ەرجۇرەك باتىر بۇركىتباي
kerey.kz
باياحىمەت جۇمابايۇلى
تاعدىردىڭ جازىمىشى ادام بالاسىنىڭ ويىنان وزگەشە بولاتىنى عاجاپ.
مىساباي دەگەن اتالارى جالعىز كىندىك بولعانى مەن قۇداي وعان مەيىرى تۇسىپ، تۇياق، قياق، قياقباي، تۇزبەنبەت، جاقىپ دەگەن بەس بىردەي ۇل بەرىپ، تۇزبەنبەت ەرجەتە قۇداي اجالىنان قازا تاۋىپ، الىپ قويعان جەلەكتىسى امان جەسىر قالعان سوڭ ‹‹امانگەرلىك›› سالتپەن قايناعاسى تۇياققا قاراتىلادى.
ۇيلەنگەلى نەشە جىل بولسا دا پۇشپاعى قاناماعان جەسىر تۇياققا تيگەن سوڭ وسپان، اقاي، كارمان، بۇركىتبايلاردى ارت-ارتىنان دۇنيەگە اكەلىپ تۇياق كاريانىڭ وت باسىن مارە-سارە ەتەدى.
ۋاقىتتىڭ وتۋىمەن اتبالى ازامات قاتارىنا قوسىلعان بۇركىتباي شەرۋشى بەلدەۋبايدىڭ قىزى نۇريپامەن ماحابباتى جاراسىپ تۇتىن تۇتەتكەن ەدى. امال نە مىنا كوپكە جەتكەن سارى اۋرۋ بۇركىتبايدىڭ قۇشاعىنان سول تۇڭعىش جارى نۇريپانى جالماپ كەتەدى، يا، جۇرەك بولەك بولعان سوڭ ەگىلىپ-ەڭىرەگەنمەن امال دا جوق. ۋاقىتتىڭ جىلجۋىمەن ادام جانە كۇندەلىكتى تۇرمىستىڭ تۇتقىنى بولۋى زاڭدىلىق عوي. اۋەلى اكەسىنىڭ ومىر كەشىرمەلەرى وزىنە اۋىسىپ كەلگەندەي-اق اعاسى كارمەن ءولىپ جەسىر قالعان جەڭگەسى زاۋقيانى امەنگەر رەتىندە وزىنە قاراتادى. ءسويتىپ، اعاسىنىڭ ءتۇتىنىن وشىرمەي جەڭگەسىمەن تاتۋ-ءتاتتى ءبىر سەميا بولىپ، قۇشاعىن ءسابيلا، ناعيرا اتتى ەگىز قىزبەن قۋانتىپ، كوڭىلىن كولدەي تاسىتىپ وتىرعاندا تاعدىردىڭ اجال وعى زاۋقيانى دا الىپ كەتە بەرەدى.
بۇكەڭ مىنا تىرلىگىندە باسىنا تۇسكەن وسى بىر ازاپ پەن مازاققا جاسىماستان مىناۋ ەلدىڭ، تۋىستاردىڭ قانداي بىر قاجەتىن تىندىرۋ جولىندا الىمدىلىعىن كورسەتىپ كەلدى. اسىرەسە اعاسى كارمانىڭ مىناۋ كۇرتى (ازىرگى كوكتوعاي اۋدانىنا قاراستى جەر اتى) وڭىرىندەگى نازار قاراقاستىڭ ىشىندەگى از عانا جادىك اتاسىنىڭ قارا بيى رەتىندە ەلگە باسقالقا بولىپ جۇرەتىن ‹‹ەل اعالىق›› بيلىگىن وز ۇستىنە الىپ مۇنداعى ەل اراسىنداعى داۋ-شاردى تىندىرىپ، اش قالعانىنا ازىق تاۋىپ، جاۋ تيسە كەگىن الىپ، ولىمىن جونەلتىسىپ، تويىن وتكىزىسەتىن قات-قابات شارۋانى وز موينىنا الدى. وزىنىڭ تاعدىر الدىندا ايەلدەن سالىمسىز سورماڭدايلىعىنا ىشتەي نازالانسا دا سىرت كوزگە سىرتى بۇتىن ادۋىن، وجەت ازامات بەينەسىنەن جازبادى.
شىنىن ايتقاندا كوپتەگەن ادامدار وزى جاساعان زامان، ورتانىڭ اۋجايىن تۇيىپ، سول بىر تۇبەك ساقتاعان جىرتقىشتار تارىزدى، وزىنىڭ كۇش-قايراتى مەن ادۋىن-ايباتىنىڭ قۇدىرەتى ارقاسىندا مەكەنى مەن ۇيىرىن قورعاپ قالاتىنداي. بۇركىتباي جاساعان داۋىردە ەرلىكتىڭ اسقاق رۋقى مەن ەلىن، مەكەنىن قورعاپ، مۇنداعى ەلىن اسىرايتىن ءداۋىر ەدى. ويتكەنى بۇل كەزدەردە بۇگىنگىدەي پارتيالىق پرينسيپتەر قالىپتاسپاعان. رۋ-رۋ، جىك-جىككە بولىنگەن حالىقتى تەك ات ۇستىندە جۇرگەن ەر ازاماتتار عانا قورعاپ، ولارعا الىستان جەم تارتىپ اسىرايتىن داعدى بولعان. مىنە مۇنداي ەل اسىرايتىن ەرلىك، بارىمتا-سىرىمتاعا شىدامدى، قايسار، ادۋىن كۇشتىڭ يەسى، ەلىنە تونگەن جاۋ مەن داۋدىڭ بەتىن قايتاراتىن بۇركىتبايداي ەگەي ەرلەردىڭ قولىنان عانا كەلەتىن ەدى.
ەگەر سول داۋىردەگى حالىق ياعني توپ، رۋ بولىپ وتىرعان شۇعىر وسىنداي ۇلدان كەنجە بولسا وندا كۇننىڭ قۇرىعانى، ار كىمنىڭ تابانىندا قالىپ جەم بولعانى. سوندىقتان وز ورتاسىندا شوقتىعى بيىك ازامات بۇركىتبايدىڭ ەرلىگىنە ەلى ماقتان ەتىپ ‹‹جاۋ جاعىمىزدىڭ پاناسى، جەل جاعىمىزدىڭ دالداسى›› ـــ دەپ توبەسىنە كوتەرگەن.
شەشەن تىلدى، سۋىرىپ سالما اقىندىعىمەن دە، شىعانداعان انشىلىگىمەن دە وز ورتاسىنا تانىمال بۇركىتبايدىڭ ومىردە ەڭ قىزىعاتىن قۇشتارلىعى وسى ان ايتىپ كۇي شەرتۋ ەدى. قايدا ايتىس، ولەڭ-توي دەسە سول جەردەن كورىنەتىن بوكەڭ توبىلعى تورى وڭى الاۋلاپ، وتكىردە وتتى جانارى ويناقشىپ سۇلۋدا، نازدى اندەرىن توگىلتىپ جىبەرگەندە تىڭدارمانىن تامسانتىپ جىبەرەتىن.
بۇركىتباي ور التايدا ونەردىڭ سوڭىنا تۇسىپ جۇرگەندە ەلگە تانىمال قارت اقىن، ايتۋلى انشى بوعدابايدى ىزدەپ بارىپ ونىڭ ىقىلاسپەن قارسى العان يلتيپاتىنا يە بولادى دا، سودان كەيىنگى جەردە بوعداباي وعان ارى ۇستاز، سىرلاس دوسى بولىپ تالاي دىزە قوسا وتىرىپ جيىن، تويدىڭ مەرەيىن اسىرىپ، مارتەبەسىن كوتەرگەن ەدى. اسىرەسە بوقاڭنىڭ حالىق اندەرىن ناشىنا كەلتىرە ايتاتىن قاسيەتىنە تانتى بولعان بۇركىتباي ونىڭ تۇپ ەتەگىنەن ۇستايدى. سويتىپ بوقاڭنىڭ قىزى (كەي دەرەكتە قارىنداسى دەيدى) راقيما مەن ماحابباتتاسىپ قالۋى ەكى اقىننىڭ ونەر جولىنداعى تاتۋلىعى مەن تالپىنىسىن تىپتى دە جاقىنداتادى. قوس اقىننىڭ سول كەزدەردە دىزە قوسا شىرقاعان ايتىستارى مەن اندەرى سول بىر اسپانى تۇنەك، كوڭىلى قاراۋ حالىقتىڭ ومىر مەن ەرتەڭگى بولاشاعىنا ىنتعۋشىلىق تۋدىرىپ اسقاق رۋح سىيلاعانىنا كىمدە-كىم كوز جۇما المايدى.
بوعدابايدىڭ قارا تورى، دوڭگەلەك جۇزدى، اي كوزدەنگەن موماقان قىزى راقيما مەن سەميا بولعان بۇركىتباي جايى جاراسقان جۇباي بولىپ، ۇزاماي باعيلا اتتى بىر بالا سۇيەدى.
بۇركىتباي مىناۋ باقاداي شاقىرعان ەلىنىڭ قامى ۇشىن جورتۋىلعا شىعىپ، سىرتتا ۇزاق ۋاقىت ايلانىپ قالسا سۇيگەن جارى راقيما مەن سابيلىك قىلىعىمەن وزىن باۋرايتىن قىزى باعيلانى ساعىنا كەڭسىرىگى اشىپ اسىعىس جەتسە، راقيمادا ار جىل سايىن سيقىرلانا قىر كورسەتىپ بۇزىلىپ كەلە جاتقان شىڭ ءشىساي ۇكىمەتىنىڭ پيعىلىن ەسىنە العان سايىن ۇنەمى دالا كەزىپ جۇرەتىن بۇركىتبايدىڭ قايتىپ جان ۇياسىنا ورالعانشا كوزى تورت بولىپ ىشكەنى ىرىڭ، جەگەنى جەلىم بولىپ زىقى كەتەتىن. وسىنداي بال شىرىن تۇرمىس كەشىرىپ جاتقان بۇركىتبايدىڭ ۇيىنە بىر كۇنگى ىمىرتتا مۇقامەتجان كاريا كەلىپ تۇسىپ، اس ۇستىندە ۇزاق كەڭەسە وتىرىپ ازىرگى ارت-ارتىنانشىڭ ءشىساي جاعىنان قولدى بولىپ جاتقان ەل اعالارىنىڭ جايىن، جايدىڭ بۇلتىنداي قۇبىلعان ۇكىمەتتىڭ بۇگىن ايتقانىنان ەرتەڭ جازىپ، قىراۋلى قىس كۇنى وتىپ، كۇن جىلي حالىققا قايتا تاپ بەرىپ وتىرعانىنا كەكتەنە كەلىپ، اناۋ باعنۇعا قوسىلماي وز بەتىنە كەتىپ، قۇبىنىڭ قۇمىن بەكىنىپ جاتقان وسپان باستاعان پارتيزانداردىڭ مۇڭعىليا مەمەلەكەتىمەن كەلىسىپ، جەندەت شىڭ ءشىسايدىڭ قارا ۇكىمەتىنە بىرلىكتە قارسى تۇراتىن بولىپ جاتقانىن ايتقاندا− بۇركىتباي سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي:
− اكاۋ، كەشە عانا موڭعۇلياڭىز قاپتىق (موڭعۇليا، قىتاي شەكاراسىنداعى تاۋ اتى) ورلەپ بارعان قازاقتى قانعا مالماپپا ەدى-دەگەن ەدى مۇقامەتجان كاريا:
− ول بىر كەز. شىڭ شىسايدىڭ ‹‹التى ۇران›› ارقىلى سۆوەت ۇكىمەتى مەن ىشكەرىدەگى كومنيس قىتايلارمەن بايلانىس كەزى. ال ازىر شىڭ شىساي ۇكىمەتى جوعارىداعى ۋاعدانىڭ بارىنەن ۋاز كەشىپ حالىقتىڭ قاس جاۋىنا ايلاندى-دەگەندى تۇسىندىرە كەلىپ ازىرگى اتتىڭ جالى، تۇيەنىڭ قومىندا جاۋدى كوبەيتىپ بار -بارىمەن قىرقىسۋدان كورى، موڭعۇليا ۇكىمەتىمەن دوستاسىپ قۇرال، وق الىپ، ازاماتتاردى قارۋلاندىرىپ، ۋاقىت پىسىپ جەتكەندە شىڭ ءشىساي ۇكىمەتىنە لاپ قويۋعا ازىرلەنۋدى ەسكەرگەندە ـــ مىنا سوزگە بويىنداعى قانى بۇرىق-سارىق قايناپ، جاۋىنان كەك الار ورايدىڭ پىسىپ جەتكەنىن اڭعارعان بوكەڭ ورنىنان قوزعالاقتاپ شاتتانىپ كەتتى:
- اق سويلە اقساقال، ايتقاندارىڭىز راس بولسىن، ەگەر قۇرال مەن وق ءازىر بولسا، اق تاياقپەن ەسەسىن جىبەرمەگەن ازاماتتار. مىنا ۇكىمەتتى جاي وعىنداي جايراتارى قاق-دەدى تەبىرەنە. مۇقامەتجان كاريانىڭ جوعارىداعى ءسوزى بۇركىتبايدىڭ تۇن ۇيقىسىن شىراداي اشتى. ول اۋەلى 1940-جىلى 1-ايدىڭ 1-كۇنگى ەسىمقان باستاعان ازاماتتاردىڭ ۇلىڭگىر وزەنى بويىنداعى شانىڭ (اۋدان اكىمى) باسى الىنعاننان سوڭ حالىقپەن ۇكىمەت اراسىنداعى قان توگىس سوعىستاردا وزى كوكتوعاي گۇڭان جۇيىن (ساقشى مەكەمەسى) الۋعا بارعاننان تارتىپ جاۋىمەن بەل شەشپەي كىرىسىپ كەلگەنىن، راس-سول جولى ساقشى مەكەمەسىنە شابۋىلعا بارعاندا التى جۇزدەي ازاماتتىڭ نە بارى جەتى قۇرالمەن اتتانعانىن، جاۋىنا كەكتەنگەن ازاماتتار وق استىنان ەڭبەكتەپ بارىپ قارسىداعى جاۋ ولىگىنىڭ قولىنداعى قۇرالدى الىپ كەلىپ جاۋدىڭ وزىنە وق جاۋدىرتۋ «ازاماتتىق پەن ەرلىكتىڭ سىنالار كەزى» دەپ ارت-ارتىنان قۇرال ولجالاپ اكەلىپ جاۋىنا سىلەيتە سوقى بەرگەن باتىرلىقتارىن ەسىنە العان بوكەڭ ەندى مىنا اقساقال ايتقانداي موڭعۇليادان قۇرال الاتىن جاعداي راس بولسا كوكىرەگى شەرلى، جانى جارالى ازاماتتار جاۋىنا جولبارىسشا اتىلىپ، جەڭىستىڭ تۋىن ەرتەڭ-اق جەلبىرەتەرىن ەسىنە الىپ، ەركىنىك، بوستاندىق، تەڭدىك دەپ قۇمدا جاتقان ازاماتتارعا تەزدەن بارىپ قوسىلىپ كۇشتەرىن مولايتىپ، جاۋلارىنا سىلەيتە سوققى بەرىپ، اڭساعان ارمانعا تەزدەن قول جەتكىزۋگە مازاسى كەتتى.
تاڭنىڭ اتىسىمەن ەرتەمەن تۇرعان بۇركىتباي كاريادان ەستىگەن جۇرەك جاردى قۋانىشىن وز توڭىرەگىندەگى ازاماتتارعا جەتكىزىپ ولاردان وز ويىندا جاسىرماي، ەركىندىك، بوستاندىق اڭساعان ازاماتتار مەن كەڭەسە وتىرىپ سول قۇمداعى پارتيزان قوسىنىنا تىڭ كۇش بولىپ تەزدەن قوسىلىۋلارىن ايتقان ەدى. جينالعاندار مىناۋ قىرسىعى ارىلماعان كەدەيشىلىكتەن مىنەر ات، ىشەر اسقا جارىماي وتىرعانىن بايقاتىپ كىبىرتىكتەي بەرگەنىن تۇسىنگەن بۇكەڭ نار تاۋەكەلگە كەلىپ:
-اي ازاماتتار، كەدەيلىكتەن بىرەۋ قۇتقارمايدى، تەڭدىككە بىرەۋ قول جەتكىزىپ بەرمەيدى. بارىندە وزىمىزدىڭ بەرەكە – بىرلىگىمىزبەن، مىعىم قايرات، قايتپاس جىگەرىمىزبەن قولعا كەلتىرە الامىز. قۇمداعى پارتيزاندارعا قوسىلۋعا اتىمىز جوق بولسا تىنىش جاتقان مويىنى ۇزاقتاعى ەلدىڭ اتىن اكەلىپ مىنسەك نە كۇنا بولادى. بارى دە وسى حالىقتىڭ مۇددەسى ۇشىن، ەل ازات بولسا، زامان تىنىشتالسا ات تابىلادى عوي ـــ دەگەندە ازاماتتاردىڭ بىرى:
− ونداعى ەلگە بارىپ جاۋدى جويۋعا اتتارىڭدى بەرە تۇرىڭدار دەگەنگە بەرە قويا ما؟ ـــ دەپ تەرىس ايلانعان ەدى. بۇل سوزگە بىر مەزەت ويلانۋلى قالعان بۇركىتباي اۋەلى تىڭ-تىڭداپ، التايداعى ناعاشىسى قاجىنا بيگە بارىپ اقىل الىپ ودان ەل شەتىنە بارىپ كورۋدى جون كورگەن ەدى. بۇنىسىن ازاماتتاردا جۇپتەي كەتتى. وسىلايشا بىر بەكىمگە كەلگەن ازاماتتار وسى جولعى ساپارلارىنان امان ورالسا قۇمعا كوشەتىندىكتەرىن ارتتا قالىپ بار جاتقان تۋىستارىنا ۇعىندىرىپ ون ۇش ازامات اتقا قونىپ ەرتىس وزەنىن تارتىپ بەرەدى. ؟
ءبىزدىڭ ماقالامىزعا كولدەنەڭ بولاتىن بىر جايىتتى وسى ارادا ايتا كەتۋ جون كورىنەدى. ول بولسا بۇركىتبايمەن ىلەسىپ امان قايتقان زەينەل، تاپەن دەگەن اقساقالداردىڭ 1986-جىلدارى وزىمە ايتۋىندا ‹‹ەل پىشەن جىيىپ جاتقان كەز. جەتىنشى ايدىڭ سوڭعى مەزگىلى، بىزدى ۇستاعاندار كۇپاناعا جاسىرىنىپ جاتقان ەكەن›› دەپ وز اۋزىمەن ايتسا، بۇركىتباي ولەڭىندەگى ‹‹استىمداعى تاعالى ات، مۇزبەن شاپتىم جاعالاپ›› دەگەن جولدارى بىر از قايشى كەلەتىنىن ەسكەرە كەتپەكپىن.
بۇركىتباي بۇل ساپارعا اتتانار الدىندا تۇن بويى سۇيگەن جارى راقيماعا وزدەرىنىڭ بۇل رەتكى ساپارى جايىن تۇسىندىرىپ، باعيلانى قۇشاعىنا الىپ، ونىڭ سابي يسىنەن قۇشىرلانىپ، اكەلىك مەيىرىن توگىپ ەرتەسى تاڭەرتەڭ ەرتەمەن تۇرىپ سول مۇنارتىپ بۇلت باسقان ورتا جايلاۋدىڭ تاۋ سىلەمدەرىنە، ونداعى وزىنىڭ كىندىك قانى تامعان ‹‹قاقايلىق›› (كوكتوعايدىڭ ورتا جايلاۋى ‹‹شوشقالى›› ماعىناسىنداعى جەر اتى) جايلاۋىنىڭ ورمان مەن بۇركەلگەن تابيعاتىنا ۇزاق كوز تاستاي تۇرىپ وزىنىڭ 1906-جىلى سول وڭىردە تۋىپ-وسىپ، ازىرگە دەيىن تىرشىلىك كۇيبىڭىندە زىر جۇگىرگەن ومىر كەشىرمەلەرىن ەسىنە الىپ اۋىر بىر كۇرسىندى دە ەرتىس وزەندى قۇديا ءجۇرىپ كەتتى.
بۇركىتباي، قابدوللا، قابدۇل، شامشيت، ارىستان، شۇداباي، ءىسىلام، ابىلقاسىم، نۇرقامەت، جۇنىس، زەينەل، تاپەن، زاكاريا، قۇسان، مۇقامادي باستاعان ون نەشە ازامات ات تۇياعىمەن جەر بەلدەۋىن ۇزەردەي دۇركىرەتىپ جول الدى.
جول بويى ات باسىن بىردە تارتىپ، بىردە قويا بەرىپ كەلە جاتقان ازاماتتار وتكەن ـــ كەتكەندەردى، ەرتەڭگى بولاشاقتى ايتىپ دۋىلداسا جۇرىپ مىناۋ كۇزەۋلى جەرگە تاياپ شبەتىگە (ەرتىس وزەنى بويىنداعى جەر اتى) ىلىنگەنىندە اڭعارماي قالدى. شىرىكشىي (ەرتىس وزەنى بويىنداعى جەر اتى) بويىنداعى ەل بۇل كۇندە پىشەنىن جىعىپ كۇپانالاردىڭ دەگدۋىنە قارايلاپ قالعاندىقتان مالدىڭ تاپتاپ كەتپەۋى ۇشىن قورۋشى شىعارىپ قويعان ەكەن.
تۇن قاراڭعىسىن تۇرە جوعارىدان ات ويناتىپ بىر توپ بەيساۋات ادامنىڭ بەتتەگەنىن بايقاعان كۇزەتشىلەر نەدە بولسا تۇندە جۇرگەن توپ ازاماتتاردا بىر كادىك بارىن ويلاپ ەل اعالارىنا قابارلاۋعا ادام جونەلتەدى.
تۇن قاتىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ «قالايدا مال قۋعا كەلگەن بولۋى مۇمكىن» دەپ ويلاعان ەل اعالارى دا بۇلاردى توبىمەن ۇستاپ الۋدى بۇيىرادى.
بۇركىتباي باستاعان توپ ازامات وزدەرى ويلاماعان جەردەن ار كۇپانانىڭ استىندا جاسىرىنىپ جاتىپ تۇتقيىل وزدەرىن قورشاپ العان ازاماتتاردىڭ قولىنا تۇسىپ مايداندا بايلانىپ-ماتالادى. بۇركىتبايدىڭ ءوز باسى استىنداعى اتىنىڭ مىقتىلىعىمەن دە، قولىنداعى قارا مىلتىقتىڭ قاقارىمەن دە وق شىعارىپ سەس كورسەتىپ قۇتىلام دەسە قۇتىلىپ كەتەر ەدى. مىناۋ وزىمەن بىرگە كەلگەن ازاماتتاردىڭ بارى قولدى بولعانىن كورگەندە جالعىز وز باسى قۇتىلىپ ەلگە بارۋىن نامىس كوردى. مىلتىقتان وقتا شىعارمادى. كۇشتە كورسەتپەدى. ‹‹اۇ. اعايىندار، سوزگە كەلەيىكشى›› دەپ داۋىستاپ سابىرعا شاقىرعانىنا ەشكىمدە قارار ەمەس. وزدەرىن بايلاعان قالپى اۋىلعا ايدادى. بۇركىتباي وز توبىنداعى تاپەن، زەينەل، زاكاريا، قۇسان، مۇقامادي باستاعان ازاماتتاردىڭ قۇتىلىپ كەتكەنىن سوڭىندا بايقاپ ولاردىڭ قالايدا ەلگە قابار جەتكىزسە اراشاعا ادام جىبەرەرىن اڭعارىپ ىشتەي قۋاندى.
بۇركىتباي وزىنىڭ بۇلايشا قولعا تۇسكەنىنە ەش وكىنبەدى. ويتكەنى ەرتەڭ-اق بۇرق ەتكەلى تۇرعان سوعىسىنىڭ جەڭىسى ۇشىن ات-كولىك جيناۋعا كەلگەنىن، ارعاراي سارسۇمبەدەگى ناعاشىسى قاجىنابيگە بارىپ اقىل الۋعا كەلە جاتقانىن ۇعىندىرسا بۇلاردا ساباسىنا تۇسەر دەپ ويلاعان ەدى. امال نە، بۇل ويىن ەستىگەن ەل ىشىندەگى ايىرىم اپەرباقان الا قۇيىندار وتقا ماي قۇيعانداي ‹‹بۇلار بۇلىكشىلەر›› ەكەن دەۋمەن گومينداڭ ۇكىمەتىنە حابارلايتىن بولىپ شىقپاسى بارما.
مىنا قىلىققا بۇركىتباي شىداپ تۇرا المادى. از ساندى ادامنىڭ قۇلقىنى، قولىنداعى بيلىگى ۇشىن قارا حالىقتى شاتاستىرعانىنا اشۋى كەلىپ وراق تىلىن شىعارىپ، ولاردىڭ شىمبايىنا تيە ولەڭىن بوراتادى.
حالىق دەگەن قان عوي. اقساقالدارمەن اق ەدىل انالار باستارىن قوسىپ، ەل دەپ ەڭىرەپ جۇرگەن بەيۋاز ازاماتتاردى قويا بەرۋدى جون كورىپ قۇسان، تاپەندەردى ەل باسشىلارىنان جاسىرىپ بوساتىپ جىبەرگەنى مەن بۇركىتبايدىڭ بەتى قايتپاي، تىلىن تارتپاي وزدەرىن جەردەن الىپ، جەردەن سالعانىنا وشىككەن ايىرىم ادامدار اڭدۋدى كۇشەيتىپ، كىسەنىندە مىقتاي تۇستى.
قاپىدا قولعا تۇسكەن بۇركىتباي وزدەرىن گومينداڭ ۇكىمەتىنە تاپسىرىپ بەرىپ شەن-شەكپەن دامەتىپ وتىرعان ايىرىم ادامداردىڭ نامىسسىزدىعىن اشكەرىلەپ ولەڭىن توقتاتبادى.
وسى ارادا وقىرمانعا تاعى دا تۇسىندىرە كەتەتىن جايت، بۇركىتباي ‹‹ويعايشا›› انىن قولعا تۇسىپ كىسەندەلىپ جاتقاندا دا، التايدا گومينداڭ قولىنا جوتكەلىپ كەلىپ تۇيەگە بايلاپ-ماتاپ بارا جاتقاندادا تىپتى تۇرمەدە جاتقاندا دا ءتىلىن تارتپاي زارلانعانى شىندىق. الايدا قايشا كىم؟ دەگەن سۇراققا كەلەمىز. وز باسىم كوبەن اسقار ۇلىنىڭ دالەلدەۋى مەن «راقيمانى ەنەلەرىنىڭ اتى كەتىپ قالادى دەپ ابىسىندارى قايشا اتاعان دەگەنىن بۇركىتبايدىڭ تىكە تۋىستارىنان سۇراسام ءوز ۇرىق – جۇراعاتتارىندا قايشا دەگەن ادامنىڭ جوعىن ايتادى. ال بۇركىتبايدىڭ قاسىنداعى بىرگە اتىلعان قاندى شاپان دوسى ابىلقاسىمنىڭ ارتتا قالعان ايەلى بيعايشا ەدى. وسى ابىلقاسىم شىنىندا الداعى كۇزدە ۇيلەنىپ، ارتىندا ءبىر بالاسى قالعان. بۇل ادام قازىر ءتىرى، ءوزى ايتقاندا: «ابىلقاسىم بۇركىتبايمەن بىرگە ءان سالىپ، ءوزىمدى ودەڭ شۋماعىنا قوسقانىن بىلەم» دەيدى،ب ال بۇركىتباي ولەڭىندەگى ‹‹اباقاي مەن قالپاققا سالەم ايت›› دەپ زارلاناتىن بۇركىتباي ولگەن سوڭ ايەلى راقيمانى امانگەرلىك زاڭىمەن العان قالپاق اقساقال مىنە 2006-جىلى 83 جاسقا كەلىپ وتىرعاندا بارىپ بۇل جايدى ۇعىسا بارعانىمدا ‹‹بۇركىتباي مەن بوعداباي بۇرىندا وسى ويعايشا اۋەنىمەن ايتىسقا تۇسىپ، اندەتىپ جاتاتىن›› دەگەن دالەلىنە قاراي ‹‹ويعايشا اۋەنىن حالىقتىق اۋەنى دەسەكتە اقىن بۇل جولى اشىنۋدان «ويعايشا›› انىمەن تەك ءوز تاعدىرىن عانا ەمەس، بۇكىل ەلدىڭ كەشىرمەسىن، ءداۋىر تىنىسىن وسى ءاننىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ اندەتكەنىن تومەندەگى مازمۇندارىنان بايقاۋعا بولادى:
ۇيدەن شىعىپ قونعانىم ميداي تاتىر،
بەكيانىڭ اق سۇتى بالداي تاتىر.
ولتىرۋگە اپارماق سارسۇمبەگە،
ەكى قولىم بايلاۋدا كەلە جاتىر،- دەپ ءوزىن تۇيە ۇستىنە بايلاپ التايعا گومينداڭ تۇرمەسىنە اكەلە جاتقانىن بايانداسا،
تىرلىك ەندى بىزدەرگە كۇن بولمايدى،
قالايىن سويلەپ-سويلەپ وسىندايدا.
«بۇيرىقسىز شىبىن شاقپايدى›› دەگەن سوز بار،
بيلىگى نە بولسا دا بىر قۇدايدا.-دەپ تۇرمەگە ەرىكسىز قامالعان سوڭ گومينداڭ ۇكىمەتىنىڭ ەندى وزىن ولىمگە عانا وكىم ەتەرىن سەزىپ، الى دە ەلىنەن تاعدىرىنا اراشاشى بولار ما، دەگەن ۇمىتپەن.
اكەڭنىڭ اۋزى… ؟؟؟ بي،
اكەمدى بوقتادى دەسەڭ بۇتىڭا سىي.
بەل بەيىسى، ماڭكەي، قالەل كەتتى قايدا،
ءيتسىڭ بوق جەيتۇعىن اۋزىڭدى تىي،- دەپ گومينداڭ ۇكىمەتىنىڭ قارا نيەتىن، ولاردىڭ ماڭكەي سىندى ەل اعالارىندا قۇرتقاندىعىن كورە تۇرىپ ەندى التى باقان الاۋىز بولىپ جانە ازاماتتاردىڭ تۇبىنە جەتىپ جاتقانىمىزدى ەسكەرە زارلاعانى مەن سوزىنە قۇلاق سالار ەشكىم بولماعان سوڭ:
بىر ءولىم نوقتالى باس بولدى بىزگە،
ايتاتىن كەزىم كەلدى ەندى سىزگە.
گوكەندەپ دىزىپ بەردىڭ وڭكەي جاستى،
جانى اشىماي ۇلكەن-كىشى بارىمىزگە-دەپ سول كەزدەگى از مانساپ، تىرلىك ۇشىن تالاي بەيۋازدىڭ قانىنا ورتاق بولعان قۇلقۇن قۇمار تاينيلەردى اشكەرىلەي زارلانادى.
بۇكەڭنىڭ شىنشىل، توكپە اقىن ەكەندىگى ولەڭدەرىنەن-اق مەنمۇندالاپ تۇر. بايلاۋدا جاتىپ، جول جونەكەيدە، تۇرمەدە دە ولەڭىن بوراتا بەردى. وسى بىر ‹‹وي قايشا›› انىمەن بىر بۇركىتبايدىڭ ەمەس تۇرمەلەس، داعدىرلاس دوستارى ابىلقاسىم، شامشيتتىڭ دە كەشىرمەلەرى باياندالىپ وتىرادى. ويتكەنى ولاردا ەل اۋزىنا ىلىنىپ جۇرگەن اقىن بولىپ ارى بارى دە بىر نيەت، بىر تىلەكتەگى ادامدار ەدى.
ەل ىشىندە بۇركىتباي مەن سەرىكتەرىنىڭ سارسۇنبەگە اكەتىلىپ بارا جاتقاندا تۇيە ۇستىندە ايتقان زارلى ولەڭدەرىن سول كەزدە وجىر اتتى مۇعالىم جازىپ الىپ بىر نۇسقاسىن ەل ىشىندە تاراتقان ەكەن. سول كەزدە ۇش جۇز كۇليتكە تاياۋ ەدى دەسەدى. بۇركىتباي التايدا گومينداڭ تۇرمەسىنە وتىرعان سوڭ قازانباي دەگەن اداممەن كەمەرەلەس بولىپ وندا دا وتتى تىلىن تارتپاستان گومينداڭ ۇكىمەتىنىڭ جيرەنىشتى كەيىپ-كەسپىرىن اشكەرىلەپ، قاعاز، قارىنداشى بولماعاندا دا قازانباي مەن وزىنڭ اق تونىنىڭ وڭىرىنە اعاشتىڭ كۇيەسى مەن ولەڭگە تولتىرعان ەكەن.
كەڭ دالانىڭ ەركەسى بولىپ ەركىن وسكەن حالىقتى گومينداڭ ۇكىمەتى وز ايتقانىنا كوندىرىپ، ايداعانىنا جۇرگىزۋ ۇشىن بۇركىتباي باستاعان جالىنى مازداعان ازاماتتاردان بىر نەشەۋىن قۇرباندىققا شالىپ ەلدىڭ جۇرەگىن شايلىقتىرىپ باسقارماق بولىپ، بۇركىتبايدى ‹‹بۇلىك تۋدىرۋشى باندى›› دەگەن اتپەن ءولىم جازاسىنا وكىم ەتىپ 1944-جىلى 2-ايدا التايدا (سارسۇمبە) قالاسىندا ‹‹كىم ۇكىمەتتىڭ ايتقانىنا كونبەسە كورەر كۇنى وسى›› دەپ ەل الدىندا اتادى.
«بۇركىتبايدى ون ءبىر اداممەن بىرگە مايدانعا شىعارىپ اتقاندا مەن التايدا مۇعالىمدىق كۋرسىن وقىپ جاتقان وقۋشى ەدىم. توپتى ەلدىڭ ىشىندە كوزىم كوردى. اتىلعان ادامدار بىر جەردە ۇيمە-جۇيمە قالدى. كوكتوعايدىڭ ادامى بولعاندىقتان بۇركىتبايدى كورەيىن دەپ بارعام. بەتى شىعىسقا قاراي جاتىر ەكەن›› دەيدى 1989-جىلى 76 جاستاعى شاكۋرتى وڭىرىندە ماتابي قارت.
وسىلايشا جاۋ بۇركىتبايدى اتىپ جوعالتتى. دەسەدە بۇركىتبايدىڭ ومىرشەڭدىك قۇنعا يە، ەرلىككە تولى وتتى ولەڭى تەك بۇركىتبايدىڭ قانا ەمەس سول داۋىردىڭ ونداعى جاۋىنا دەگەن كەكتى جۇرەك حالقىنىڭ كۋاسى بولىپ ەلىنىڭ، ۇرپاقتاردىڭ كوكىرەگىنە تەرەڭ ۇيالاپ، مىنە بۇكەڭنىڭ، ەلدىڭ، ەرتەڭگە دەگەن ۇمىتكە تولى ارمانى بولعان ازاتتىق تاڭىنا جەتىپ، وتان كوگىندە راديۋدان زەڭگىر اسپانعا تاراپ، كوگىلدىر ەكراندا دۇنيەدەگى ەلمەن تانىسىپ اقىن رۇحىن ماڭگى بيىكتەتىپ وتىر. سوندىقتان بۇركىتباي ەسىمى وسى انىمەن ەل جۇرەگىنەن ماڭگى وشپەيدى.
داۋىلپاز اقىن، ەرجۇرەك باتىر بۇركىتباي ومىرى مەن ولەڭدەرى ورتالىق ۇلتار باسپاسىنان ‹‹ايگىلى ادامدار›› قاتارىندا كوبەن اسقار ۇلىنىڭ ازىرلەۋىمەن جارىق كورسە، ونىڭ شايىتتىك دارەجەسىمەن جاتقان سۇيەگى قۇزايىر مارحۇمنىڭ ادامگەرشىلىكتى پاراساتى ارقاسىندا كوشىرىلىپ كومبەز بولىپ تۇرىپ اتى ەلىنە تانىلدى. مىنە اقىن حالقى وسىلاي ماراپاتتاپ، اسپەتپەپ توبەسىنە كوتەرۋدە.
ەندىگى جەردە اقىننىڭ ولەڭدەرىنە توقتالامىز. جوعارىدا ايتقانىمىزداي بۇركىتباي ولەڭدەرى وز كەزىندە قول جازبامەن بىر كىتاپشا مولشەرىمەن ءۇش ءجۇز شۋماقتاي دەسەدى. ءوز باسىم نەشە جىلدار بويى ەل ىشىنەن ءبىرمۇنشا ولەڭدەرىن جينادىم. سونىڭ ىشىندە كەيبىرى بۇركىتباي ايتقان ءان جولدارىنىڭ سلوبىنا تۇسسە كەيبىرى حالىقتىڭ قارا ولەڭ جولىمەن، تاعى ءبىر ءبولىمى ۋاريانت نەگىزىندە قولىما تۇسىپ وتىر. دەسەدە وسىنىڭ ءبارىن دە وقىرماننىڭ وزىنىڭ سارالاپ پايدالانۋى ءۇشىن وقىرمانعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىم.
- اتتاندىم مەن ۇيىمنەن ون ۇش ادام،
تىلەدىك قۋات بەر دەپ پارشا عالام.
بويىنا كەڭ ەرتىستىڭ كەلىپ تۇسىپ،
قامالىپ بىر ارالعا كەتتى شامام.
- باتىر بولىپ جاۋدى قۋىپ جاتا المادىم،
ارمانىم مىلتىعىمدى اتا المادىم.
قالىڭ جاۋ قۇرشاپ الىپ تۇرعانىندا،
جان قورعاپ جاۋدى بۇزىپ قاشا المادىم.
- ەرتىستىڭ قولعا ءتۇستىم جاعاسىندا،
تاسبيكە، قۇلتايبولات اراسىندا.
جەرىنە پالەكەرلەر كەزىگىپپىن،
ادامعا الا جازسا بارما ششارا.
- باتاسىن جاۋعا اتتانسام بەرگەن شەشەم،
قاسىنان ايرىلماستاي كورگەن شەشەم.
قولىنا گومينداڭنىڭ قور بوپ تۇسىپ،
بالاڭنىڭ اياعىنا تۇستى-اۋ كىسەن.
- الاشتان قايشا جارىم تاڭداپ العان،
سەننەندە ايىردى عوي مىنا جالعان.
اتا جاۋ گومينداڭمەن سوعىسام دەپ،
ىشىمدە كەتە بەردى تولعان ارمان.
- ارتىمدا جالعىز قىزىم باعيلاشىم،
توقتاماس سەنى ويلاسام كوزدەن جاسىم.
بايلاۋدا قول – اياعىم، قۇرسۋ ىشىپ،
ۇيىندە بەكيانىڭ سايراپ جاتتىم.
- ۇشادى قىران بۇركىت اسپانمەنەن،
شايقاستىم مەن التى جىل دۇشپانمەنەن.
الدىرمان گومانداڭعا دەۋشا-اق ەدىم،
اجالدان قۇتىلمادىم قاشقانمەنەن.
- ارتىمدا مەن ولسەمدە الىم قالدىم،
ايدىن كول، اسقار، اسۋ بەلىم قالدى.
ولگەنىم ارمان ەمەس ەلىم ۇشىن،
كەگىمدى الىپ بەرەر ەرىم قالدى.
- بايتىك، قاپتىق ارالاپ تاۋىمەنەن،
جاعالاستىم ەلىمنىڭ جاۋىمەنەن.
باتىر اڭعال بولادى دەگەن وسى،
قولعا ءتۇستىم قاپىدا الداۋمەنەن.
- ايىرا الماي الدانىپ دوس پەن قاستى،
وبالدى ەتىپ قور قىلدىم ون ۇش جاستى.
قوش ايتامىن تۋعان ەل ايتارىم سول،
قايشا مەن تاپسىردىم باعيلاشتى.
- جان جولداسىم ومىرلىك دەگەن باتىر،
ۇران سالىپ سوعىستا ەلدى شاقىر.
اسكەر باسى جان جولداس بۇركىتبايدىڭ،
ەسىل ەرىڭ ۇستاۋعا تۇسىپ جاتىر.
- راقيما، سابيلا امال بارما؟
اجال جەتسە ايىرىلىپ قالاسىڭدا.
اياق-قولىم بايلاۋدا كەلە جاتىر،
كىرگىزەمدەپ سارسۇنبە قالاسىنا.
- سالەم دە ۋسكەي مەن قايبارعا (اۆتوردىڭ تۋىستارىنىڭ اتتارى),
ەكەۋىڭدى تاپسىردىم بىر قۇدايعا.
ۇلكەن اعا كىشى ىنى دۋعا دا بول،
كورەتىن ەل-جۇرتىمدى زامان بار ما.
- قالپاق پەنەن اباقاي، اياكوزىم، (بۇلار اۆتوردىڭ تۋىستارى)
ارىز قىلىپ جەتەرمە ايتقان سوزىم.
قان قارىزدى تۇبىندە قايتارىڭدار!
بولدى مەنىڭ ولەتىن ەندى كەزىم.
- قالام مەنەن قولىما حات العانىم،
باتىر بولىپ بۇركىتباي اتانعانىم.
ساتسىز كۇنى ۇيىمنەن شىعىپ كەتىپ،
قولعا تۇسىپ قاپىدا ماتالعانىم.
- ۇيدەن شىعىپ قونعانىم ميداي تاتىر،
بەكىيانىڭ اقسۋى بالداي تاتىر.
ولتىرۋگە اپارماق سارسۇمبەگە،
ەكى قولىم بايلاۋدا كەلە جاتىر.
- كۇن جاۋادى زەيمەنگە دالاسىنا،
سالەم ايتتىم قاراقاس بالاسىنا.
التايدا سايران قۇرىپ جۇرۋشى ەدىك،
ەسەپسىز مولدىر بۇلاق جاعاسىندا.
- الىسپەنەن جۋىقتىڭ دامىن تاتقان،
مال مۇلىككە اقىماق ءدىلىن ساتقان.
مۇسىلمانعا قاس قىلعان اقىماقسىڭ،
كاپىرىڭە تورت كوز يت دىنىن ساتقان.
- تاپ اكەڭنىڭ اۋزىن، ؟؟؟ بي،
بوقتىققا شىداماساڭ بۇتىڭا سي.
قاس قىلعان وڭكەي جاسقا اقىماقسىڭ،
دەمەسە بوق جەيتۇعىن اۋزىڭدى تىي.
- تىرلىك ەندى بىزدەرگە كۇن بولمايدى،
قالايىن سويلەي-سويلەي وسىندايدا.
بۇيرىقسىز شىبىن شاقپاس دەگەن سوز بار،
بەرەيىن نە بولسا دا بىر قۇدايعا.
- تۇردىقان بىر جىگىتسىڭ الاساتقان،
الىستىڭ-جۋىقپەنەن دامىن تاتقان.
قاس قىلعان مۇسىلمانعا اقىماقسىڭ،
يت ەكەنسىڭ الا مويىن قۇداي اتقان.
- اباقاي، قالپاقپەنەن، اياكوزىم، (اقىننىڭ تۋىستارى)
جەتەرمە ارىز قىلىپ ايتقان سوزىم.
كەگىمدى مەن ولگەن سوڭ بىر قايتارسىن،
ولەتىن ەندى مەنىڭ بولدى كەزىم.
- ءبىر ءولىم نوقتالى باس بولدى بىزگە،
ايتاتىن كەزىم كەلدى ەندى سىزگە.
كوگەندەپ دىزىپ بەردىڭ وڭكەي جاستى،
مۇسىلمان جان اشىماي بارىمىزگە.
- بەرى استىم زايمىكەدەن سۋعا قاراپ،
لاگىرگە جول كەلەدى قابىرعالاپ.
الدىمنان قالىڭ اسكەر شىعا كەلدى،
ايتادى زيۋازى (ۇرى ماعىناسىندا) دەپ تاماشالاپ.
- سارى قىمىز ساپىردىم تەگەنەگە،
كورىم ەدى ايەلىم بىر كورمەگە.
كەلمەس جەرگە مەن ءوزىم كەتىپ بارام،
راقيما تاپسىردىم ءبىر وزىڭە.
- مەن ولسەمدە ارتىمدا ەلىم قالدى،
اسقار اسۋ ايدىن كول بەلىم قالدى.
ارمان ەمەس ولگەنىم ەلىم ۇشىن،
الىپ بەرەر كەگىمدى ەلىم قالدى.
- باتىر بولىپ اتاندىم مەن بۇركىتباي،
ويلىدىمبا بولام دەپ دال وسىنداي.
كەلمەس جەرگە مەن ءوزىم كەتىپ بارام،
قارا تۇمان اشىلىپ كۇن شىقپاستاي.
- زايمەكەنىڭ دالاسى ميداي تاتىر،
ەرلىكپەنەن بۇركىتباي قولدا جاتىر.
قازى-قارتا جەمەيتىن قايران باسىم،
بەكيانىڭ اقسۋى بالداي تاتىر.
- وز ەلىمدە بۇركىتباي بولدىم باتىر،
ايتار ءسوزىم ىشىمدە تولىپ جاتىر.
ەلىم ۇشىن ولسەم دە ارمانىم جوق،
قيىنشىلىق بىر باسىم كورىپ جاتىر.
- جاۋعا اتتانسام باتاسىن بەرگەن شەشەم،
ايىرىلماسقا قاسىمنان ەرگەن شەشەم.
گومينداڭنىڭ قولىنا قور بوپ تۇسىپ،
اياعىنا بالاڭنىڭ تۇستاۋ كىسەن.
- اتىم شىققان بۇركىتباي باتىر ەدىم،
شىرىت ۇيقىنىڭ ىشىندە جاتىر ەدىم.
كەلىپ قالىپ جولداستار دۇبىرلەتىپ،
سولار مەنەن ىلەسىپ تەنتىرەدىم.
- قالام مەنەن قولىما حات العانىم،
باتىر بولىپ بۇركىتباي اتانعانىم.
ساتسىز كۇنى ۇيىمنەن شىعىپ كەتتىم،
قولعا تۇسىپ قاپىدا ماتالعانىم.
- باسىپ كەلىپ ەرتىستىڭ كوكشە مۇزىن،
اقتايمىن دەپ ەلىمنىڭ دام مەن تۇزىن.
بالاپاننان باۋلىعان باعيلاشىم،
نە بولدى ەكەن ارتىمدا جالعىز قىزىم.
- قىران بۇركىت ۇشادى اسپانمەنەن،
مەن شايقاستىم التى جىل دۇشپانمەنەن.
جاۋىز جاۋعا الدىرماسپىز داۋشى-اق ەدىك،
قۇتىلمادىق اجالدان قاشقانمەنەن.
- جولداس بولدىم التى جىل وسپانمەنەن،
قوش ايتالماي ايىرىلدىم دوستارمەنەن.
اجال قۇرىق الدىمدا جاقىن قالدى،
اياقتايىن ءسوزىمدى وسىمەنەن.
- قا: استىمداعى تاعالى ات،
مۇزبەن شاپتىم جاعالاپ.
قالىڭ شيگە كەلگەندە،
ۇستاپ الدى قامالاپ.
- دوربەلجىننىڭ (التايدىڭ جەر اتى) باسىندا،
دۋلاتىنىڭ (التايداعى جەر اتى) قاسىندا.
قولعا تۇسىپ قور بولدىم،
وتىز جەتى جاسىمدا.
- قول اياعىم بايلاۋدا،
قىزىل تىلىم سايراۋدا.
قايشا سەنى الىپ ەم،
بىلتىر كۇزدە جايلاۋدا.
- ۇيدەن شىعىپ جول بولىپ،
قولعا تۇسىپ قور بولىپ.
ۇستاعان سوڭ تۇردىقان،
قۇدايدان دا زور بولىپ.
- توبىلعىنىڭ بۇرىندەي،
تۇتىعۋستىڭ جونىندەي.
وتىپ جالعان بارادى،
ءبىر كونگىدەي بىلىنبەي.
- مىنگەن اتىم سار دونەن،
جول كەتەدى ورمەنەن.
باعيلامدى ويلاسام،
شىبىن جانىم ولمەگەن.
- تۇيە قۇمدا جاتۋشى-ەم،
جاۋ كورگەندە اتۋشى-ەم.
جولداس مىقتى بولعاندا،
امان-ەسەن قايتۋشى-ەم.
- قارۋ-جاراق اسىندىم،
تەمىر ساۋات قاپسىردىم.
باعيلاشپەن قايشانى،
ەلىم ساعان تاپسىردىم.
- ەسىك الدى ەبەلەك،
جاڭبىر جاۋار سەبەلەپ.
وسى جولدان قۇتقارساڭ،
زاڭگى (مانساپ اتى) ساعان نە كەرەك.
- مىنگەن اتىم الا باس،
جاۋعا شىپسا جاراماس.
كەيىنگى ەلگە سالەم دە،
جايلاۋشى ەدىك ارالاس.
- مىنگەن اتىم سۇر بورتە،
اۋىل الىس جول توتە.
ساعىنىپ سەنى كەلگەندە،
مول جەتۋشى ەدى بىر كورپە.
- مىنگەن اتىم كوك دونەن،
بولماس ىسكە كولدەلەڭ.
تىيىرمەننىڭ تاسىنداي،
ال قىزىل ءتىل دوڭگەلەن.
- قارا ات ءمىندىم قاتىرىپ،
قابىرعا جونىن باتىرىپ.
مەن بالامدى ويلادىم،
كوز ىلمەي تاڭدى اتىرىپ.
- كوزىمدى ويىپ العاندا،
جانىم قاتتى قىسىلعان.
جاۋعا ۇستاپ بەردىڭ-اۋ،
اتتەڭ شىركىن مۇسىلمان.
- انام ايتتى بارمان دەپ،
جولداستار تۇر قالما دەپ.
تومەننەن مال اكەلىپ،
بالالاردى الدا دەپ.
- ايداعانىم تۇيە ەدى-اي،
تۇيە مويىنىن يەدى-اي.
قايشا بەرگەن ورامال،
بەتىمە جىلى تيەدى-اي.
- نوعايتىنىڭ (التايداعى جەر اتى) باسىندا،
جىرعالاڭنىڭ (التايداعى جەر اتى) قاسىندا.
قولعا ءتۇسىپ قور بولدىم،
وتىز جەتى جاسىمدا.
- جالعىز اعام بار ەدى،
كوزى سوقىر شال ەدى.
جالعىز ىنىم بار ەدى،
جاستاۋ عانا بالا ەدى.
- جالعىز اعام بار ەدى،
كوزى سوقىر شال ەدى.
ىزدەپ كەلەر اعانىڭ،
كەمشىلىگى بار ەدى.
- ەسىك الدى ىلديدى-اي،
باۋ تاقتىردىم قىرعيعا-اي.
ءوزىڭ پانا بولماساڭ،
ساقتا قۇداي بىر جىلعا-اي.
- تور جورعا اتقا مىنىپسىڭ،
تۇلكى تۇماق كيىپسىڭ.
ولەڭ ايت دەيتىن كەلىنىڭ،
ايتىپ بەرەم كۇن ۇشىن.
- سار شاي ىشتىم سارايعا،
سالعان انىم جارايما.
وسى سالعان انىمە،
قانشا حالىق قارايما.
- مىنگەن اتىم كوك ەدى-اي،
كوزىمنىڭ جاسىن توگەم-اي.
بارساڭ ەلگە كوپ سالەم،
ايتار ءسوزىم كوپ ەدى-اي.
- ەرتىس، سۇپتى (اۆتوردىڭ تۋىپ-وسكەن مەكەنى) جەرىم-اي،
امانبا ەكەن ەلىم-اي.
تۋعان ەلدى قۇتقارىپ،
تارقار مەكەن شەرىم-اي.
- مىگەن اتىم الا باس،
التاي، ساۋىر ارالاس.
وتىپ داۋرەن بارادى-اۋ،
نە كورمەيدى عازەز باس.
- مەنىڭ اتىم بۇركىتباي،
ساباداعى ىركىتتى-اي.
جايىن جاتقان ەلىمدى،
گومينداڭ كەلىپ ۇركىتتى-اي.
- سارى ات ءمىندىم تاعالاپ،
وزەن بويىن جاعالاپ.
شىرىكشيگە كەلگەندە،
ۇستاپ الدى قامالاپ.
بۇل ولەڭدەردى 1987-جىلدان باستاپ ار جەردە وتىزداي ادامنىڭ اۋزىنان جينالعان. سونىڭ ىشىندە اۋىزعا الا كەتەرلىك: زەينەل: (بۇركىتبايمەن بىرگە شىرىكشيگە بارىپ قاشىپ قۇتىلعان ادام) بيعايشا-ء(اسىلى بۇركىتبايدىڭ قاسىندا بىرگە اتىلعان ابىلقاسىمنىڭ جەلەكتىسى). قاباتاي-(ابىلقسىمنىڭ ءىنىسى. جوعارىداعى بيعايشانىڭ جۇبايى). نۇرشات ماقابات قىزى (بۇركىتبايدىڭ شوبەرە ۇرپاعى) قالپاق-(بۇركىتبايعا اتالاس تۋىس).
kerey.kz
پىكىر قالدىرۋ