ءۇش ارىپتەن تۇراتىن جامان ءسوزدى ايتىڭىزشى – بالكىم، ول ۇبت شىعار؟
kerey.kz
قازتاگ – دينارا جاركەەۆا. وسى كۇندەرى مەكتەپ بىتىرۋشىلەر مەن ولاردىڭ اتا-انالارى كوڭىلدەرى قوبالجىپ، ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋ (ۇبت) ناتيجەلەرىن كۇتۋدە. ول ەرەسەك ومىرگە وزىنشە جولداما بولادى. ءبىلىمدى تەكسەرۋدىڭ وسى ءادىسىنىڭ شىنايىلىعى تۋرالى داۋ قازان-وشاق قاسىنداعى ايەلدەردەن باستاپ پارلامەنتاريلەرگە دەيىن تىنباي كەلەدى. بىرىڭعاي تەستىلەۋدىڭ جاقسى جانە جامان جاقتارى تۋرالى كەزىندە ءوزى ۇبت تاپسىرعان قازتاگ اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ايتىپ بەرەدى. بيىل تەستىلەۋگە 87 مىڭ جالپى ءبىلىم مەكتەپ وقۋشىلارى قاتىسادى. بۇل بىلتىرعىدان 20 مىڭ ادامعا از. ستاتيستيكا كورسەتكەندەي، ەگەر 2014 جىلى مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ 80% وقۋشىلارى ۇبت تاپسىرسا، بيىل – 71% تاپسىرىپ وتىر. بۇل ەل بويىنشا ورتاشا پايىز. ال ەگەر تسيفرلاردى وڭىرلەر بويىنشا الساق، وندا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ءاسيما بيمەڭدينانىڭ ايتۋىنشا، قاراعاندى وبلىسىندا بىلتىر تەستىلەۋگە قاتىسۋ پايىزى 44,3, قوستاناي وبلىسىندا – 56,2, سولتۇستىك قازاقستاندا – 58,4 بولدى. بۇل رەتتە ول نەگىزگى پروبلەما رەتىندە ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋگە كىرگىزۋ پروتسەدۋراسى بارلىق وقۋشىلارعا بىردەي قولجەتىمدى ەمەس، سەبەبى مەكتەپ اكىمشىلەرى، ولاردىڭ پىكىرىنشە، مەكتەپتىڭ جالپى كورسەتكىشىن تومەندەتەدى-اۋ دەگەن وقۋشىلاردى ەمتيحانعا كىرگىزبەيدى دەپ اتاپ ءوتتى. ءبىر جاعىنان، مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ديرەكتورلارىن تۇسىنۋگە بولادى، سەبەبى ولاردىڭ جالاقىلارى مەن مانسابى قاراماعىنداعىلاردىڭ ناتيجەلەرىنە تىكەلەي بايلانىستى عوي. ال ادام، ناشار وقىعان جانە ونىڭ جالاقىسى مەن مانسابىنا اسەر ەتە الاتىن وقۋشىعا شىنايى كوزقاراسپەن قاراي الا ما؟ ءاي، قايدام. سوندىقتان تابيعي سۇرىپتاۋ 9 سىنىپتا-اق باستالادى. بازبىرەۋلەر كوللەدجگە ءوز قالاۋى بويىنشا كەتەدى، بىرەۋلەرىنە «سولاي ىستە» دەپ ايتادى، ۇشىنشىلەرىن سوعان ماجبۇرلەيدى. ال 11 سىنىپتى اياقتاعىسى كەلگەندەردەن ۇبت-عا قاتىسپايتىندىعى تۋرالى ۋادەلەرىن الادى. ءسويتىپ، جاستار ءۇشىن الەۋمەتتىك ساتى رەتىندە تەتىك بولىپ جوسپارلانعان بىرىڭعاي تەستىلەۋ ءوزىنىڭ ونداي فۋنكتسياسىن اتقارمايدى. وقىتۋ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى الماستىرىلىپ، ۇبت-عا دايىنداۋ جۇيەسىنە اينالدى.
ۇبت اتتەستاتتا قازىر ەڭ باستى باعا ەمەس
2015 جىل بىتىرۋشىلەرىنە تەستىلەۋ ناتيجەلەرى اتتەستاتتاعى ەڭ باستى باعا بولماي قالدى. جاقىندا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسلان ءسارىنجىپوۆ ءمالىم ەتكەندەي، «بيىل ازداعان جاڭالىقتار دا بولدى، ءبىز جاريا ەتكەندەي، اتتەستاتقا بيىل ورتاشا باعا قويىلادى، ياعني ۇبت بالى مەن وقۋشىنىڭ جىلدىق باعاسىنىڭ ورتاشاسى قويىلادى. ءبىز ونى ءادىل دەپ ەسەپتەيمىز». ەڭ كوپ الاڭداتاتىنى «ازداعان جاڭالىقتار»… تەستىلەۋ تاريحىنىڭ «اتتەستاتقا ۇبت باعاسى» فورماتىندا وتكەن 11 جىلىندا 1 ملن 422 مىڭ ادام ەمتيحان تاپسىرىپ، ولاردىڭ كەيبىرى ءساتتى تاپسىرىپ، تەگىن ءبىلىم الدى، كەيبىرەۋلەرى ءار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن ەمتيحاندارىن قۇلاتتى. ەكى جاعدايدا دا، ول ۇزدىك وقۋشى ما، نەمەسە ەكىنشى مە، ءبارىبىر بولدى. بۇل رەتتە اتتەستاتتاعى ورتاشا بالل جوو- داعى تەگىن ورىندى قاراستىرۋعا تىكەلەي اسەر ەتەتىنىن ەسكە سالايىق. ەكىنشى جاعىنان قازىرگى بىتىرۋشىلەرگە اسا ءبىر قۋاناتىن دا ەشنارسە جوق. ءبىز بەيتاراپ ۇبت ەنگىزۋ ارقىلى قۇتىلامىز با دەگەن، مۇعالىمدەردىڭ سۇيىكتى وقۋشىلارىنا جانە ونداي ەمەستەرگە دەگەن دارالايتىن كوزقاراستارى قايتادان ورالىپ وتىرعانداي. تۇيىق شەڭبەر سياقتى بولىپ تۇر. ۇبت ناتيجەلەرى بويىنشا جوو-عا ءتۇسۋ نەمەسە تۇسپەۋ ماسەلەسى تۇرعاندىقتان، وقۋشىلار مەن ولاردىڭ اتا-انالارى سول جەرلەردە جەمقورلىق ەتەك جايۋىنا قولايلى جاعداي جاساپ، ناتيجەنى كوتەرۋ ءۇشىن بارىنە دايىن. ودان باسقا ءار ءتۇرلى دايىندىق كۋرستارىندا اقشا ىستەپ، بايىپ قالعىسى كەلەتىندەردىڭ بيزنەسى گۇلدەنەدى. ونىڭ ىشىندە، كەيىن بەلگىلى بولعانداي، پسيحولوگيالىق دايىندىق كۋرستارى دا بار ەكەن. ولار ەمتيحان ناتيجەسى پسيحولوگيالىق دايىندىققا تاۋەلدى دەپ، ەمتيحان تاپسىرۋ ناتيجەسىن 20-30 بالعا ارتتىرۋعا ۋادە ەتەدى. وعان قوسا، جاتتىعۋ تەستىلەۋلەرى دەگەندەردى شىعارىپ، سونىمەن اقشا تابۋ بيزنەسى دە گۇلدەنىپ وتىر. ءبىزدىڭ دەپۋتات اتاپ كەتكەندەي، تاعى ءبىر بيزنەس وزەكتى بولىپ وتىر. ول – اۋديتوريادا تەستىلەۋ جاۋاپتارى مەن باسقا دا ارتىقشىلىقتاردى ساۋدالاۋ بيزنەسى.
مەكتەپ پەن ينستيتۋت اراسىنداعى بۋفەر
ۇبت وتكىزۋ جىلدارى ەلدە كوللەدج وقۋشىلارىنىڭ سانى وسكەنىن اتاپ كەتۋ كەرەك. كوپتەگەن وقۋشىلار ەمتيحانداردان قۇلاپ كەتەمىن دەپ قورقىپ، كوللەدجدەرگە بارادى. ءسويتىپ، ورتاشا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسى يدەياسىنىڭ ءوزى اياق استى بولادى. قازىر سول حالىق شارۋاشىلىعى ءۇشىن كاسىبي مامانداردى دايىندايتىن مەكەمەلەر مەكتەپ پەن ينستيتۋت اراسىنداعى بۋفەرگە اينالدى. وعان 10 سىنىپقا بارماعاندار مەن قاجەتتى بالل الا الماعاندار جينالادى. ولار كەلەسى جىلى ارەكەت ەتۋگە دەيىن تاعى ءبىر جىل جوعالتپاۋ ءۇشىن قۇجاتتارىن كوللەدجدەرگە اپارادى. سوندىقتان دا ءاربىر ينستيتۋتتىڭ قاسىندا ءوزىنىڭ كوللەدجى بارلىعى دا كەزدەيسوق ەمەس. سوندىقتان كوللەدجدەر جوو-لار ءۇشىن قوسىمشا پايدا كوزى مە دەگەن سەزىم پايدا بولادى. كورنەكى بولۋ ءۇشىن وقۋشىعا تەگىن جوعارى ءبىلىم الۋ قانشاعا شىعاتىنىن ساناپ شىعۋعا بولادى. ادەبيەتتەن باستايىق – كوپ مۇعالىمدەر جەكە حرەستوماتيالار شىعارادى، ولاردا بىرىڭعاي تەستىلەۋ سۇراقتارىنا قاتىستى ماتەريال قىسقاشا سيپاتتالادى. ونداي كىتاپتار گۋمانيتارلىق عىلىمدار بويىنشا وزەكتى، ولاردا «سۇراق-جاۋاپ» دەيتىن قۇرعاق تەزيستەر ەمەس، سيپاتتامانىڭ ءدال ءوزى بار. جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى ءۇشىن تاپسىرمالار جيناعى بار. وسى رەتتە اتالعان قۇرالدار جىل سايىن جاڭا سۇراقتارمەن تولىقتىرىلىپ وتىرادى. سەبەبى ءبىزدىڭ كرەاتيۆتى مينيسترلىك قايداعى ءبىر جەردەن جاڭا تاپسىرمالاردى تابادى دا، جىلما-جىل سۇراقتار بازاسىن 30-35%-عا جاڭارتادى ەمەس پە. سولايشا، مىسالى، قازاقستان تاريحى تولىقتىرۋىمەن – 1, 2, 3 جانە ت.ب. بولىمدەرى – پايدا بولادى، ال تولىق دايارلانۋ ءۇشىن، ارينە، تۇتاس جيىنتىقتى ساتىپ الۋ قاجەت. ول ورتاشا ەسەپپەن ءار بولىمگە ت600-دەن شىعادى. ايتالىق، وندايلار 4-ەۋ – بارلىعى ت2400. سونداي-اق ورتا ەسەپپەن ت500-گە شىعاتىن تەست جيناقتارىنا شىعىندالۋ كەرەك. ويتكەنى ءپان 5- ەۋ بولعاسىن، سايكەسىنشە، بۇل دەگەنىمىز ەندىگى ت2500. دايىندىق كۋرستارىن دا ەسكەرەيىك، ولاردىڭ قۇنى 4 نەگىزگى پانگە ءبىر ايعا ازىرلەنۋ ءۇشىن ت22 شاقتى مىڭدى، ال تاڭداعان پانگە ت8 مىڭدى قۇرايدى. بىلىمدەگى بۇكىل ولقىلىقتاردى جويۋعا جانە ۇبت-نى بارلىق 125 بالعا تاپسىرۋعا ۋادە بەرىلەتىن كۋرستار 6 ايعا جۋىق سوزىلادى. اقىرىندا بەس ءپان بويىنشا دايارلىق ءۇشىن ت180 مىڭدى الامىز. ودان وزگە، مەكتەپتەردە سىناق تەستىلەۋ دەيتىندەر وتەدى. ولار، ارينە، تەگىن ەمەس – ت300-گە جۋىق، ەگەر ۇبت سىناعى ءار اپتا وتكىزىلەتىن 4 ايلىق ارالىقتى الاتىن بولساق، وندا بۇنىڭ ءوزى ت4800 دەگەن ءسوز. ءبىر وقۋشىعا كەتەتىن بارشا شىعىندى ەسەپتەي كەلە، ءبىز سوڭىندا ت189 700-ءدى كورىپ وتىرمىز، ال بۇل بولسا اركىمگە ءبىر قولجەتىمدى ەمەس…
ءبىلىمنىڭ ورنىنا – جاپپاي قۇرعاق جاتتاۋ
بۇل، بايقاساق، ايسبەرگتىڭ تەك شىڭى عانا، ال ونىڭ سۋ استىنداعى بولىگى بار – ۇبت ماماندارى دەپ اتالاتىن قىزمەتتەر جوق ەمەس، ولار ەمتيحان كەزىندە مەسسەندجەردىڭ كومەگىمەن جاردەم بەرۋدى ۇسىنادى. ال پارا مەنەن جاپ-جاڭا قۇرال-جابدىقتى ەشكىم دە جوققا شىعارعان ەمەس. بۇدان باسقا، الاياقتاردى دا ەستەن شىعارماعان ءجون. ماسەلەن، قر بعم تەستىلەۋدىڭ الدىندا ۇبت بالىن ارتتىرۋ ءۇشىن قاراجات جيناۋ جونىندەگى اقپاراتتى تاراتتى، ونى مينيسترلىكتەن كەلەتىن باقىلاۋشىلاردىڭ قىزمەتىنە تولەۋ ءۇشىن جيناپ جاتقان كورىنەدى-ءمىس. جارتى جىل ىشىندە ۇبت-عا ازىرلەۋمەن اينالىساتىن رەپەتيتورلاردىڭ، ءارتۇرلى كومپانيالاردىڭ بالدى بارىنەن ءجيى كوتەرىپ، ال ۇستازداردىڭ، ەگەر ولار اقىلى رەپەتيتور بولىپ تابىلماسا، سول مىندەتتى ءبىر جىلدا ورىنداي الماي جاتاتىنى تاڭ قالدىرادى. دايىندىق كۋرستارى سانىنىڭ شەكسىز بولۋى مۇعالىمنىڭ تەستىلەۋگە ازىرلىگى تەگىن وتكىزىلەتىندىگىمەن جانە ءبارى تەك كەزەكتى اتتەستاتسيادان وتە الماۋ جانە ۇبت-نىڭ ناشار ناتيجەلەرى ءۇشىن «شاپالاق» الىپ قالۋدان قورقۋدا بەكىنىپ تۇرعانىمەن بايلانىستى ما؟ تەستىلەۋدىڭ قورقىنىشتى بالەسى بۇل ءادىستىڭ وقۋشىلاردى ءبىلىم الۋدىڭ ورنىنا قۇرعاق جاتتاۋمەن اينالىسۋعا ماجبۇرلەيتىندىگىندە.
سەبەبى بىرىڭعاي تەستىلەۋ ەمتيحاندارىن تاپسىرۋعا ازىرلەنۋ مەن ءبىلىم الۋ – مۇلدە ەكى ءتۇرلى نارسەلەر عوي. بۇنىڭ ويلاۋ داعدارىسىنا اكەلىپ سوعاتىنى جانە ءبىزدىڭ 3-4 سوزدەن تۇراتىن جاۋاپتىڭ ءبىر نۇسقاسىن جاتتاپ العان جاتتامپازدار بۋىنىن كورەتىنىمىز ءارى ول جاتتالعاننىڭ كەيىن ۇمىتىلاتىنى تۇسىنىكتى. مىسالى، وقۋشىلار قازاق حاندىعىنىڭ قاشان قۇرىلعان داتاسىن بىلەتىن بولادى، بىراق جانىبەك پەن كەرەيدى ابىلقايىر حاننان قونىس اۋدارۋعا يتەرمەلەگەن سەبەپتەر جايلى ايتا المايدى. قازاقستاننىڭ الەمدىك ارەنادا ەلدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىگىن ارتتىرۋ بويىنشا بىرقاتار سان ءتۇرلى مەملەكەتتىك باعدارلامالار قابىلداپ جاتقانىن ەسەپكە الا وتىرىپ، باستى ساۋال شەنەۋنىكتەرگە جولدانۋى ءتيىس: كەشەگى وقۋشىلار، ەندىگى ۇبت يدەياسىنداعىلار، سول باعدارلامالاردى تۇرمىسقا اسىرا الا ما؟ نە دەگەنمەن، امبيتسيالى مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، بەيستاندارتتى ويلاۋ قاجەت، ال تەستىلەۋ وقۋشىنى قىسقا جاۋاپ ۆاريانتتارىمەن شەكتەپ، كەڭىرەك ويلاۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ۇبت-عا كوشۋ – تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قۇرىلۋ جۇيەسىندەگى ەڭ اۋقىمدى جاڭالىق. ونىڭ 10 جىلدان استام ءوتىپ كەلە جاتقانىنا قورىتىندى جاساۋعا بولادى. وكىنىشكە قاراي، ول ادام ايارلىق حالدە. ءوز كەزىندە ءبىلىم ۆيتسە-ءمينيسترى مۇرات ابەنوۆتىڭ ءتىپتى 2015 جىلدان باستاپ ۇبت-نىڭ الىنىپ تاستالاتىنى تۋرالى مالىمدەگەنى ەسىمىزدە، الايدا، كورىپ وتىرعانىمىزداي، مينيسترلەر كەلەدى دە كەتەدى، تەك ۇبت عانا ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتپايدى جانە ۋايىمدامايدى. سونىمەن قاتار وكىلەتتى ورگاننىڭ بىزگە تەستىلەۋ قاجەت پە، الدە جوق پا دەگەن پىكىرى دە قالىپتاسپادى. بيىل دا بىرىڭعاي تەستىلەۋدە ماسقارالىقتار كۇتىپ تۇرعانىنا كۇماندانبايمىز: ورىنسىز سۇراقتار، ناشار ۇيىمداستىرۋ جانە جانجالدى ناتيجەلەر. مىنەكي ەندى ءۇش ارىپتەن تۇراتىن جاقسى ەمەس ءسوزدى اتاڭىز دەگەن ساۋالعا ءتىپتى ايتەۋىر ءبىر جەردەن ۇبت دەگەندى ەستۋگە بولادى…
kaztag.info
پىكىر قالدىرۋ