مۇرات ابزەلباەۆ، پروفەسسور: 

– ءسىز قازاق تەلەۆيزياسىندا 15 جىلدان استام ديكتور بولىپ قىزمەت اتقارعان كاسىبي مامانسىز. ءارى پەداگوگسىز. بۇل سالادا تاجىريبەڭىز جەتكىلىكتى. ديكتورلارعا قويار قانداي تالاپ، ۇستانىمدارىڭىز بار؟
– بۇل سالاعا بەت بۇرعان جاننىڭ بويىندا بەيىمدىلىك پەن قابىلەت، دارىن، بارلىق سالادان جان-جاقتى حاباردار، ءبىلىمدى بولعانى ءجون. ۇنەمى ءوزىن-ءوزى جەتىلدىرۋمەن اينالىسقانى ابزال. قازىرگى تاڭدا قازاقستاندىق ارنالاردى جاس جىگىتتەر مەن قىزدار جاۋلاپ العان عوي. اۋەلى مەن ولاردىڭ كوزدەرىنە قارايمىن دا، ءبىلىم دەڭگەيلەرىن بايقايمىن. ونشالىقتى تەرەڭ ەمەس ەكەنىن اڭعارامىن.
ايتەۋىر ءبىر جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن بولار. ماسەلە ديپلوم الۋمەن عانا شەك­تەلمەيدى. قانشالىقتى كىتاپ وقىدى. ساياساتقا دەگەن، جالپى، ومىرگە دەگەن كوزقاراسى قانداي؟ ەفيردە وتىرعان ديكتورلاردىڭ كوزدەرىنە قاراپ كوپ نارسەنى اڭعارۋعا بولادى. سوندىقتان مەنىڭ ۇستانىمىم، ديكتور وتە جان-جاقتى، تەرەڭ ءبىلىمدى، سىرتقى فورماسى مەن ىشكى مازمۇنى ۇيلەسىم تاپقان جان بولسا يگى. بۇگىنگى تاڭدا اقساپ جاتقانى، ءبىر قاراعاندا ءاپ-ادەمى، الايدا ىشكى مازمۇنى ساياز، ال ىشكى مازمۇنى تەرەڭدەردىڭ بەت-الپەتتەرى كەلىڭكىرەمەيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، تولىققاندى ۇيلەسىم جوق.
ارنالاردى اسىقپاي، زەر سالا قارايتىن بولساڭىز، ءتىلىن بۇراپ سويلەيتىندەر دە تولىپ ءجۇر. اركىم ءوزىنىڭ ورنىندا، ءوزىنىڭ قولىنان كەلەتىن ىسپەن اينالىسقانى دۇرىس قوي. ادام وزىنە-ءوزى سىن كوزبەن قاراعاندا عانا ۇتادى. قاي جەردە جۇمىس ىستەسە دە، نە ىستەسە دە كەيىن وكىنبەيتىندەي بولعانى جاقسى ەمەس پە.
– تەلەجۋرناليستەردىڭ ءسوز ساپتاۋىنا، سويلەۋ مادەنيەتىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– بۇل ماسەلەگە بىرجاقتى قاراۋعا بولمايدى. كوپ نارسە قازاقستاندىق ارنا­لاردىڭ باسشىلارىنىڭ تالعامىنا، تالابىنا بايلانىستى سوندىقتان ارنال­ارداعى ءدال قازىرگى تاڭداعى ورىن العان جاعدايلاردى ماعان ۇنايدى، ۇنامايدى دەپ كەسىپ ايتۋدىڭ ءوزى قيىن.
مىسالى، ماعان سالساڭىز، ديكتورلاردىڭ تاڭدالۋى كوڭىلىمە قونبايدى. كىمدى ديكتورلىققا جۇمىسقا الدى. العان كەزدە قانداي تالاپتار قويىلدى. ماسەلەنى وسىدان باستاۋعا بولادى. جالپى، كەز كەلگەن كاسىپتىڭ ەرەكشەلىگىنە وراي جۇمىسقا قابىلدار كەزدە بەلگىلى ءبىر زاڭدىلىقتارعا سۇيەنگەن دۇرىس. ونسىز بولمايدى. ءارتۇرلى ارنالاردى قارايمىن. ديكتورلار كوپ. ولاردىڭ نەگىزى دەرلىك ارنايى مەكتەپتەن شىقپاعاندارى بايقالادى.
– ال ءسىزدىڭ كەزىڭىزدە ديكتورلىققا قالاي قابىلدادى؟
– ول كەزدە كەز كەلگەن ادام ديكتور بولا المايتىن. قازىر ديكتورلىق كاسىپ قولجەتىمدى بولىپ كەتكەن سەكىلدى. كەز كەلگەن جان ديكتور بولا الادى، كەز كەلگەن ادام وقىماي-اق، ءبىلىم الماي-اق، تە­لەسەريالدارعا ءتۇسىپ، اكتريسا، اكتەر بولا الا­دى. تالاپ ەتۋ دەگەن ۇمىتىلىپ بارادى.
ديكتور دەگەن ءبىزدىڭ كەزىمىزدە تە­لەديداردىڭ بەت-بەينەسى بولىپ ەسەپتەلەتىن. وعان قاتاڭ تالاپتار قويىلاتىن ەدى. بىرىنشىدەن، ەفيردە كورىنۋىنە اسا ءمان بەرەتىن. سۇلۋ بولۋ شارت ەمەس، قانشا سۇلۋ بولسا دا ىشكى مازمۇنى كەلىسپەگەن جان ەفيردەن سۇيكىمدى كورىنە المايدى. تەلەۆيزيادا تەلەگەنيچنوست دەگەن ۇعىم بار. ال ەندى بۇگىنگى كوگىلدىر ەكراندا تەلەگەنيچنوست جوق قىزدار مەن جىگىتتەر دە قاپتاپ ءجۇر. الدىن الا سۋفلەرعا جازىپ العان ءماتىندى تارسىلداتىپ ايتىپ شىعادى. ديكتورلاردى تاڭداۋعا اسا مۇقيات بولعانىمىز جاقسى. ارنايى كاسىبي مامانداردى شاقىرىپ تاڭدايتىن بولسا، ودان ارنالار ۇتپاسا، ەش ۇتىلمايدى.
– ديكتور بولامىن دەپ نيەت ەتكەندەر نەنى ءبىرىنشى كەزەكتە جادىندا ۇستاعانى ءجون دەپ ويلايسىز؟
– 2012 جىلى «راديو جانە تەلەديدار ديكتورىنىڭ ءتىل تەحنيكاسى» دەگەن كىتاپ شىعاردىم. كىتاپتا جاس ديكتورلارعا جان-جاقتى باعىت-باعدار بەرىلەدى. ەگەر تالاپكەر مەكتەپ جاسىنان باستاپ وسى ديكتورلىقتى نە­مەسە تەلەجۇرگىزۋشىلىكتى، جۋرنا­ليست­يكانى تاڭدايتىن بولسا، سول كۇننەن باستاپ ءوزىن-ءوزى جەتىلدىرۋمەن تىنباي جۇمىس ىستەي باستاۋى كەرەك. ەگەر تالاپكەر ديكتورلىقتى قالايتىن بولسا، سوعان ءوزىن بارىنشا دايىنداۋ كەرەك. ءمۇسىندى ءتۇزۋ ۇستاۋ، ءتۇزۋ وتىرۋ وتە ماڭىزدى. ءمۇسىنى ءتۇزۋ بولماسا ول دۇرىس دەم الا المايدى. ويتكەنى ديا­فراگماعا كەدەرگى كەلتىرەدى. سوسىن داۋىس­تىڭ تەمبرلىق بوياۋى دەگەن بولادى. سونى جاتتىعۋلار ارقىلى شامالى دامىتۋ، تىلىندە ءبىر مۇكىستىك بولسا، سونى تۇزەتۋى كەرەك مىندەتتى تۇردە. ودان كەيىن وي-قيالى وتە ۇشقىر بولۋى شارت.
– بۇگىنگى جاس ديكتورلاردىڭ ىشىنەن وزىندىك ءۇنى بار دەپ كىمدەردى ايتا الاسىز؟
– بىلەسىز بە، سونشالىقتى كوپ، ءبىر-بىرىنە وتە ۇقساس جۇرگىزۋشىلەردىڭ ىشىنەن بىرەۋىن بولە-جارا اتاۋ قيىنداۋ. ءار­قايسىسىنىڭ وزىنە ءتان جاقسى جاقتارى دا، كەمشىلىكتەرى دە بار. ءبىر عانا مىسال كەلتىرە كەتەيىن. اسەل اكباروۆا «حاباردا» جاڭالىقتار وقىپ جۇرگەندە ۇنايتىن ەدى. اسەلدىڭ «ءبىزدىڭ ءۇي» دەگەن توك-شوۋدى جۇرگىزگەنى كوڭىلدەن شىقپادى. مەنىڭشە، ول سول جاڭالىقتاردى وقۋعا جاپ-جاقسى توسەلىپ قالعان ەدى. توك-شوۋ ونىڭ قولى ەمەس. تەلەجۇرگىزۋشى توك-شوۋدى جۇرگىزۋ ءۇشىن وعان كىشكەنە ماشىقتانۋى كەرەك. بىرىنشىدەن، سۋىرىپسالمالىق قاسيەت اسا قاجەت. ويىڭدى جىلدام ءارى جۇيەلى جەتكىزە الماساڭ، تاقىرىپتى بەس ساۋساقتاي تالداۋعا بەيىمدىلىك كەمدەۋ سوعىپ جاتسا، ەفيرگە تەك ءوزىڭدى، كويلەگىڭدى، شاش ۇلگىڭدى كورسەتۋ ءۇشىن شىققانداي كورىنۋدىڭ قاجەتى شامالى.
توك-شوۋداعى نەگىزگى ماقسات – كەلگەن قوناقتاردىڭ ماسەلەسىنە قوعامنىڭ نازارىن اۋدارتۋ، ونى شەشۋگە تالپىنىس جاساۋ، بۇل جاعىنا كەلگەندە اسەل اقسايدى. وعان ۇلكەن دايىندىق، جان-جاقتى ءبىلىم كەرەك. ول –دايىن، سۋفلەرعا جازىلعان جاڭالىقتاردى وقىپ بەرۋ ەمەس. سوندىقتان دا توك-شوۋدى جۇرگىزەتىن تەلەجۇرگىزۋشى ءوزىن سۋداعى بالىقتاي ەركىن سەزىنۋى كەرەك. بۇل جاعىنان مالاحوۆتى مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى. ونىڭ دا وزىندىك كەمشىلىكتەرى بار. دەگەنمەن ول نەگىزگى ماسەلەنى شەشۋگە تىرىسادى.

سۇحباتتاسقان نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى،
قازۇۋ-دىڭ ستۋدەنتى

aikyn.kz