رەسەيدىڭ ۆاليۋتالىق سوعىسىنان كەيىن، قازاقستان ساۋدا سوعىسىمەن جاۋاپ بەردى.
kerey.kz
قازتاگ – سەرگەي زەلەپۋحين. ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا العاشقى اۋىر قيىندىققا تاپ بولدى. ءبىزدىڭ ارىپتەسىمىز رەسەيدىڭ ۆاليۋتالىق سوعىسىنان كەيىن، قازاقستان ساۋدا سوعىسىمەن جاۋاپ بەردى. ال ۋكراينانىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىنداعى جانجال مەن قىرىمنىڭ تۋعان ايلاعىنا قايتا ورالۋى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق (ەاەو) اياسىنداعى ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ تەرەڭدەۋى مەن جەدەلدەتۋ بولاشاعى ماسەلەسىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر.
وندىقتى كوزدەپ، تيگىزگەنى – ءسۇت
قازاقستانداعى بيزنەس-قاۋىمداستىقتاردىڭ وكىلدەرى بىرنەشە رەت ەسكەرتكەن جاعداي ورىن الىپ وتىر. قازاقستان رەسەيدەن كەلەتىن ءسۇت، كامپيت، ماي، تاۋىق ەتى جانە باسقا دا ەت ونىمدەرىنە تىيىم سالدى. تاۋىق ەتىنىڭ يمپورتى ماسەلەسى رەسەيلىك قانا ەمەس، بەلارۋستىك وندىرۋشىلەرگە دە اسەرىن تيگىزدى. قر باس سانيتارلىق دارىگەرى جانداربەك بەكشين مالىمدەگەندەي، بۇل شارا ۋاقىتشا سيپاتقا يە. تەك، تاۋىق ەتى بويىنشا تىيىم سالىنعان تىزىمگە تەك «سمولەۆيچي برويلەر» ااق بەلارۋستىك كاسىپورنىنىڭ عانا كىرگەنى قىزىق. قالعاندارىنىڭ ءبارى رەسەيلىك: «پريوسكولە»، «مايكوپسكي پتيتسەكومبينات»، «كۋرسكي اگروحولدينگ» جانە «ۋرال-بيزنەس». تەك وسى ايتىلعان كومپانيالارعا عانا ەمەس، كسرو كولەمىندە دۇرىلدەپ تۇرعان ميكويانسكي ەت كومبيناتى، «دانون»، «يۋنيميلك» جانە «ۆيمم-بيلل-دانن» دا بار. كونديتەرلىك بۇيىمدار دا ادا قالماعان: «رۋسسكي بيسكۆيت»، «كراسنىي وكتيابر»، «روشەن»، «ياشكينو» جانە «مارس». ءتىپتى مايونەزدەرگە دە جەتىپتى «ساراتوۆسكي 67%» جانە «ماحەەۆ». قازاقستان ءتىپتى مۇنىمەن توقتاماق ەمەس. جاقىن ارادا بۇل تىزىمگە رەسەيلىك شىرىندار، ۇن مەن جۇمىرتقا دا كىرۋى مۇمكىن. تىيىم سالىنعان زاتتارعا بەرىلەتىن رەسمي تۇسىنىكتەر رەسمي سيپاتقا يە، ال كەيبىرەۋى ءتىپتى بىلايشا ايتقاندا قۇلاقتارىنان تارتىپ كىرگىزىلگەندەي. «سانەپيدقىزمەتى ورگاندارى مەن تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعاۋ بويىنشا قوعامدىق بىرلەستىكتەر ىلعالدىق دەڭگەيىن جاپپاي كوتەرۋ بەلگىلەگەن – ول بەلگىلەنگەن نورمادان ءۇش ەسە كوپ. «كۋرسكي اگروحولدينگ» جاق، «ۋرال-بيزنەس» جشس، «مايكوپسكي قۇس كومبيناتى» جاق مەملەكەتتىك تىلدە تاڭبالانعانى جوق. ال «سمولەۆيچي برويلەر» ەتىندە، «پريوسكولە» جاق-دا پاتوگەندىك قوزدىرعىش تابىلعان»، – دەپ ءتۇسىندىردى ازىق-تۇلىككە سالىنعان تابۋ سەبەبىن ج. بەكشين. الايدا ەكونوميكالىق سۇراق تۋىندايدى: ەگەر باس سانيتار تىزبەلەپ بەرگەن بۇزۋشىلىقتار بولعان بولسا، وندا نەگە ءدال قازىر تىيىم سالىنىپ وتىر جانە جاپپاي تۇردە؟ نەگە ول كەدەن وداعى (كو) ىسكە كىرىسكەننەن كەيىن نەمەسە وعان دەيىن جاسالماعان؟ نەگە بۇعان دەيىن رەسەيلىك مۇناي ونىمدەرىنىڭ يمپورتىنا تىيىم سالىنباعان؟ مەملەكەتتىك تىلدە تاڭبالاۋ بولمادى ما؟ جانە وسىنداي «نەگەلەر» تولىپ جاتىر.
ۆاليۋتا سوعىسىنان ساۋدا سوعىسىنا دەيىن
ج. بەكشين تىزبەكتەپ بەرگەن بىرقاتار رەسەي ونىمدەرىنىڭ يمپورتىنا تىيىم سالۋ سەبەپتەرى رەسمي سيپاتقا يە، دەلىنگەن ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى راقىم وشاقباەۆ قاڭتار ايىنىڭ اياعىنداعى مالىمدەمەسىندە. سول كەزدە ول قازاقستاندا رەسەيلىك يمپورتقا شەكتەۋ سالۋ مۇمكىندىگىنىڭ قاراستىرىلىپ جاتقانىن ايتقان بولاتىن. جانە سانيتارلىق نورمالار مەن ءتىلى تۋرالى زاڭدى رەسەيلىك تاراپتىڭ ساقتاماۋىنىڭ بۇل جەردە ەش قاتىسى جوق. «ءبىز ۇكىمەتكە قازاقستانعا جەكەلەگەن بارىنشا سەزىمتال تاۋارلاردىڭ كەيبىرىنە ۋاقىتشا شەكتەۋ سالۋ تۋرالى ۇسىنىس ەنگىزدىك. ءبىز كولىك، قۇس ونىمدەرى، قۇس ەتى، جۇمىرتقا، قۇرىلىس ارماتۋراسى، اككۋمۋلياتورعا قاتىستى سەنىمدى تۇردە ۇسىنىستار ەنگىزدىك»، – دەدى ر. وشاقباەۆ.
نەگە قازاقستان رەسەيلىك تاۋارلارعا كەدەن وداعى اياسىندا فريترەدەرلىك ادالدىقتان، اشىق قولدامپازدىق ۇستەمدىككە كوشتى؟ جاۋابى ايقىن: بىلتىر قاتتى قۇنسىزدانعان رەسەيلىك رۋبل تەڭگەنىڭ وعان ساي كەلمەيتىن السىزدىگىنەن قازاقستاندىق وندىرۋشىلەردى ءبىر ساتتە باسەكەگە قابىلەتسىز ەتتى، ولارعا قالايدا امان قالۋ كەرەك بولدى. جالپى، ال كاپونە ايتقانداي: «ارتىق ەشتەڭە جوق، تەك بيزنەس». بىراق قالاي بولعاندا دا، رەسەي جاۋاپ رەتىندە كەيبىر وڭىرلەردە «ايس-پليۋس» جشس ايرانىنا، «دەپ» جشس سۇتىنە، «ليدەر2010» جشس ونىمدەرىنە، قىزىلشا مەن قاۋىنعا تىيىم سالا وتىرىپ، ءوز ەسەسىن جىبەرگەن جوق. ال ەگەر وسىعان رەسەيلىك سانكتسيالارعا تاپ بولعان ەلدەردىڭ بەلارۋس جانە قازاقستان ارقىلى رەەكسپورتتايتىن ونىمدەرىمەن بايلانىستى جانجالدى قوساتىن بولساق، وندا كەدەن وداعىنىڭ ىرگەسى سوگىلدى دەۋگە نەگىز بار.
وسىلايشا ەشقانداي اسىرا سىلتەۋسىز ءبىز ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا اياسىندا العاش رەت ۆاليۋتالىق سوعىستىڭ قالايشا ساۋدا سوعىسىنا اينالاتىنىنا كۋا بولدىق. وعان قوسا وسىنىڭ ءبارى كو، بەك جانە ەاەو اياسىنداعى شاعىن ۇلتتىق قۇرىلىمداردىڭ تومەن تيىمدىلىگىن مەڭزەيدى، ويتكەنى وسىعان ۇقساس قاشىپ قۇتىلا المايتىن قاراما-قايشىلىقتاردىڭ بارلىعىن وكىلەتتىك بار كەزىندە الگىلەردىڭ بەيمالىم فازادان اشىق تۇرگە اۋىسپاي تۇرعانعا دەيىنگى ساتىندە ولار شەشۋگە قابىلەتسىز بولدى. ونىڭ ۇستىنە، بۇل ەاەو ۆاليۋتالىق وداعىنىڭ كەلەشەگىنە ۇلكەن كۇمان تۋعىزادى، ول تۋرالى جاقىندا رەسەيلىك پرەزيدەنت قايتادان سويلەدى دە. «سەرىكتەستەرمەن مونەتارلىق ساياساتتاردى ۇيلەستىرۋدى جالعاستىرامىز دەپ كەلىستىك. پەرسپەكتيۆادا ۆاليۋتالىق وداق قۇرۋ مۇمكىندىگى جايلى دا ءسوز قوزعايتىن ۋاقىت كەلدى دەپ ويلايمىز.
يىق ءتۇيىستىرىپ جۇمىس جاساي وتىرىپ، سىرتقى قارجىلىق-ەكونوميكالىق قاۋىپ-قاتەرلەرگە جەدەل ارەكەت ەتۋ، ءبىزدىڭ بىرلەسكەن نارىعىمىزدى قورعاۋ جەڭىلىرەك»، – دەدى سوناۋ 20 ناۋرىزدا ۆلاديمير پۋتين قازاقستان، رەسەي جانە بەلارۋس پرەزيدەنتتەرىنىڭ ۇشجاقتى كەزدەسۋىنەن كەيىن. اققۋ، شورتان ءھام شايان بىراق رەسەيلىك مەملەكەت باسشىسىنىڭ مالىمدەمەسى ىقىلاس-تىلەكتى اقيقات رەتىندە ۇسىنۋعا تالپىنۋدى ەسكە تۇسىرەدى. جانە مىنە نەلىكتەن. باستالعان ساۋدا سوعىسى ۆاليۋتالىق سوعىستىڭ سالدارى بولدى، ول ەڭ جوعارى مىنبەلەردەن كەلىسىلگەن اقشالاي-نەسيەلىك جانە ۆاليۋتالىق ساياساتتى جۇرگىزۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى دەكلاراتسيالىق مالىمدەمەلەرگە قاراماستان، مۇنى جاساۋعا دەگەن قابىلەتسىزدىك پەن تىلەكتىڭ جوقتىعىنا نۇسقايدى.
ءارى ءبىرىنشى كەزەكتە رەسەيلىك ءرۋبلدىڭ باعامىن وداقتاعى ءوز سەرىكتەستەرىنىڭ مۇددەلەرى ەسەبىنسىز عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە قازاقستان مەن بەلارۋستىڭ ءدال سونداي قۇرىلىمدارىمەن كەلىسۋسىز-اق ەركىن جۇزۋگە جىبەرگەن رەسەيلىك ورتالىق بانك تاراپىنان. ايتپاقشى، وسى جايلى جاقىندا قر ۇلتتىق بانكىنىڭ ەكس-باسشىسى گريگوري مارچەنكو «روسسيا 24» تەلەارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا ەسكەرتتى. «ءبىز قازىر (ۆاليۋتالىق وداققا – قازتاگ) دايىن ەمەسپىز، ءتىپتى جۋىقتامايمىز دا، ماكروەكونوميكالىق پارامەترلەر تۇرعىسىنان دا، ءىس-قيمىلدى ۇيلەستىرۋ تۇرعىسىنان دا.
ەاەو ەلدەرىنىڭ ورتالىق بانكتەرى دەۆالۆاتسيا جۇرگىزۋ كەزىندە وداقتاعى سەرىكتەستەرىنىڭ مۇددەلەرىن ەسكەرمەيدى. سەبەبى رەسەيدە جەلتوقسان ايىندا دەۆالۆاتسيا ورىن الدى، بەلارۋستە 30% سالىق ەنگىزدى، ال قازاقستان باعامدى وزگەرىسسىز ساقتاپ قالدى. قارجى سەكتورىندا كرىلوۆتىڭ اققۋ، شورتان ءھام شايان مىسالىنان باسقا جاقسى يلليۋستراتسيا تابۋ مۇمكىن ەمەس»، – دەپ ءتۇسىندىردى ءوز پوزيتسياسىن ۇلتتىق بانكتىڭ بۇرىنعى توراعاسى. سول سەبەپتى دە قازاقستان مەن رەسەيدىڭ اراسىنداعى ساۋدا سوعىسىنىڭ فونىندا رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ «مونەتارلىق ساياساتتاردى ۇيلەستىرۋدى جالعاستىرۋعا» كەلىسۋ تۋرالى مالىمدەمەسى پاراساتتى ماعىنانى ءاجۋالاۋ سەكىلدى ەستىلەدى. ويتكەنى ءتىپتى شىنداپ باستالماعان نارسە قالايشا جالعاسۋى مۇمكىن؟
ەگەر بۇعان رەسەيگە قىرىم مەن سەۆاستوپولدىڭ قوسىلۋىن قوساتىن بولساق، وندا ەندىگى جالعىز ۆاليۋتالىق وداقتىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ەاەو كەلەشەگى وتە-موتە بۇلىڭعىر كورىنەدى. سوندىقتان ەندى عانا جۇزۋگە كەتىپ ۇلگەرە وتىرىپ، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قازىرگى بار فورماتىندا ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ «تيتانيگىن» كوبىرەك ەسكە سالا باستادى. جانە كىمبىلەدى، رەسەيدىڭ بىلتىر تۇتاندىرعان جانە ىشكى سەبەپتەرگە وراي وعان قازاقستاننىڭ ساۋدا سوعىسىمەن جاۋاپ بەرگەن ۆاليۋتالىق سوعىس ءورتى ەاەو ءۇشىن ءدال سول باسقارۋعا كونبەيتىن ءساتسىز ايسبەرگ بولىپ شىقپاي ما ەكەن؟
قازتاگ
پىكىر قالدىرۋ