرەسۋگە ارقاشان دايىن ەكەنىن، بايدەن اكىمشىلىگىنە ساتتىلىك تىلەيتىنىن ايتتى.
شاراعا ۆيتسە-پرەزيدەنت مايك پەنس كەلگەن جوق. ول ترامپپەن 19 قاڭتاردا قوشتاسقان. ەكەۋىنىڭ اراسى كاپيتوليدەگى وقيعادان كەيىن سۋىپ كەتكەن.
ترامپ اق ۇيدەن كەتەرىنىڭ الدىندا الاياقتىق ايىبىمەن جازالانعان 150-دەي ادامعا كەشىرىم بەرۋ تۋرالى قۇجاتقا قويدى.
ترامپ بىلتىر قاراشادا وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىندا دەموكرات دجو بايدەننەن جەڭىلىپ قالىپ، سايلاۋ ناتيجەسىمەن كەلىسپەي كوپتەگەن شتاتتىڭ سوتقا جۇگىندى، ءتىپتى جوعارعى سوتقا دا ارىز ءتۇسىردى. سوتتار ونىڭ ارىزدارىن كەرى قايتاردى.
6 قاڭتاردا كاپيتوليدە بايدەننىڭ جەڭىسىن راسىمدەۋ جيىنى وتەردەن بۇرىن ترامپ اق ءۇي جانىندا ءوز جاقتاستارىنا قايىرىلىپ، ء“بىز ەشقاشان بەرىلمەيمىز، ەشقاشان جەڭىلمەيمىز، ۇرلىقتى توقتاتىڭىزدار” دەگەن ەدى. ترامپتىڭ وسى سوزىنەن كەيىن ونىڭ اشۋلى جاقتاستارى 1,6 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان كاپيتوليگە بارىپ، باسىپ كىرىپ، سايلاۋ ناتيجەسىن راسىمدەۋ شاراسىن وتكىزۋگە كەدەرگى كەلتىردى. ساياساتكەرلەر جيىن وتەتىن زالدى تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولعان. ولار جۇمىسىن 7 قاڭتاردا جالعاستىرىپ، بايدەننىڭ جەڭىسىن راسىمدەدى.
كاپيتوليدەگى جاعدايدان بەس ادام قازا تاۋىپ، 52 ادام ۇستالدى.
قوشتاسۋ راسىمىنەن كەيىن دونالد ترامپ پەن ونىڭ ايەلى مەلانيا ترامپ تۋىستارىمەن بىرگە اقش پرەزيدەنتتەرى مىنەتىن Air Force One ۇشاعىمەن فلوريداعا ۇشىپ كەتتى.
جاعداي قالاي وزگەرەدى؟
يناۋگۋراتسيا راسىمىندە بايدەنگە دەيىن ونىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى كامالا حارريس انت بەرگەن. 56 جاستاعى حارريس – بۇل قىزمەتكە كىرىسكەن العاشقى ايەل جانە اق ناسىلدىگە جاتپايتىن العاشقى ادام. وسىلايشا اقش ساياسي جۇيەسىندەگى پرەزيدەنتتەن كەيىنگى ەڭ لاۋازىمدى ءۇش قىزمەتتىڭ ەكەۋىن ايەل ادام اتقارماق. دەموكرات نەنسي پەلوسي (حانىم) كونگرەستىڭ تومەنگى پالاتاسىنا جەتەكشىلىك ەتەدى.
ءداستۇر بويىنشا بايدان يناۋگۋراتسيا الدىنداعى ءتۇندى اقش ۇكىمەتىنىڭ مارتەبەلى قوناقتارعا ارنالعان Blair House دەيتىن ۇيىندە وتكىزدى. بۇل ءۇي ۆاشينگتوننىڭ ورتالىعىندا، اق ۇيگە قاراما-قارسى ورنالاسقان.
بايدەننىڭ يناۋگۋراتسياسىنان ساناۋلى ساعات وتكەندە جاڭا سايلانعان ءۇش دەموكرات سەناتور انت بەردى. ولاردىڭ ءبىرى كاليفورنيا شتاتىنان ءحارريستىڭ ورنىنا سايلاندى، ەكەۋى دجوردجيا شتاتىنداعى سايلاۋدىڭ 5 قاڭتاردا وتكەن ەكىنشى كەزەڭىندە جەڭىسكە جەتتى.
وسىلايشا دەموكراتتار كونگرەستىڭ قوس پالاتاسىن دا ءوز باقىلاۋىنا الدى. بۇل بايدەنگە كۇن تارتىبىندەگى جوسپارلارىن جۇزەگە اسىرۋعا جەڭىلدىك بەرمەك.
ۇلىقتاۋ راسىمىنەن ءبىر كۇن بۇرىن بايدەن مەن حارريس كوروناۆيرۋس پاندەمياسى كەزىندە قايتىس بولعان 400 مىڭ امەريكالىققا تاعزىم ەتتى.
“جازىلىپ شىعۋ ءۇشىن ەستە ساقتاۋىمىز كەرەك” دەدى بايدەن تاعزى ەتۋ شاراسىندا.
بايدەننىڭ العاشقى شەشىمدەرى
دجو بايدەن ۇلىقتاۋ راسىمىنەن كەيىن كوپ كۇتتىرمەي ترامپ قابىلداعان شەشىمدەردىڭ كۇشىن جوياتىن بىرقاتار قۇجاتقا قول قويدى.
اتاپ ايتقاندا، قىزمەتىنە جاڭا كىرىسكەن پرەزيدەنت اقش-تى كليمات جونىندەگى پاريج كەلىسىمىنە قايتا قوسىپ، اقش-تىڭ دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنا مۇشەلىگىن قالپىنا كەلتىردى. ول سونداي-اق ماسكا تاعۋدى مىندەتتەپ، كەي مۇسىلمان ەلدەرىنە قارسى ۆيزالىق شەكتەۋلەردىڭ كۇشىن جويدى. يمميگرانت بالالاردى دەپورتاتسيالاۋدى كوزدەيتىن DACA باعدارلاماسىن (Deferred Action for Childhood Arrivals) اياقتادى.
بايدەن ترامپتىڭ شەكارادا قابىرعا تۇرعىزۋ جوباسىن دا توقتاتتى.
پاريج كەلىسىمىنە قايتا قوسىلۋ تۋرالى شەشىمىنە تۇسىنىكتەمە بەرگەن بايدەن ء“بىز بۇرىن-سوڭدى بولماعان دارەجەدە كليماتتىڭ وزگەرۋمەن كۇرەسەمىز” دەدى.
دونالد ترامپ 2017 جىلى پاريج كەلىسىمىن “اقش ەكونوميكاسى ءۇشىن قولايسىز كەلىسىم بولدى” دەپ اتاپ، ءوز ەلىن بۇل كەلىسىمنەن شىعاراتىنىن مالىمدەگەن. اقش رەسمي تۇردە بۇل كەلىسىمنەن 2020 جىلى قاراشا ايىندا شىقتى. ونىڭ قايتا قوسىلۋى ءۇشىن ءبىر اي ۋاقىت كەرەك بولادى.
ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ