ۋكرايناداعى سوعىس ەلدىڭ شىعىسى مەن وڭتۇستىگىنە ويىسىپ جاتقاندا، كيەۆ ناتو ەلدەرىنەن رەسەي اسكەرىن جويۋعا قاجەت قارۋ-جاراق سۇرادى.
جۋىردا چەحيانىڭ ۋكرايناعا سوۆەت كەزىندە جاسالعان ت-72 تانكىن، گاۋبيتسا مەن بروندالعان تەحنيكاسىن جىبەرگەنى بەلگىلى بولدى. وسىلايشا ولار كيەۆتىڭ وتىنىشىنە قۇلاق اسىپ، قولداۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىنە وتكەنىن بىلدىرگەندەي بولدى. پولشا، ۇلىبريتانيا سەكىلدى ەلدەر دە قارۋ-جاراق جىبەرىپ جاتىر. ۋكرايناعا جۇزدەگەن ميلليون دوللار جۇمساعانىن مالىمدەگەن اقش تا قوسىمشا قۇرال-جابدىقتارىن تاسىمالداپ جاتىر.
دەگەنمەن ۋكراينا كۇشتەرىنە ەندى تاكتيكانى وزگەرتىپ، ەلدىڭ شىعىسى مەن وڭتۇستىگىنە شوعىرلانعان رەسەي اسكەرىنە توتەپ بەرۋگە باسىمدىق بەرۋگە تۋرا كەلەتىن شىعار. ول جاقتا رەسەيلىكتەر كيەۆ پەن ەلدىڭ سولتۇستىك-شىعىسىنداعى اسكەرگە قاراعاندا الدەقايدا ىڭعايلى پوزيتسيادا وتىر. ۋكراينا اسكەرى كيەۆ ماڭىنداعى جانە ەلدىڭ سولتۇستىك-باتىسىنداعى اسكەرگە تانكتەرگە قارسى زەڭبىرەكتەر مەن قولدا بار قارۋىن پايدالانىپ قارسى تۇرا العان ەدى.
سوعىستا ەداۋىر شىعىنعا ۇشىراعان رەسەي قازىر اسكەرىن توپتاستىرىپ، قايتا قارۋلاندىرىپ، ۋكرايناعا باسقىنشىلىق جوسپارىن قايتا سۇزگىدەن وتكىزىپ جاتىر. ماسكەۋ ءماريۋپولدى، رەسەي قولداپ وتىرعان سەپاراتيستەر قولىنداعى دونەتسك پەن لۋگانسك جەرىن تۇگەلىمەن باقىلاۋعا الىپ، وسى اۋداندارداعى ۋكراينا كۇشتەرىن قورشاۋعا الۋدان ءۇمىتتى.
ازاتتىق راديوسى اقش تەڭىز اسكەرىنىڭ پولكوۆنيگى، ۆاشينگتونداعى ستراتەگيالىق جانە حالىقارالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ كەڭەسشىسى مارك كانسيانمەن سوعىستىڭ قالاي ءوربيتىنى جونىندە سۇحباتتاستى.
ازاتتىق: ماسكەۋ سوعىستى دونباسس پەن ۋكراينانىڭ وڭتۇستىگىندە جۇرگىزۋگە تىرىسىپ جاتىر. بۇل شايقاس قالاي بولادى؟ ۋكراينانىڭ ەندى جاقسى قارۋلانىپ، كۇشەيىپ العان رەسەي اسكەرىمەن شايقاساتىنىن ەسكەرسەك، بۇل ۇرىس كيەۆ ماڭىنداعى سوعىستان نەسىمەن ەرەكشەلەنۋى مۇمكىن؟
مارك كانسيان: رەسەي اسكەرى وسىدان ءۇش اپتا بۇرىن ىستەۋى كەرەك ارەكەتكە ەندى بارىپ جاتىر دەپ ويلايمىن. ياعني، اسكەرىن وزدەرى باسىم تۇسكەن وبلىستارعا شوعىرلاندىرىپ جاتىر. وڭتۇستىكتە – ماريۋپول ماڭىنا، شىعىستا سولتۇستىك جانە دونباسس وبلىسىنان شابۋىل جاسايدى.
رەسەي باسقىنشىلىعىنىڭ نەگىزگى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى دونباستا باسىپ العان جەرىن ۇلكەيتىپ، وسى ماڭداعى اۋدانداردى باسىپ الۋ ەدى. سوندىقتان سول جاققا اسكەر شوعىرلاندىرىپ جاتقانى تاڭ قالدىرمايدى. بۇل جاعدايدى رەسەيلىكتەر قولداۋى مۇمكىن بولعاندىقتان، ۋكراينالىقتار ءۇشىن ازداعان قاۋىپ بار.
ۋكراينا اسكەرى قورعانىستا تاباندى بولدى. ەندى رەسەيلىكتەر اسكەرىن ارتتىرىپ، كەيبىرىن [باسقا اۋدانداردان] جيناپ جاتقاندا، ۋكراينا اسكەرىنىڭ ورنىن اۋىستىرىپ، قايتا قارۋلاندىرۋ قاجەت. اسىرەسە، كيەۆ ماڭىنداعى اسكەر كوپ زارداپ شەكتى. قارۋ-جاراق تابۋعا، قوسىمشا كۇش جيناۋعا، اسكەردىڭ دەمالىپ الۋىنا جانە قايتا رەتكە كەلۋىنە ۋاقىت كەرەك.
ازاتتىق: باتىس بارلاۋشىلارى رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين 9 مامىر كۇنى وتەدى دەپ جوسپارلانعان ءداستۇرلى پارادقا دەيىن «جەتىستىككە جەتۋدى» قالاپ وتىر دەيدى. بۇل ەندى سوعىستىڭ قالاي وربۋىنە اسەر ەتە مە جانە رەسەي، ۋكراينا جانە باتىس ەلدەرىنە قىسىم بولماي ما؟
مارك كانسيان: بۇل داتانىڭ اسكەري وپەراتسياعا قالاي اسەر ەتۋى مۇمكىن ەكەنى بەلگىسىز.
گەنەرالدار شىعىستاعى قادامدارىن، ەندى نە ىستەيتىندەرىن انىق بايقاتقانداي بولدى دەپ ويلايمىن. ولار باسقا وبلىستارداعى شابۋىلدى توقتاتتى. رەسەيلىكتەردە سوعىسۋعا تاعى ءبىر اي [ۋاقىت] بار ما، مىنە، وسى جاعى انىق ەمەس.
ولاردا شىعىن كوپ بولدى، [اسكەردىڭ] رۋحى ءتۇستى. ولاردا ۋاقىت جاعىنان شەكتەۋ بار دەپ ويلايمىن. جۋىق ارادا جەڭىسكە جەتپەسە، ولار تىعىرىققا تىرەلەدى. بۇل رەسەي اسكەرى ءۇشىن وتە جامان.
ازاتتىق: باتىس ەلدەرى ۋكراينانىڭ شابۋىلداۋىنا قاجەت قارۋ-جاراقتاردى مولىنان جىبەرىپ جاتقانىنا كۋا بولىپ وتىرمىز. باستاپقىدا باتىس ولاي ىستەۋگە ىقىلاس بىلدىرمەگەن. باتىس جىبەرىپ جاتقان قارۋ-جاراق ۋكراينانىڭ سوعىستا باسىمدىققا يە بولۋىنا كومەكتەسە مە؟ كيەۆ ءوزى سۇراعان قارۋ-جاراقتى الا الا ما؟
مارك كانسيان: باتىس ۋكرايناعا بۇعان دەيىن قولدانىپ كەلگەن نەمەسە ۇيرەنۋى جەڭىل قۇرالدار جىبەرىپ جاتىر. ولاردىڭ اراسىندا Javelin زىمىراندارى، تانككە قارسى ءتۇرلى زىمىراندار، Stinger جانە وزگە دە زەنيتتى راكەتالار بار.
[قارۋ جىبەرۋ] جالعاسا بەرەدى دەپ ويلايمىن. ولار ۋكرايندار قولدانىپ جۇرگەن، وڭاي ۇيرەنۋگە بولاتىن جانە ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاعا جەڭىل ەنەتىن ءىرى قارۋ دا جىبەرىپ جاتىر. [بىراق] بۇلاردى بارىنشا كەڭەيتۋ قيىنعا سوعادى دەپ ويلايمىن.
[ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير] زەلەنسكي ناتو ۇشاقتارى مەن تانكتەرىنىڭ ءبىر پايىزىن سۇرادى. بىراق قولدانىلىپ جۇرمەگەن قارۋدى جەتكىزۋگە، ۇيرەتۋگە جانە تاسىمالداۋعا ايلار، ءتىپتى، جىلدار كەتەدى. سوندىقتان [امەريكادا جاسالعان] م-1 تانكتەرىن ۋكراينادا كورمەيسىز.
ەكىنشى جاعىنان، ولارعا ت-72 [تانكتەرىن] جىبەرۋدىڭ دە ۇلكەن ءمانى بار. پولشاداعى Mيگ-29 دا ۋكرايناعا جەتكىزىلەدى دەپ ويلايمىن. ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىندا اقش قارۋ تاسىمالداۋدى اشىق كورسەتپەيتىنىن اڭعارتتى. ولار مۇنى ت-72 جاعدايىندا ىستەگەندەي بىلدىرتپەي جەتكىزۋى مۇمكىن. ولار قارۋدىڭ قايدان جانە قالاي كەلگەنىن ايتپادى، بىراق بۇل قارۋ ۋكراينادا پايدا بولدى.
ازاتتىق: ۋكراينالىقتار الۋى مۇمكىن قارۋدىڭ تۇرلەرىنە ءمان بەرگەن قانشالىقتى دۇرىس؟ قارۋدىڭ جاڭا تۇرلەرى الداعى اپتالاردا ۋكرايناعا باسىمدىق بەرە الا ما؟
مارك كانسيان: ەڭ باستىسى – اسكەردىڭ قۋاتىن كورسەتەتىن وسى وق-ءدارى.
باتىس تەك تانككە قارسى قارۋ [مەن] زەنيتتى قارۋ عانا ەمەس، ارتيللەريالىق سناريادتار مەن وقتار، كۇندەلىكتى قاجەت زاتتار جىبەرىپ جاتىر. بۇل ۋكراينانىڭ سوعىس الاڭىنداعى ارەكەتتەرىن قامتاماسىز ەتەتىندىكتەن، ۇلكەن ءمانى بار. بۇل ولارعا سوعىس باسىندا قۇرىلىپ، قازىر ارەكەتكە كوشىپ جاتقان جاساقتاردى قارۋلاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
تانك پەن ۇشاق سەكىلدى ءىرى قارۋ كوزگە بىردەن تۇسەدى. ولاردى دا جىبەرۋ كەرەك. بىراق ەڭ باستىسى [قارۋ-جاراق] جىبەرۋدى توقتاتپاۋ ماڭىزدى.
رەسەيلىكتەر مۇنداي كومەك المايدى. ولار قارۋ-جاراق پەن ازىق-تۇلىكتى ەلدىڭ باسقا بولىگىنەن اكەلۋگە ءماجبۇر ءارى ونى كوپ مولشەردە وندىرمەيدى. ۋكراينا اسكەرى قورىن تولتىرىپ جاتقاندا، رەسەيدە بۇل ازايىپ جاتىر.
ازاتتىق: رەسەي كۇشتەرى ءماريۋپولدى باسىپ الىپ، ونى قىرىمعا قۇرلىق ارقىلى باراتىنداي كوپىر ەتۋگە، دونەتسك پەن لۋگانسك وبلىستارىنداعى وككۋپاتسيا اۋماعىن كەڭەيتىپ، ۋكراينانىڭ وسى اۋداندارداعى اسكەرىن جويۋعا تىرىسىپ جاتىر. رەسەي اسكەرى بۇل ماقساتتارىنا جەتە الا ما؟
مارك كانسيان: كەيىنگى بىرنەشە اپتادا ولار بۇكىل ەلدى جاۋلاپ الۋدى ماقسات ەتكەن ەدى. ونىمەن سالىستىرعاندا بۇل جۇزەگە اسۋى مۇمكىن ماقسات. الايدا بۇلاي بولۋى ەكىتالاي.
وسى ءۇش-ءتورت اپتادا رەسەي اسكەرى كوپ جەتىستىككە جەتە المادى. قازىر ولاردا سوعىسقا جۇمىلدىرۋعا بولاتىن بىرنەشە قۇرىلىم بار، بىراق كوپ ادامنان ايىرىلعان كۇشتەرىن جاڭارتۋعا ءبىرشاما ۋاقىت كەرەك.
كەيبىر دەرەك بويىنشا ولار 7-15 مىڭ ادامنان ايىرىلعان. قازا بولعاندار بۇدان دا كوپ بولۋى مۇمكىن. جارالانعاندار قازا تاپقانداردان ەكى ەسە كوپ بولعانىن ەسكەرسەك، قازىرگە دەيىن 40-50 مىڭ ادامنان ايىرىلعان بولۋى مۇمكىن. باسىندا اسكەريلەر سانى 150 مىڭ بولسا، ولار اسكەرىنىڭ تورتتەن بىرىنەن ايىرىلعان بولۋى ىقتيمال.
اۋعانستانداعى ون جىلعا سوزىلعان اسكەري قيمىلدار كەزىندە سوۆەت وداعى ون بەس مىڭعا جۋىق ادامنان ايىرىلعان. رەسەي سوعىستىڭ العاشقى ايىندا-اق وسىنشا ادام جوعالتتى.
(سۇحبات وڭدەلىپ، ىقشامدالدى)
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ