1. سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە دجيھادشى بالالار، سيرياعا اتتانعان قازاقتاردىڭ قاراسى كوبەيىپ كەتتى. قازاقستانداعى تەرروريستىك قاۋىپ دەڭگەيىنە قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟

2. جاستار ءدىني ەكسترەميزمدى نا¬سيحاتتايتىندار ءۇشىن «وڭاي ولجاعا» اينالىپ جا-تادى. ءويت¬كەنى، جاستار ولاردىڭ ىق¬پالىنا توتەپ بەرۋگە قاۋ¬قارسىز. جاستاردى قور-عاۋدىڭ قانداي ادىستەرى بار؟

3. بۇگىنگى تەرروريزم الەمنىڭ بارلىق مەملەكەتتەرىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىرعان جاھاندىق فاك¬تورلاردىڭ بىرىنە اينالعان. تەرروزيمنەن قورعانۋ ءۇشىن ەلىمىزدە قانداي شارالار اتقا¬رىلۋى ءتيىس؟

4. مىسالى، دجيھادشى با¬لا¬لارعا قاتىستى ۆيدەونى بۇعاتتاۋ، سيرياداعى ازاماتتاردىڭ قازاقستان ازاماتتارى ەكە¬نىن جوققا شىعارۋ سىندى ۇقك ادىستەرى دۇرىس پا؟ مۇنداي ماسەلەنى شەشۋدىڭ ورنىنا ونى جاسىرۋعا تىرىسۋ ءادىسىنىڭ سالدارى قانداي بولماق؟

ايدوس سارىم، ساياساتتانۋشى
1. بۇگىنگى كۇننىڭ باستى ەرەكشەلىگى – ەشبىر ەل ءوزىن تەرروريستىك قاۋىپتەن ادامىن، بىزگە قاۋىپ ەشقاشان، ەش جەردەن كەلە المايدى دەپ ايتا المايتىن جاعدايعا جەتتى. ال ەگەر قازاقستاننىڭ بىرنەشە ءىرى دەرجاۆالاردىڭ قىزىعۋشىلىعى مەن مۇددەلەرىنىڭ توعىسىندا تۇرعانىن، ەلىمىزدە اسىرەدىنشىل توپتاردىڭ تامىر جىبەرگەنىن، حالقىمىزدىڭ الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق جاعدايىنىن بىركەلكى ەمەستىگىن، الداعى جىلدارى ەكونوميكالىق داعدارىسقا بايلانىستى حالىقتىڭ باقۋاتتىلىعى ودان ءارى تومەندەۋى مۇمكىندىگىن ەسكەرەتىن بولساق، ءبىزدىڭ ەلىمىز تەرروريستىك قاۋىپ دەڭگەيى تۇرعىسىنان قاۋىپتى ايماق قاتارىنا ابدەن جاتقىزۋعا بولادى. ونىڭ ۇستىنە ەلىمىزدىڭ ءبىراز ازاماتى اۋعانستان، پاكستان، سيريا، يراك سياقتى تەرروريزم جايلاعان مەملەكەتتەردە قىلمىستىق اسكەري دايىندىقتان ءوتىپ، اسكەري تاجىريبە جيناقتاپ جاتقانىن ەش ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. تەرروريستىك قىلمىس، ەكسترەميستىك ۇگىت-ناسيحات جاساعان تالاي ادام بۇگىنگى كۇنى ايىپتى دەپ تابىلىپ، تۇرمەدە وتىر. وتىرعاندا قاراپ وتىرعان جوق، وزىنە جاقتاس تاۋىپ، وزدەرىنىڭ ۇگىتىن جالعاستىرىپ جاتىر. بۇلاردىڭ بارلىعى دا تۇرمەدەن شىققان سوڭ ايعا ۇشىپ كەتپەيدى، ەل ىشىندە قالادى. شەتەلدە تاجىريبە جيناعاندار كەز كەلگەن ۋاقىتتا قايتىپ كەلىپ، وزدەرىنىڭ شەتەلدىك باسشىلارىنىڭ تاپسىرىسىمەن «ۇلكەن دجيھادتى» ءبىزدىڭ جاقتا جالعاستىرۋى ابدەن مۇمكىن.
2. سۇراعىڭىز ورىندى. مەنىڭ بىلۋىمشە، بۇل ىندەتكە قارسى تۇرۋدىڭ ءۇش جولى بار سياقتى. بىرىنشىدەن، جاستاردىڭ ءبىلىمى مەن مادەنيەتىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋ. قازاق پەن الەم تاريحى، مادەنيەتى، عىلىمنىڭ وركەندەۋىنەن بەيحابار ادامدار اسىرەدىنشىلدەردىڭ ارباۋىنا ءبىرىنشى بولىپ ءتۇسىپ جاتادى. جاستاردىڭ اراسىنداعى قۇقىقتىق ءبىلىم مەن مادەنيەتتى دە وسىنىڭ اراسىندا ەسەلەپ ارتتىرۋ قاجەت. وكىنىشتىسى، ءبىزدىڭ بيلىك اۆتوريتارلى بيلىك، ال اۆتوريتارلى بيلىك حالقىنىڭ اراسىندا اعارتۋ جۇمىسىنىڭ جۇرگىزىلگەنىنە اتىمەن قارسى. ال شىن مانىندە حالقىمىزعا بۇگىن ەڭ كەرەكتى دۇنيە – حالىق اعارتۋ جۇمىسى. بيلىكتىڭ قورقاتىنى تۇسىنىكتى: كوزى اشىق، ساناسى وياۋ حالىق اۆتوريتارلى بيلىككە قارسى، ءوز ەسەبىن جاقسى بىلەدى، تۇسىنەدى. بۇنداي حالىق ەلدى جەگىدەي جەگەن جەمقورلىققا، اتقارۋشى بيلىكتىڭ وزبىرلىعىنا قارسى بولادى. بىراق، بيلىك بۇگىن اعارتۋ جۇمىسىن باستاماسا، وسىنداي جۇمىستى اتقارامىز دەگەندەرگە قارسى شىقسا ەرتەڭ تالاي وپىق جەيتىنى ايدان انىق. بۇگىن ازدى-كوپتى وپپوزيتسيا¬نى، ۇلتشىلداردى اۋىزدىقتايمىن دەپ، اعارتۋ جۇمىسىنا بالتا شاپسا، ەرتەڭ بۇل بيلىك لاڭكەستەر مەن دجيھادشىلارمەن بەتپە-بەت كەلگەندە جالعىز قالادى.
ەكىنشىدەن، جاستاردى قازاق ۇلتتىق، مەملەكەتشىلدىك قۇندىلىقتارعا باۋلۋ قاجەت. بۇگىنگى كۇنى سيرياداعى لاڭكەستەردىڭ اراسىندا قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، قازاق مادەنيەتىنەن ادا، قازاقشىلىقتان ءمۇل¬دەم بەيحابار ادامداردىڭ كوپ بولۋى تەگىن ەمەس. ارينە، ماسەلە تەك ءتىل مەن تاريحتا عانا ەمەس، بىراق شىنايى قازاقى ورتادا وسكەن، قازاقى قۇندىلىقتاردى بويى¬نا سىڭىرگەن، ءوزىن «الدىمەن – قازاقپىن، سوسىن – مۇسىلمانمىن» دەگەن قازاق جاس¬تارى ەشقاشان سيرياعا بارىپ بىرەۋدىڭ مۇددەسى ءۇشىن قياناتقا، ولىمگە بارماس ەدى. بۇگىن تەرروريستەر مەن ەكسترەميستەرگە قارسى توتەپ بەرە الاتىن جالعىز يدەيا، جالعىز كۇش بار. ول – قازاق ۇلتشىلدىعى. كۇشى، قانى، تەرەڭدىگى جاعىنان اسىرەدىنشىل يدەيالارمەن، تۇجىرىمدارمەن پارا-پار كەلەتىن، ءتىپتى ولاردان اسىپ تۇسەتىن جالعىز جانكەشتى كۇش، يدەيا، بالاما تەك قازاق ۇلتشىلدىعى، مەملەكەتشىلدىگى. وسى يدەيا¬لاردى بيلىك مەملەكەتتى نىعايتۋ، ەكونوميكانى وركەندەتۋ، ەلدى مودەرنيزاتسيالاۋ ءۇشىن پايدالانعانى ابزال. ەگەر بيلىك كيگەن «تاقياسىنا» سەنىپ اسىرەدىنشىلدەردى ءوز قاناتىنىڭ استىنا الىپ، ەسەسىنە قازاق ۇلتشىلدارىن تۇنشىقتىرىپ، ەلدى ودان ءارى بۇرىنعىشا بيلەي بەرەمىز دەپ ويلاسا ابدەن قاتەلەسەدى.
ۇشىنشىدەن، بيلىك، قوعام، ءدىني ۇيىمدار بىرىگىپ، ءدىن سالاسىندا، ءدىني ءبىلىم مەن مادەنيەت سالاسىندا تەرەڭ، كەشەندى رەفورمالار جۇرگىزۋى كەرەك. قازاقستاندا ءبىر عانا جاماعات قالۋى ءتيىس. تاريحي جولىمىزدى ەسكەرە وتىرىپ، ەلىمىزدىڭ تۇركى-مۇسىلمان بولمىسىن ەسكەرە وتىرىپ، ونى «الاشيا جاماعاتى» دەۋىمىزگە ابدەن بولادى. قازاقستان جەرى، قازاق دياسپوراسى تۇرىپ جاتقان بارشا اۋماق «الاشيا جاماعاتى» دەپ تانىلىپ، ءدىني باسقارمامىزدىڭ كانوندىق جاۋاپكەرشىلىگى اۋماعى بولىپ تانىلۋى ءتيىس. ەلىمىزدەگى ءدىني ءبىلىم، ءدىني ناسيحات پەن مادەنيەت جۇيەسى ءدىني باسقارمامىز بەن مەملەكەتتىك ورگاندارىمىزدىڭ باسقارۋىمەن جۇرگىزىلۋى ءتيىس. ەلىمىزدەگى باسقا بوتەن بارشا جاماعاتتارعا راحمەت ايتىپ، ولارعا «ساۋ بول» دەۋىمىز كەرەك. ءدىني باعىتتا، ءدىني باعىتى بار ءبىلىم، مادەنيەت تاراتىپ جۇرگەن بارلىق شەتەلدىك اعارتۋشى ۇيىمداردى دا قۇرمەتپەن ەلدەن شىعارىپ سالۋىمىز كەرەك. ەلىمىزدىڭ بايلىعى، ءبىلىمى، مادەنيەتى، ساپاسى، ءال-اۋقاتى قازاقى قۇندىلىقتارعا، مەملەكەتشىل يدەياعا قارسى كەلمەيتىن، اتالارىمىز ۇستاعان ءدىن يسلامدى ناسيحاتتاۋعا، ۇستانۋعا تولىق مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ايتىپ وتىرعانداردىڭ بارلىعى دا ۇزاق مەرزىمدى، ساپالى، سانالى جۇمىستى تالاپ ەتەدى. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە قاجەتتى دەگەن ناتيجەگە قول جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. تەرروريزمگە، ەكسترەميزمگە تەك مەملەكەتتىڭ، بيلىكتىڭ، كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ كۇشىمەن توتەپ بەرۋگە بولادى دەگەنگە سەنبەيمىن. مۇمكىن ەمەس دۇنيە. بۇل بارشا قوعامنىڭ، بارشا سانالى ازاماتتىڭ، بارلىق قوعامدىق كۇشتەردىڭ، پارتيالاردىڭ ورتاق ءمىن¬دەتى. بيلىك وزىنە ءتان مەنمەندىكتەن، ءوزىم¬شىلدىكتەن باس تارتىپ، حالىققا، كوپشىلىككە، زيالى قاۋىمعا سەنە باستاۋى ءتيىس، وسىلارعا ارقا سۇيەۋى كەرەك. باسقا جولى جوق.
3. بۇل سۇراقتىڭ ءبىر بولىگىنە
جاۋاپ بەرگەن سياقتىمىن. ايتقاننان تىس جاسالاتىن شارۋالاردىڭ قاتارىنا ەلدەگى دەموكراتيالىق ۇردىستەردى ارتتىرۋ، ەلدىڭ قۇقىقتىڭ مادەنيەتىن كوتەرۋدى قوسار ەدىم. ەل ازاماتتارىنىڭ ەلگە، مەملەكەتكە دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋ قاجەت. ءوز ەلىنە سەنبەگەن، ەلدەگى ادىلەتتىلىكتىڭ بارىنا سەنبەيتىن، بيلىكتى تەك جەمقور، وزبىر كۇش دەپ سانايتىن قازاق جاستارى ەرتەڭگى كۇنى وسى تەرروريستەردىڭ قاتارىن تولىقتىرۋى ابدەن مۇمكىن دۇنيە. جۇرتتىڭ بارلىعىن بىردەن باي قىلۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق بارشاعا ورتاق تەك مۇمكىندىكتەردى قامتاماسىز ەتۋگە تولىق بولادى. ەلدەگى زاڭ مەن سوتتىڭ قۇقىن، الەۋەتىن، كۇشىن ەسەلەپ ارتتىرۋعا ابدەن بولادى. ەل ىشىندە جاستاردىڭ، جاس وتباسىلاردىڭ وزىنە دەگەن، بولاشاعىنا دەگەن، بالالارىنىڭ كەمەل كەلەشەگىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىراتىن الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق باعدارلامالاردى، جوبالاردى قاراستىرۋعا بولادى. ەلدىڭ كوڭىلى توق بولسا، بولاشاعىنا دەگەن سەنىمى ارتسا، بيلىك ادىلەتتى بولسا، سوت ءادىل بولسا ەشكىم ءوز ەركىمەن لاڭكەستەر قاتارىنا بارىپ قوسىلمايدى.
4. ءوز باسىم سايتتاردى بۇعاتتاپ، اقپاراتتى جاسىرۋ ارقىلى تەرروريزمدى جەڭۋگە بولادى دەگەنگە سەنبەيمىن. اسىرەسە، بۇگىنگىدەي اقپاراتتىق زاماندا، ينتەرنەت پەن بايلانىس قۇرالدارى كەڭ ەتەك جايعان زاماندا بۇنىڭ بارلىعى كۇلكىلى دۇنيە. تەرروريستەر مەن ەكسترەميستەر پوشتاسى، ينتەرنەتى، توعى، بايلانىسى، ۇشاعى، پويىزى جوق زاماندا دا ەتەك جايعان، مەملەكەتكە، قوعامعا قارسى جۇمىسىن جۇرگىزگەن. ارينە، تەرروريستەردى بارلىعىن ەركىنسىتىپ، تايراڭداتىپ قوي دەگەن ءسوز ەمەس. ولارعا بارلىق الاڭداردى اشىپ، ناسيحات جۇرگىز دەگەن ءسوز ەمەس. بىراق، قوعامنىڭ كوزى اشىق بولۋى كەرەك. قوعام ىشىندە بارلىق كەشەندى، ماڭىزدى ماسەلەلەردى اشىق تالقىلايتىن، زەرتتەيتىن، با¬عامدايتىن مۇمكىندىكتەر بولۋى كەرەك. ەگەر بيلىك بارشا ەركىن اقپارات ارنالارىن
جاۋىپ تاستاسا تەرروريزمدى جەڭە
الماي¬دى، كەرىسىنشە، سولاردىڭ الەۋەتىن ارتتىرادى. تەرروريزمنىڭ باستى نىساناسى – قوعام، قوعامنىڭ ساناسى مەن ويى. قاراڭعى حالىقتى قورقىتىپ-ۇركىتۋ وڭايدىڭ وڭايى. بارىنەن بەيحابار، ەش اقپاراتى جوق حالىقتى الداۋ دا، ارباۋ دا، جانىن شىعارىپ قورقىتۋ دا قيىن ەمەس. قوعامدا بولىپ جاتقان شىندىقتى اشىق ايتا ءبىلۋ، ونى تالقىلاي ءبىلۋ، سول ماسەلەلەر بويىنشا ادىلەتتى شەشىمگە قول جەتكىزۋ زيالى، زەردەلى، پاراساتتى قوعامنىڭ بىردەن-ءبىر بەلگىسى. بۇنداي قوعامنىڭ ىشىندە لاڭكەستىك ارەكەتتەردى جۇرگىزۋ، جاسىرىن، استىرتىن ارەكە جاساۋ ەسەلەپ قيىنداي تۇسەدى. ءبىزدىڭ بيلىك پەن كۇشتىك قۇرىلىمدار وسىنى ەستەن شىعارماعانى دۇرىس.

دوساي كەنجەتاي، فيلوسوفيا جانە تەولوگيا عىلىمدارى دوكتورى، پروفەسسور
1. بۇل جەردە وتە تەرەڭ جاھاندىق سۇرقيا ساياسات جاتىر. بالانى قۇرال قىلۋ، قولدانۋ ماسەلەسىن ايتىپ وتىرمىن. كەزىندە «باتىر بالا بولاتبەك» تۇلعاسى قازىر تەرروريزمنىڭ دە قۇرالىنا اينالدى. شىندىعىندا بالا ءبىر وتباسىنىڭ عانا مۇشەسى ەمەس، ول ءبىر ەلدىڭ، مادەنيەتتىڭ وكىلى. ءبىز بالاعا ءوزىمىزدىڭ جەكە مەنشىگىمىز رەتىندە ءوزىم تۋعان بالام دەگەن ەگويزمنەن ارىگە اسقان ەمەسپىز. ال سىرتقى كۇش ولاي قارامايدى. بالا-شاعا بولسىن ول كەز كەلگەن ءسوتسيۋمنىڭ وكىلى، جاھاندىق ساياساتتاعى سۋبەكت. قازىر مۇسىلمان حالقىنىڭ بارلىق وكىلدەرى يم قاتارىندا بار. بۇل جاعدايدى اقپاراتتان دا ءوزىڭىز كۇندە كورىپ ءجۇرسىز. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ بۇل ءدىننىڭ كيەلىگىنىڭ، راتسيونالدىعىنىڭ، قۇندىلىقتىق قۇنىنىڭ قالماعاندىعىن، اسىرەسە، يسلام ءدىنىنىڭ ءىشى بوس، ەشقانداي نورمالىق قۋاتى قالماعان ۇعىمداردان تۇراتىن ءدىني ەكەندىگىن كورسەتۋ ساحناسى. يسلاممەن قورقىتۋ، وزىنەن قورقۋ، ۇرەيلەنۋ ارقىلى وركەنيەتتىك، مادەني بولمىسىمىزدان جەرىتۋ ستسەناريى. بۇل ستسەناري ديالەكتيكالىق ماندەگى نەگىزدەرگە سۇيەنەدى. بۇل مۇسىلمانداردى باتىس پەن شىعىس اراسىنداعى، يسلام مەن حريستياندىق اراسىنداعى عاسىرلار بويى كەلە جاتقان باسەكەلەستىك پەن باقتالاستىق پەن تاق تالاستىققا، ءوزارا جارىسقا تەك قارا كۇشپەن جاۋاپ بەرۋگە يتەرمەلەيدى. بۇل رول باتىس ساياساتىنا كەرەك. ونى يسلاموفوبيا دەپ اتايمىز. ءبىز قازاقستانداعى ءدىني احۋالدان دا وسى يسلاموفوبيانىڭ سۇلباسىن بايقايمىز.
مەملەكەتتىك دەڭگەيدە تەرروريزممەن كۇرەس باعدارلامالارى قابىلدانىپ جاتىر. قازىر باعدارلاما، جوبا، دەگەندەرىڭ تەندەر سياقتى جابىق ەلگە دە قوعامعا دا بەيمالىم مەحانيزمدەرمەن جۇرە بەرەتىن بولدى ەمەس پە؟ قوعام وسى ارناعا اقشا اۋدارىلىپ جاتقاندىعىن بىلەدى، بىراق قالاي جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقاندىعىنان بەيحابار. مۇمكىن تەررور ونسىز دا ۇرەيدىڭ جاتىرى، ونىڭ ىشكى ءمانىن اشىپ ەلدى دۇرلىكتىرمەۋدى ويلايتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنەمىن. بىراق سول تەررورعا قۇرال بولاتىن، سىرتتان كەلەتىن سۋبەكتىلەر ەمەس، ءوزىمىزدىڭ ازاماتتار ەكەندىگىن ويلاعاندا، وندا كوپ ماسەلە ءالى تۇبەگەيلى، ساراپتالىپ شەشىمدەر ۇسىنىلىپ جاتپاعاندىعى كوزگە ايقىن كورىنەدى. ەڭ باستى ماسەلە جاستار ماسەلەسى، ونىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، قۇقىقتىق، پسيحولوگيالىق جانە ساياسي قاباتتارداعى ورنى مەن قىزمەتىنە عى¬لىمي تانىمدىق دەڭگەيدە باعا بەرىلمەي كەلە جاتىر. ال ءدىني ماسەلە ول جاناما، ءار ازاماتتىڭ ىشكى ماسەلەسى ەكەندىگى بەلگىلى. تەرروريزمگە يسلام ءدىنىن جابىستىرىپ قوساقتاۋ ول دا ساياسات. سوندىقتان تەرروريزمنىڭ قاۋپى دەگەندە قوعامداعى جاستار ماسەلەسىنىڭ تۇبەگەيلى جانە راتسيونالدى شەشىلۋىنە قاتىستى ماسەلە دەپ قارايمىن. مىنا جاھاندىق ساياساتتىڭ قىسپاعىنان قاي ەل ءوز جاستارىنا ەگە بولادى، سول امان شىعادى.
2. جاستىق پوتەنتسيالدى قولدانۋ دەگەن تابيعي ماسەلە. كەز كەلگەن قوعامنىڭ قاباتتارىنا ەنۋ سول جاستىق قۇبىلىسى ارقىلى مۇمكىن بولادى. وڭاي ولجا بولاتىن سەبەبى سوندىقتان… جالپى قوعامدىق قاباتتار ءوز ىشىندە عانا ەمەس، كورشىلەس ەلدەر، قالا بەردى ودان دا ءارى الەمدىك قۇندىلىقتىق اقپاراتتارمەن تانىسا الاتىن حالدەمىز. قازىر مىنا اقپاراتتىق قوعامدا ىشىنە ءبۇرىنىپ، يممانەنتتى يدەولوگيا جۇرگىزۋگە «مەملەكەت» قۇبىلىسى قاۋقارسىز بولىپ قالدى. كەشە مەملەكەت ءوزارا يدەولوگيالىق ەرەكشەلىكتەر مەن قۇندىلىقتىق شاب¬لوندارى ارقىلى تانىلىپ، ادام فاكتورىنا يەلىك ەتەتىن ەدى. قازىر بارشا ادامزات اتاۋلى «جاھاندىق قۇبىلىستار مەن ۇدەرىستەردىڭ» ىقپالىندا. ونى سول ىقپالدان قورعاۋ نە وعان قارسى يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ دەگەن نيەت بولعانىمەن، ينتەرنەت وعان مويىنسىنار ەمەس. جاستاردىڭ ءدىني ەكسترەميستىك سەلگە قارسى توتەپ بەرەر قاۋقارى قايدان بولسىن، ول ەڭ الدىمەن جارتىلاي مەملەكەتتىڭ فۋنكتسياسىنا كىرۋى ءتيىس ماسەلە. جاستاردىڭ ءوز ىزدەنىستەرى مەن تاڭداۋلارى، تانىمدىق نەگىزدەرى، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى ءتالىمى مەن تاعىلىمى ولارعا ازىق قارۋ بولۋ كەرەك ەدى. بىراق جاستارعا ولاردىڭ قاي باعىت، ارنادا، قۇندىلىقتىق شامادا تۇلعالىق قاسيەتتەرىنىڭ جيىنتىعىنا جاۋاپتى ينستيتۋتتاردىڭ ءرولى تۋرالى دا سىن ايتپاسقا بولماس. مىنە، بۇل مەملەكەتتىڭ قىزمەتىنە كىرەتىن ءىس. جاستارعا ۇلتتىق بولمىستىق ءدىني تانىمى مەن تاجىريبەسى تۋرالى دا تاريحي سانامەن ورىلگەن ءبىلىم بەرۋدى قاناعاتتاندىرا الدىق پا؟ قازىر جاھاندىق ارەنادا ءدىن قۇبىلىسى ەڭ باستى ساياسي شەشىمدەر مەن ستراتەگيالىق باعدارلار قاتارىنا الىندى. مەملەكەتتىلىكتى باياندى ەتۋ جاستارىمىزدىڭ ەكزيستەنتسيالىق ۇستا¬نىمى مەن تانىمىنا بايلانىستى، ولاي بولسا، مەملەكەتتىك يدەولوگيا وسى جولدا ءوزىنىڭ كەلەشەگى جاستىق فەنومەنى ءۇشىن بۇگىن قامدانباسا، ەرتەڭ كەش بولاتىن ءتۇرى بار. جاستىقتى دا جاستاردى دا باعىتتاۋ، قورعاۋ، نەمەسە ءوز بولاشاعىنا پايدالى تۇلعا دايىنداۋ، مەملەكەتتىڭ تىكەلەي يدەولوگيالىق تەتىكتەرىنە قاتىستى.
3. قازىر ۇرەي نەگىزگى ساياسي سترا¬تەگيالىق قارۋعا اينالدى. مەم¬لەكەتتىڭ تۇتاستىعى، قاۋىپسىزدىگى، تۇراقتىلىعى، سايا¬سي ەركى، سياقتى پلاتفورمالار تۇتاستاي قاۋىپ پەن قاتەرگە تولى، قورعالۋى ءتيىس ۇستىن بولىپ تۇر. كىمنەن قورعايمىز، ارينە سىرتقى كۇشتەردىڭ باعىتتاۋلارى مەن ساياسي ويىندارىنا قۇرال بولىپ كەتەتىن ىشكى ءوز ازاماتتارىمىزدان. سەبەبى ءبىز اشىق قوعامبىز. ازاماتتارىمىزعا سىرتقى كەز كەلگەن يدەولوگيالىق ءدىني تانىمدىق الىمەن تانىمدارعا توسقاۋىل قويۋعا دا قۇقىقتىق، دەموكراتيالىق، زايىرلى ەلدىگىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسى ىڭعاي بەرمەيدى. بىراق ءبىزدىڭ مەملەكەت مىنا ەۋرازيالىق كەڭىستىكتە ەڭ كەمى ءتورت مىڭ جىلدىق تاريحى بار، داستۇرلەرگە جول سالعان ورتالىق، كوپىر بولعان ەلدىڭ مادەنيەتتىك، وركەنيەتتىك نەگىزدەرى بار ەل. كەز كەلگەن سىرتقى يدەولوگيالىق ساياسي قىسىمدارمەن تەك ءوز تاريحي تاجىريبەسى مەن تاريحي ساناسىن، قۇندىلىقتىق نەگىزدەرىنە ورالۋ ارقىلى عانا قورعانا الادى.
4. ايدى ەتەكپەن جاپقان ەشكىم جوق. قازىر جاھاندىق اقپاراتتاردان قاشۋدىڭ دا رەتى جوق. سوعان قاراماستان ءبىزدىڭ ەلدە ءبارى ورنىقتى، ال جاڭاعى جايتتار، تەك ارانداتۋ عانا دەپ قاراپ وتىرۋ ۋاقىتشا بيلىكتىڭ، ۋاقىتشا مانساپ يەلەرىنىڭ امالدارى دەر ەدىم. ارينە بولعان جايتتاردى تەرىستەۋ، بول¬ماعانداي كورسەتۋ، نەمەسە بۇعاتتاپ تاستاۋ، بىزگە قاتىسى جوق دەپ الدارقاتۋ «بوقتى شاپانىڭمەن جاپقانمەنەن، ونىڭ ءيىسى بار» ەكەندىگىن ۇمىتۋ سياقتى «اپەندىنىڭ تىرلىگى». مەن ايتار ەدىم، ءبىزدىڭ مەملەكەتكە ەشتەڭەدەن ساسىپ، ۇركۋدىڭ كەرەگى جوق. ناقتى شەشىمدەر ناقتى ستراتەگيا، ناقتى قادامدار، ناقتى امالدار ارقىلى جاۋاپ بەرۋ كەرەك. مىسالى يشيم-دەگى قازاق وكىلدەرى تۋرالى ناقتى باتىل شەشىمدەر كۇتىپ وتىرمىز ءالى… ال بيلىك تىم تىرىس…ارتى قايىرلى بولسىن!!!

مۇحان يساحان، ءدىن ماسەلەرىن تالداۋ جانە زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ يسلام ءبولىمى باستىعى
1. ارنايى قۇزىرلى ورگان جەتەكشىلەرىنىڭ «وزگە ەلدەرمەن سالىستىرعاندا سيرياعا دجيھاد جاساۋعا كەتكەن 300
ادام پالەندەي قاۋىپتى ەمەس» دەگەن ماعىناعا ساياتىن باسالقى سوزدەرى ەلدى شوشىتپاۋ ءۇشىن ايتىلدى دەپ ويلايمىن. ال، شىن مانىندە سولاي ما؟ البەتتە، قاۋىپتىلىك رەيتينگىسىن سانمەن عانا ولشەۋگە بولمايدى. وسىدان ەكى جىل بۇرىن abai.kz سايتىندا العاش بولىپ «سيرياعا قىرىق بالا «دجيھاد» دەپ اتتانعان» دەپ ماسەلە كوتەرگەن بولاتىنمىن. وعان سەبەپ سول ۋاقىتتا جەزقازعان، ساتباەۆ قالالارىندا بولعانىمدا سالافي باعىتىن ۇستاناتىن جەرگىلىكتى ازاماتتاردىڭ سيرياعا كەتىپ جاتقانىن قاراپايىم حالىقتان ەستىپ ءبىلدىم. ءتىپتى، كەيبىرەۋلەرى ءبىر ماۋسىمعا بارىپ دجيھاد جاساپ كەلىپ ۇلگەرىپتى. قۇقىق قورعاۋ ورىندارى ءىس قوزعاپ، ءدىنتانۋشى ماماندارمەن وڭالتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەنىمەن، تولارساقتان قان كەشكەن، ونىڭ ىشىندە ءدىن ءۇشىن جانىمدى شۇبەرەككە ءتۇيدىم دەگەن جانسەبىل رۋحتاعى ادام ءبارىبىر قاۋىپتى. ەڭ ماڭىزدىسى ولاردىڭ قان توگۋگە
بويىن ۇيرەتۋى، دجيھاد دەپ جانۇشىرىپ، سول رۋحتى ءوڭ بويىنا ءسىڭىرۋى وتە قاۋىپتى. وسى سەبەپتەن دە مەنىڭشە، 300 ادام ەمەس، 3 لاڭكەستىڭ ءوزى قوعام ءۇشىن اسا قاۋىپتى سانالادى.
2. ءيا، اق-قارانى اجىراتا المايتىن ءالى بۋىنى قاتايماعان، اقىلى تولىسپاعان جاستار لاڭكەستەر ءۇشىن «وڭاي ولجا». اقىلى تولىسقان، ەگدە تارتقان ادام ءاربىر ءىستىڭ سالدارىن باعامداي السا، كەرىسىنشە جاس بۋىن قىزۋقاندى، ماكسيماليزمگە جاقىنداۋ بولىپ كەلەدى. ال، سول وتتى جاستاردى اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن كۇرەسۋ دەگەن ۇران ولاردى ودان بەتەر قۇتىرتاتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. ءبىز قانشا جىلدان بەرى مەكتەپتەرگە ءدىنتانۋ ءپانىن ەنگىزۋىمىز كەرەك دەپ جاعىمىز جار، ءتىلىمىز كەز بولىپ ايتىپ كەلەمىز. 2010 جىلى مەكتەپتەرگە فاكۋلتاتيۆتى ءپان رەتىندە ەنگىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. بىراق، ءپاننىڭ فاكۋلتاتيۆتى بولۋى ءارى بەرىلگەن ساعاتتار سانىنىڭ از بولۋى، جاس بۋىننىڭ ءدىني ەكسترەميزگە يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋىنا سەپ بولا الماۋدا. ءبىز ورتا وقۋ عانا ەمەس، ارناۋلى ورتا وقۋ، جوعارى وقۋ ورىندارىنا دا ءدىنتانۋ ءپانىن مىندەتتى ءپان رەتىندە ەنگىزۋىمىز كەرەك. ودان باسقا، قازىر قمدب-عا قاراستى مەشىتتەردىڭ جانىنان كەشكىلىك كۋرستار جۇمىس ىستەيدى. وسى مەشىتتەردىڭ جانىنان قۇرىلعان كۋرستاردىڭ ناسيحاتىن جاساۋىمىز قاجەت. يسلامي ءبىلىم الامىن دەگەن تالاپكەرلەرددى نۇر-مۇباراك ۋنيۆەرسيتەتى جانە كوللەدجدەرگە تە¬ڭەستىرىلگەن ەلىمىزدە اشىلعان ون مەدرەسەدە وقىتۋىمىز كەرەك. شەتەلدەردە تەك بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا تاجىريبە الماسۋ ءۇشىن، سونداي-اق عىلىمي دەڭگەيىن كوتەرۋ ءۇشىن عانا وقىتۋعا بولادى. باسقا جاعدايدا شەتەلدەردە ءدىني ءبىلىم الۋعا جول بەرمەۋ¬گە ءتيىستىمىز. بىلتىرعى جىلى التى ايداي ۋاقىت ەگيپەتتە عىلىمي جۇمىس جاسادىم. سوندا الەكساندريا قالاسىندا جۇزگە جۋىق قازاقتىڭ بالالارى سالافيتتىك باعىتتا ءبىلىم الىپ جاتىر. وعان تىيىم سالىپ جاتقان ەشكىمدى كورگەن جوقپىن. سيرياعا كەتكەن جاستاردىڭ كەيبىرى وسى ەگيپەت ارقىلى كەتكەن جاستار.
3. تەرروريزمنىڭ قورعانۋ ءۇشىن جالپى حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتىن ارتتىرۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك. جانە حالىقتىڭ يسلامي ءبىلىمىن بىرىزدەلەندىرۋگە ءتيىستىمىز. ەلىمىزدەگى 2300-گە استام مەشىتتىڭ باسىن قوسىپ وتىرعان قمدب امالدا حانافي، نانىمدا ماتۋرۋدي ءمازھابىن ۇستانادى. وسى ەكى مەكتەپتىڭ ۇستانىمىنا قايشى كەلەتىن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ جۇمىس جاساۋىنا جول بەرىلگەن جاعدايدا قوعامدا ءدىني كەلىسپەۋشىلىك ورىن الادى. وعان كوز جۇمىپ وتىرا بەرسەك ونىڭ ارتى سودىرلاردىڭ سويقانىنا اينالاتىنى بەلگىلى. كەزىندە، ءحىح عاسىردا ۆ.رادلوۆ التى مىڭ شاقىرىمدىق ايماقتى مەكەندەيتىن قازاق دەگەن حالىقتىڭ سالت-ءداستۇرى مەن ويلاۋ جۇيەسى ءبىرتۇتاس ەكەنىن كورىپ، تامسانىپ جازعان بولاتىن. ال، قازىر سىرتتان كەلگەن ءدىني اعىمداردىڭ بەلسەندى جۇمىس جاساۋىنا بايلانىس¬تى، الاش بالاسى قانشاما جاماعاتقا بولشەكتەنىپ كەتتى. ءسوز جوق، بۇل قازاق قوعامىنىڭ ەڭ ۇلكەن قاسىرەتى! سوندىقتان تەرروريزمگە قاۋىپسىزدىك شارالارىمەن بىرگە ءدىني سانانى بىرتۇتاستاندىرۋعا بارىمىزدى سالۋىمىز كەرەك. سوندا ءبىزدى جاۋ الا المايدى دەپ ويلايمىن.
4. قازاق «اۋرۋىن جاسىرعاندى ءولىم كەلىپ اشكەرەلەيدى» دەيدى. كەز كەلگەن دەرتتى جابا توقىعانمەن، ونىمەن ىمىراسىز كۇرەسكەن الدەقايدا دۇرىس بولادى. ءسىز ايتىپ وتىرعان ۆيدەونى بۇعاتتاعاننان گورى، ەلىمىزدەگى كەيبىر سالافيت شەيحتارى شەتەلدەردە وتىرىپ الىپ اپتانىڭ بەلگىلى ءبىر ۋاقىتىندا «سكايپ» ارقىلى ۋاعىزدارىن جاسايدى. ولاردىڭ ۋاعىزدارىن مىڭداعان ازاماتتار تىڭدايدى. كيبەرنەتيكا عىلىمىندا داۋىستى نەمەسە كىلت سوزدەر ارقىلى بەلگىلى سيپاتتاعى ۋاعىزداردى الدىن-الا بۇعاتتاپ تاستاۋعا بولادى ەكەن. مەن قاۋىپسىزدىك ورىندارىنا وسى ءادىستى قولدانۋدى ۇسىنامىن. سوندا ەل ازاماتتارىنىڭ ساناسىن ۋلايتىن اقپاراتتاردىڭ الدىن العان بولار ەدىك.

دايىنداعان مادينا جالەلقىزى

اشىق الاڭ