رايىمبەك! رايىمبەك!
kerey.kz
مۇقاعالي سۇلەيمەنۇلى ماقاتاەۆ (1931-1976, شىن اتى مۇحاممەدقالي) – قازاقتىڭ ليريك اقىنى، مۇزبالاق اقىن، ءوز زامانىندا لايىق باعاسىن الا الماسا دا وزىنەن كەيىنگىلەر ءۇشىن مارتەبەسى بيىك اقيىق اقىن.
ول 1931 ج. 9-شى اقپاندا الماتى وبلىسى, قازىرگى رايىمبەك (بۇرىنعى نارىنقول) اۋدانىنىڭ قاراساز اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اقىننىڭ تۋعان كۇنى جونىندە ەكى ءتۇرلى اقپارات بار. الايدا، قۇجاتتار بويىنشا اقىننىڭ تۋعان كۇنى اقپاننىڭ 9-ندا تويلانادى. ەكىنشى اقپارات: اقىننىڭ اناسى ناعيمان اپا بىلاي دەگەن: «مۇقاعاليىم 1931 جىلى ناۋرىز ايىنىڭ 8-ىندە دۇنيەگە كەلگەن بولاتىن. جاڭىلىسۋىم مۇمكىن ەمەس. سەبەبى بالام مىناۋ ءفانيدىڭ ەسىگىن اشقاننان ءبىراز ۋاقىت كەيىن ناۋرىز تويى بولادى، ناۋرىز كوجە جاسايمىز دەپ كۇتىپ وتىرعانبىز.» مۇقاعالي ماقاتاەۆ اتىنداعى ادەبي سىيلىقتىڭ لاۋرەاتىورازاقىن اسقار اقىننىڭ ەكىنشى تۋعان كۇنىنە بايلانىستى مىناداي ءسوز ايتادى: «ال قۇجات بويىنشا مۇقاعالي 9 اقپاندا دۇنيەگە كەلگەن. بۇل كۋالىكتى اقىن ەس بىلگەن كەزدە سول كەزدەگى سايلاۋ ناۋقانىنا بايلانىستى ءوزى جازدىرىپ العان ەكەن».
رايىمبەك! رايىمبەك!
ى
«قارا تاۋدىڭ باسىنان كوش كەلەدى».
قارا جورعا شايقالىپ، بوس كەلەدى.
قارا كۇندى جامىلىپ، قارا قازاق
قارا ءتۇندى باسىنان كەشكەن ەدى.
قارا قايعى كورسەتپەي ەشتەڭەنى،
قارا جاۋى قاناتىن كەسكەن ەدى.
شۇلعاۋ ءبولىپ قىزداردىڭ كەستەلەرى،
تالاي قارا شاڭىراق وشكەن ەدى.
«قارا تاۋدىڭ باسىنان كوش كەلەدى!!!»
قارا جۇرتتا بىقسىعان شالا قالعان،
انالاردان ەس كەتكەن، بالالاردان.
تال دا تاپپاي قارماۋعا جاعالاۋدان،
اقىل قاشقان ادىرا بابالاردان.
قانداي قارعىس اتتى ەكەن قايران ەلدى؟!
قايدا بارىپ تىعىلار پانالاۋعا؟!
قايدا بارىپ، قالجىراپ جاتىر ەكەن؟!
قانداي سوردىن سورتاڭىن تاتار ەكەن؟!
كور بولسا دا بولسا ەكەن قازاق جەرى،
قازاق جەرى بولعاسىن — اتامەكەن.
…كوش كەلەدى، بوزداتىپ بوز دالانى،
كوز ۇشىندا بوز ساعىم قوزعالادى.
الدەكىمنىڭ ەستىلسە سوزعان ءانى،
الدەكىمدەر اڭىراپ جوقتاۋ ايتسا،
ءار كەۋدەدە ءبىر شەمەن قوزدانادى
ءار قازاقتىڭ ەستىلىپ بوزداعانى.
«قاۋقارى جوق قايران جۇرت، قايران حالىق،
سايران سالىپ جاتۋشى ەڭ، جايلاۋ بارىپ.
وپات بولىپ، اق ورداڭ ويراندانىپ،
قارا جاۋىڭ اكەلىپ قارا قايعى،
تاس ۋاتتى-اۋ توبەڭە تايراڭ قاعىپ.
اڭىراۋدى دوعارىپ، اتتان قازاق!
التى جاسار ۇلىندى مايدانعا الىپ».
شۇباتىلعان شاڭ كورىپ الىستاعى،
قاباي جىراۋ جار سالا داۋىستادى:
— جاۋ كەلەدى، جۇرتىم-اۋ، جاۋ كەلەدى!
جاۋدان قالعان جەمتىككە جابىسقالى،
تاعدىرىندى ءبىرجولا تاۋىسقالى…
ساپ تۇزەدى قاجىعان نار بوزداقتار،
قارا جاۋمەن قايتادان الىسقالى،
قايتا قوزىپ قازاكتىڭ نامىستارى.
قايتا شۋلاپ، جامىراپ قاتىن-بالا،
قانعا شولدەپ، قانىرسىپ جاتىر دالا.
قايتا جاۋىپ، جاي وتى شاتىرلاعان،
قايتا تونگەن تامۇقتىن سوتىن قارا.
قارا جاۋى قايتادان لاپ قويدى،
كەزەك بەرمەي پاقىرعا، باتىرعا دا.
قازاق قانىن سىلقىتىپ جاتىر دالا…
قيقۋلاعان قالىڭ قول، كۇيىن دەرسىڭ،
قايتىپ وعان شاعىن جۇرت تىيىم بەرسىن،
توزعان جۇرتتى توپىرلاپ، تاپاپ كەتتى،
قاتىگەز جاۋ قايسىبىر بۇيىم كورسىن.
بوزداقتاردىڭ جەلكەسىن شايناپ كەتتى،
قالعان مالدى قايتادان ايداپ كەتتى،
قانجىعاعا بايلانعان قىز-كەلىنشەك،
بوزتورعايى شىرىلداپ، سايراپ كەتتى.
حاس باتىردىڭ كوزى ەدى قارا جورعا،
قارا جاۋدىڭ استىندا ويناپ كەتتى.
(كىم ايداسا، سونىكى ءتۇزدىڭ مالى)
قارا جاۋعا كاتىن بوپ قىزدىن ءبارى،
ءار ولىككە جالپ بەرىپ، قونىپ جاتىر،
دالانىڭ تۇندىك قانات قۇزعىندارى.
تۇياق تا جوق تىگەرگە دىم قالماعان،
جاۋ جالماعان، جابىسىپ، قۇم جالماعان،
سىرلار بار-اۋ قوينىندا، تۋعان دالام،
اقتارىلعان قانىنان قازاعىڭنىڭ،
قۇزعىنى دا قۇدايدىڭ قۇر قالماعان.
سەندە مە؟..
سەندە سۇمدىق سىر بار، دالام…
قان ساسىعان دالاعا قارايدى دا،
قۋعان بوپ ءجۇر قۇزعىندى قاباي جىراۋ:
- پارۋاردىگەر، نەعىلعان سۇمدىك ەدى!
ءوڭىم بە، الدە ءتۇسىم بە، قالاي مىناۋ؟!
بوزداقتاردىڭ دالانى بوياپ قانى،
قۇزعىندار دا انەكي توياتتادى…
ءوڭىم بولسا، ءتاڭىرىم، تارت جانىمدى،
ءتۇسىم بولسا، ۇيقىڭنان وياتپاعىن؟
وياتپاعىن، ماڭگىلىك وياتپاعىن؟!
و، ءتانىرىم!
نەعىلعان شاققا اينالدى؟!
ءبىر وزىڭە جالىنىپ، جاق بايلاندى،
ءتۇنىڭ تۇتىپ، اق تاڭىڭ اتپاي قالدى،
نە قىلىعى جۇرتىمنىن جاقپاي قالدى؟!
كولىم كەۋىپ، وزەنىم اقپاي قالدى،
و، ءتاڭىرىم!
نەعىلعان شاققا اينالدى؟!
قاۋساتتىڭ-اۋ ىرگەمدى قارا جاۋىم،
قان بوپ اقسىن باسىڭا قارا جاۋىن!
قاتىن، قىزىڭ كۇڭ بولىپ ءار ەسىكتە،
قۇل بوپ ءوتسىن ماڭگىلىك بالالارىڭ!
ورداڭ وپات، ايىرىل ەلدىگىڭنەن،
بوساماسىن باسىڭ ءبىر شەرلى كۇننەن.
توز-توز بولىپ ۇرپاعىڭ ءار قياندا،
بيلىگىڭنەن ايىرىل، تەندىگىڭنەن!
…بايقاپ ەدى ولىكتىڭ قوزعاپ ءبارىن،
ءبارى دە ولىك، ءبىرى دە ءسوز قاتپادى.
قاباي جىراۋ باسى اۋعان جاققا كەتتى،
قۇزعىندارعا قالدىرىپ بوزداقتارىن!…
كەتە بارعان، ارتىنا بۇرىلماعان،
ايات وقىپ، ىشىنەن سىبىرلاعان.
قوزى كوش جەر قىرعىننان ۇزاعاندا،
قۇلىن-داۋىس ەستىلدى شىرىلداعان.
اپپاق نۇرىن جيناپ اپ، تاۋعا كەلىپ،
كۇن دە باتىپ بارادى قانعا بوگىپ،
—و، جاساعان، كىمدىكى الگى داۋىس.
ءتىرىلدى مە ارتىمدا قالعان ولىك!؟
جەتىم قالعان قۇلىنداي قۇلدىراعان،
كوز ۇشىندا ءبىر قارا بۇلدىراعان.
تاعات ەتىپ تۇرۋعا دارمەن قايدا،
اتتىڭ،باسىن سول جاقكا بۇردى بابا.
…ەسى كەتكەن الدىندا تۇردى بالا.
ات ۇستىنەن بالانى الدىنا الىپ،
ءبىر الدانىش تاپقانداي شال جۇبانىپ.
قىرعىن كورگەن قىزىل كۇن قىردان استى،
قىزىل-كۇرەڭ قانىنا تاۋدى مالىپ.
- سەن عاناسىڭ، قۇلىنىم، سەن عاناسىڭ،
مەن دە كوپكە بارماسپىن، سەن قالاسىڭ.
ويران بولعان ورداڭنىڭ ورنىنا كەپ،
وتاۋ تىگىپ، وتتارىن سەن جاعاسىڭ!
II
دالا جاتىر.
ساعىمى شيراتىلا،
بارا جاتىر قىرىنا، بۇيراتىنا.
ەكى جەتىم، بۇلاقتىڭ باسىنداعى
اۋليەنىڭ بۇرىلدى زيراتىنا.
باستارىنا ءىس تۇسكەن شاقتى ويلاعان،
اعاشىڭا پاندەلەر اق بايلاعان.
قۇلان جورتسا قۇتىلماس قۇلا-دالا
قۇلازىعان، يەسىز جاتتى اينالا.
كەرۋەن جول قاسىنان كەسىپ وتكەن،
وسى جەردى اۋليە بەسىك ەتكەن.
مۇسىلماندار عيبرات ەتۋشى ەدى،
مۇندار-تىرلىك مۇقالتىپ، ەسكى كەتكەن.
اۋليەنىڭ باس ءيىپ مەكەنىنە،
مۇسىلماندىق پارىزىن وتەدى دە،
قاباي جىراۋ قايتادان ەرىپ كەتتى،
قاجاپ تۇرعان ويىنىن جەتەگىنە.
«جايلاۋىمدى جاۋ الىپ،
ءورىسىمدى ءورت الىپ،
وزەگىمدى دەرت الىپ،-
كەلدىم ساعان، اۋليە!
بوزداقتارىم جوعالىپ،
بوز كەبىنگە ورانىپ،
ماندايىمنان سور اعىپ،
كەلىپ تۇرمىن، اۋليە!
قىزدارىمدى قاتىن عىپ،
شاڭىراعىمدى وتىن عىپ.
وتاۋىمدى توپىر عىپ،
وتانىمدى قوقىر عىپ،
ويران ەتتى، اۋليە!
قان ساسىعان دالامنىڭ،
قاتىن مەنەن بالامنىڭ،
كەگىن قايتىپ الارمىن؟
جەبەپ جىبەر، اۋليە؟!
ەلىنىڭ ەسىن كىرگىزەر،
جەرىنەن مالىن ورگىزەر،
جاۋىنا زاۋال تونگىزەر،
قىرىقپىشاق حانداردى،
قىلىعىنا كونگىزەر،
دەگەنىنە سەنگىزەر،
ءسوڭىنان جۇرتىن ەرگىزەر،
بار قازاقتان — ءبىر قازاق
تۋماس پا ەكەن، اۋليە؟!
كوكىرەگىم كۇركىلدەپ،
كوزىمنىڭ استى كولكىلدەپ،
اق ساقالىم جەلپىلدەپ،
كارى باسىم سەلكىلدەپ،
باس اۋعان جاققا بارامىن.
ىزدەسەم كىمدى تابامىن؟
باعىت سىلتە، اۋليە؟!
ايتسا ءتىلىن الدىرعان.
الماستان وعىن جوندىرعان.
اتا-قازاق بالاسىن
الاقانعا قوندىرعان.
بار قازاقتان — ءبىر قازاق،
تابار ما ەكەم، اۋليە؟»
* * *
— ارمىسىڭ، اتا!
— بار بول، بالام، امان با؟
— جولىڭىز بولسىن؟
— جولدىڭ نەسىن سۇرايسىڭ، مىنا سوقىر زاماندا.
قايدا بارسا، قورقىت كورى قازۋلى تۇر ادامعا.
ەلدە جۇرگەن ەسكى اڭىزدى،
ەستىپ پە ەدىن، كاراعىم؟
مىنا ءبىزدىڭ عارىپ جاعداي ەسكە سونى سالادى.
سىڭار قانات ەكى قۇس جارالىپتى جالعاندا،
ءبىر-بىرىنە جابىسىپ الادى ەكەن سامعاردا.
قۇدىرەت دەپ ەكەۋى زارلايدى ەكەن تولاسسىز،
ءبىرىنىڭ — وڭ، ءبىرىنىن — سول قاناتى بولعاندا.
قۇدىرەتتىڭ قۇسى دەپ اتالىپتى ەكەۋى،
قايدا ەكەنى بەلگىسىز جەرى، سۋى — مەكەنى.
سىڭار قانات قۇستاردىڭ سىڭايىمىز، قاراعىم،
تاعدىرىمىز، بىلمەيمىز، قايدا باستاپ كەتەدى…
جەرىمىزدى جاۋ الىپ، ەلىمىزدى قىردى عوي،
قاناتىمىز قايرىلىپ، توپشىسىنان سىندى عوي.
اتا-قازاق ءبىر-ءبىرىن اراشالاي الماي-اق،
الاۋىز بوپ ءوزدى-ءوزى قۇداي ءبىزدى ۇردى عوي.
قارا جاۋمەن ىرگەلەس ەل ەدىندەر، قاراعىم،
ويران بولىپ سەندەر دە، بۇزىلدى ما قامالىن؟
مىناۋ ازعان زاماندا، امال نەشىك، بۇل قازاق،
بىلۋدەن دە قالدى عوي ءبىر-ءبىرىنىڭ حابارىن.
سۋىردايىن كۇن كەشىپ اركىم ويلاپ ءوز باسىن،
تۇلپارلاردى تۇقىرتىپ، تۇعىرلارى وزعاسىن،
بۇيرەگىندەي سيىردىڭ بولشەكتەنگەن بۇل قازاق،
قۇمالاقتاي بىتىراپ، قالاي عانا توزباسىن.
- اتا، ءبىزدىڭ ولكەنى قارا جاۋلار شاپپادى،
جاۋلارىنا ءبىزدىڭ ەل سايگۇلىگىن باپتادى.
قويىن سويىپ، قولدارىن قۋسىردى دا، سورلىلار،
اياعىنا باس ۇردى، ءبىرى ساداق تارتپادى.
تارتپاعان سوڭ ولار دا اۋرەلەنىپ جاتپادى،
الدىداعى الارىن، بەلىمىزدەن اتتادى.
باتىر ەمەس، قاريا، قاتىندار بار بۇل ەلدە،
بەرۋگە ءازىر بارلىعىن بيلىگى اسقان بىرەۋگە.
باتىرلار جوق بۇل ەلدە، قاتىندار بار بۇل ەلدە،
اركىم قارا باسىنىڭ اماندىعىن تىلەۋدە.
- جامانداما جۇرتىندى، جامانداساڭ، بولماسسىڭ؟
- قاتىنداردىن ىشىندە ءوزىم-داعى وڭباسپىن.
«ءۇنى شىقپاس جالعىزدىڭ، شاڭى شىقپاس جاياۋدىڭ»
مەن دە قاتىن بولارمىن، ءسىرا، باتىر بولماسپىن.
- نەشەدەسىڭ؟
كىمنىڭ سەن تۇقىمىسىڭ، قۇلىنىم؟
- حانگەلدىدەن تاراعان ءبىر تۇعىردىڭ ۇلىمىن،
مال سوڭىنا ساپ قويدى، ۇستاتتى دا قۇرىعىن،
جىلقى جادى اكەمە جاقپاي قالىپ قىلىعىم.
جىلىم بارىس، مىنەكي، اسىپ بارام ون ۇشتەن،
قاتىن الىپ بەرەم دەپ، اكە-شەشەم كەلىسكەن.
ادامىنان ايتتىرعان ات-تونىمدى اپ قاشىپ،
قاتىندى ءوزىم تابام دەپ، اكەممەنەن كەرىسكەم.
- وسىنشاما اقىلدى كىمنەن، بالام، ۇيرەندىڭ؟
- ىشىندەگى شالداردان، اناۋ قاراشا ۇيلەردىڭ،
ءبىرىن تورە، ءبىرىن بي ەتسەم دەگەن ويىم بار،
بابام قولداپ، ءبىر كەزدە ماعان بيلىك تيگەن كۇن.
- قارا جاۋىڭ قايتادان شاپسا ەلىندى نە ەتەر ەڭ؟
- حاس باتىرىن باۋىزداپ، قانىن سۋداي ەتەر ەم.
قاتىن بولىپ كۇن كەشىپ جۇرگەننەن دە، قىرقىسىپ،
قىلشا موينىم تالشا بوپ، قانجىعادا كەتەر ەم!
- ءوزىڭ بالا بولساڭ دا، ءسوزىڭ دانا، وتتى ەكەن،
اق كۇن تۋسىن الدىڭنان، باسقا ايتارىم جوق بوتەن.
قالدىم سەنىڭ ىعىندا، مىناۋ ەكى عارىپكە،
بارار جەر مەن باسار تاۋ، باسقا پانا جوق مەكەن…
III
— قاراداي جەرگە قاراتىپ كەتتى-اۋ، قاعىندى
ۋاتىپ كەتتى-اۋ، ۋاتىپ كەتتى-اۋ تاۋىمدى!
— قاراداي نەگە تۇڭىلە قالدىڭ، بايعۇس-اۋ،
باسىندا ءۇيىڭ، باۋىرىندا قازان، ناعىلدى؟
— نەعىلۋشى ەدى!
كۇشىگىڭ جەرگە قاراتتى!
كۇلكى ەتىپ مەنى كۇشىگەندەرگە تالاتتى.
— تۇڭىلە بەرمەي، تۋرالاپ ايتشى ءمان-جايىن،
بىلەيىن مەن دە، ەستيىن مەن دە، اندايىن؟..
— بىلەسىڭ ءالى، اتاڭنىڭ باسىن اندايسىڭ؟
ۇل ەمەس، ماعان، جىن تاپتىڭ دەسەم نانبايسىڭ.
ەر ورنىنا ەكەستى ۇلدى تۋعانشا،
بەلگىلى نەگە بەدەۋ بوپ، قۋباس قالمايسىڭ؟
…شاعىلىپ تاۋى، قۇلازىپ كوڭىل مەكەنى،
تۇكەنىڭ استان ورالعان وسى بەتى ەدى.
بايگەدە بولعان ۇلىنىڭ ابەس قىلىعىن
ويلاسا بولدى، ءورت قارىپ ءىشىن وتەدى.
نامىستان ءولىپ كەتەردەي، مىنە، ءۇزىلىپ،
وكپەسى كەۋىپ، قۋارىپ، ءوڭى بۇزىلىپ.
مالداسىن قۇرىپ جۇدىرىعىمەن جەر تىرەپ،
بەيكۇنا، مومىن بايبىشەنى وتىر قىجىرىپ.
…جاتاعان كەلگەن تۇكەنىڭ جالداس كۇرەڭى،
ءدۇيىم ەل بىلگەن ءدۇلدۇلدىڭ ناعىز ءبىرى ەدى.
كەشەگى استا بايگەگە قوسىپ جۇيرىگىن،
كەلەرىن ءبىلىپ، كاۋىپسىز، بەيكام تۇر ەدى.
كوز ۇشىنداعى كولدەنەڭ جاتقان قىرقادان،
كورىنگەن كەنەت بايگەنىڭ شاڭى بۇرقاعان.
يۋ دا قيۋ ۇرانداپ تۇرعان رۋلى ەل،
جامىراي تىلەپ، جاقىنداي ءتۇسىپ ءبىر تابان.
تۇياقپەن تۋراپ، كولدەنەڭ جاتقان كوك بەلدى،
كەرمەنى ءۇزىپ، سايگۇلىكتەر دە جەتكەن-ءدى.
كورە الماي تۇكە بالاسى مەنەن كۇرەڭىن،
كوزىنىڭ الدى كولەڭكە تارتىپ كەتكەن-ءدى.
وزعاندى قاۋىم قاۋمالاپ-قيىپ جاتقان-دى،
قالعاندار كەيىن، وزعاندار گۋلەپ، ماقتاندى.
شورت سىنعان ساعى، شوشايىپ جالعىز تۇكە تۇر،
كۇنىرەنتىپ جۇرگەن كۇرەن ات قايدا ماقتاۋلى؟!
جەلپىنە بارىپ، جەلىگىن جۇرت تا باسقان-دى;
وقىس ءبىر عاجاپ وقيعا سوندا باستالدى.
جالعىز ءبىر قارا جۇلدىزداي اعىپ كەلەدى،
كاراڭعى تۇندە قاق جارىپ تىلگەن اسپاندى.
قۋ دالاداعى قۇيىن با دەرسىڭ، ويناعان،
قىران با دەرسىڭ، قىلت ەتكەن كۇستى قويماعان.
ءوز اتىن ءوزى ۇرانداپ بالا كەلەدى،
قامشى سابىنا جەيدەسىن تۋ عىپ بايلاعان.
جايىنا قالىپ، ءولى ارۋاق پەنەن ءتىرى ارۋاق،
كەلەدى بالا، ەسىمىن ءوزى ۇرانداپ.
تىرىلەر شوشىپ، جاعاسىن ۇستاپ، تۇر اۋلاق،
ولگەندەر كەردە، تۇسكەن دە بولار ءبىر اۋناپ
كەلەدى قىرشىن ەسىمىن ءوزى ۇرانداپ.
دوعارا قويىپ، ويىن مەن دىردۋ، ساۋىقتى،
ءبىر ساتكە قاۋىم ىشىنەن تىنا قالىپتى.
ون ۇشكە تولعان تۇكەنىڭ ۇلى رايىمبەك،
البانعا العاش ءوسىتىپ ءوزىن تانىتتى.
كۇرەڭ ات تارپىپ، قارا تەمىردى شايناعان،
قىبىر دا جىبىر، كۇبىر دە سىبىر اينالا.
…اساسىن ۇستاپ، المەرەك دەيتىن بي كەلدى.
- جەتى باباسىن جەرگە قاراتقان قاي بالا؟!
ە-ە-ە، تۇكەنىڭ ۇلى — تۇلەيدىڭ ۇلى سەن بە ەدىڭ؟
وسى بولعان عوي تۇلەي اكەڭنەن كورگەنىڭ.
ساسكوكەكتەي. ءوز اتىندى ءوزىڭ ۇرانداپ…
سىرىمبەت پەنەن حانگەلدى سەنەن كەم بە ەدى؟!
جەتەسىز تۋعان، انت ۇرىپ كەتكىر زانتالاق! —
بۋلىعىپ تۇردى، بالانىڭ كوزى قانتالاپ.
قوقيلانا كەلىپ، باسىنا قامشى ءۇيىردى،
اقساقالدار دا، كوكساقالدار دا انتالاپ.
—وۋ، اعايىندار!
جابىرلەمەندەر بالانى،
جابىرلەيتىندەي قايسىڭا ءتيدى زالالى؟!
بۇل دا ءبىر اساۋ، قۇرىق كورمەگەن قۇلىن عوي،
جەلىسىن ءۇزىپ، سەندەردەن قايدا بارادى.
بارا دا قويماس، ۇزاي دا قويماس سەندەردەن،
سەندەرمەن بىرگە تاعدىرىن ءتاڭىر تەڭ بولگەن.
ءوز اتىن ءوزى ۇرانداعاننىڭ نەسى ايىپ؟
اۋزىنا سالىپ، پەرىشتە شىعار دەم بەرگەن.
جاۋىنا شاپسا ءوز اتىن ءوزى ۇرانداپ،
قولداماس پا ەدى ءولى ارۋاق تۇگىل ءتىرى ارۋاق.
ەسى بار تەنتەك ەسەيە كەلە ەر بولار،
ەرىك بەرىندەر، نەعىلاسىندار بۇعاۋلاپ…
قارسى الدىنداعى قالقان بوپ تۇرعان قابايدى،
قارشاداي بالا سۇيەنىش بالكىم سانايدى.
سانايدى-داعى قاۋىمعا تىكە قارايدى.
جۇرەگىن جەگەن ءسوزىن ايتپاق بوپ تالايعى.
كۇرەڭىمەنەن اتىلىپ شەتكە شىقتى دا،
ايعايلاپ تۇرىپ، انىقتاپ، ناق-ناق، ۇقتىرا:
—دارمەنسىز سورلى كەدەي-كەپشىكتى بۇكتىرا،
كۇشىك تازىداي جىلماندايسىندار مىقتىعا!
اتا جاۋلارىڭ اركاڭا بالەم، شىقتى ما،
اكەلەرىڭنىڭ كورىنە، بالەم، تىقتى ما!
قىزىندى ساتىپ، قىمىزعا ماس بوپ جاتىندار،
حالىقپىسىندار؟!
قازان اندىعان قاتىندار!
قورقاۋ قاسقىرداي ءبىرىسىن-ءبىرى تالاعان،
ءبىرىسىن-ءبىرى توناعان، توزعان پاقىرلار! —
دەدى دە، بالا كۇرەڭىمەنەن سامعادى،
ءوز اتىن ءوزى ۇرانداۋىنان تانبادى.
تەتىر دە ءبولسا، تەنتەك بالانىڭ ارۋاعى
شاشىلىپ جاتقان اۋىلدى تەگىس شارلادى.
…كەشەگى استا المەرەك ءبيدىڭ سوككەنى،
تۇكەنىڭ مۇلدە ەسىنەن ءبىر ءسات كەتپەدى.
تەرىس اينالىپ، شوكتى دە قالدى شال بايعۇس،
تالاق ەتتى دە بۇگىنى مەنەن وتكەنىن…
تۇكە ولگەن.
ون سەگىزدە رايىمبەك،
جۇرگەن جوق اكە ەلدى دەپ، ۋايىم جەپ.
تىرىگە تىزە بۇگىپ، باس يمەگەن،
تىزەسىن بۇكتىرمەسە قۇدايى كەپ.
بىلىگى، ءبىتىمى دە بوتەن ەكەن،
بار كۇنى مال سوڭىندا وتەدى ەكەن.
ەرىن — جاستىق، توقىمىن توسەنىش ەتىپ،
بەلىن شەشپەي، قيسايا كەتەدى ەكەن.
ەل اراسى داۋ-شارعا ارالاسپاي،
لوق بەرىپ، اعايىنمەن جاعالاسپاي،
قايسار بولىپ، قاتتى بوپ ءوستى جىگىت،
قاتىگەز قۇمعا بىتكەن قاراعاشتاي.
قاناعات قىپ اكەدەن قالعان مالدى،
بالەننەن اسسام دەپ تە قامدانبادى.
بوزباسى ساۋىققا دا الدانبادى،
بويىندا بولسام دەگەن قالدى ارمانى.
قالقالاپ، قادىر تۇتىپ ەستىلەردى،
تالايدى ءتۇيدى جىگىت، ءوستى، كوردى.
قازاقتاردى جاۋ شاۋىپ جاتىر دەگەن،
ۇزىك-ۇزىك حاباردى ەستىگەن-ءدى.
ويلاپ تۇرسا، سول جاۋى ىرگەسىندە،
ويلاپ تۇرسا، سول جاۋدىڭ تۇرمەسىندە
«ايلامەن الدارقاتىپ كەتكەن دۇشپان،
كىم كەپىل قايتا شاۋىپ كىرمەسىنە؟!»
قيىن ەكەن ءومىردىڭ سۇراۋلارى،
ويلاندى بالاڭ-جىگىت، بىلە المادى.
«بەلىنەن دۇشپان اتتاپ باراتقاندا،
ءبىزدىڭ ەل نەگە قارسى تۇرا المادى؟!
قايدا ءجۇر باياعىڭنىڭ باتىرلارى؟
باس قويىپ، نەگە ۇرانىن شاقىرمادى؟!
جىگەر تايىپ جىگىتگىڭ جەتەسىنەن،
سارقىلدى ما قارتتاردىڭ اقىلدارى؟!
نەگە ءبىرى ساداق بوپ اتىلمادى؟!
قويىن سويىپ، قولدارىن قۋسىردى دا،
دۇشپاندارىن جىبەردى تۋ سىرتىنا.
قاقپا ءبولا الماعان قايران ەلگە،
قاۋقارى جوق كۇندەرىڭ قۇرىسىن مىنا!
ازىرگە امان تۇرعانعا مالى-باسىڭ،
ساۋىق پەنەن سايرانعا سالىناسىڭ.
قازاق جىلاپ جاتىر عوي، كازاق جىلاپ،
نەمەنەڭە جەتىسىپ، قاعىناسىڭ؟!
قايتا شاپقان جاۋىندى تانىعاسىن،
قۇدايىڭا شىنىمەن تابىناسىڭ،
اتامەكەن، جۇرتىندى ساعىناسىڭ.
بۇرالقى بوپ، جات جەردە زارىعاسىڭ.
قۇلانىندى باۋىزدار جەلىگە ايداپ.
قۇرانىڭنىڭ ورتەنەر سورى كايناپ،
قايدا بارسان قورقىتتىڭ كەرى بولىپ،
قونىسىڭنان اۋارسىڭ «ەلىمايلاپ».
قايتسەم ەكەن؟
اتتان! — دەپ اعايىنعا،
قۇرباندىققا باسىمدى شالايىن با؟!
قاباي جىراۋ قايدا ەكەن، نە دەر ەكەن؟!
اقىل سۇراپ كورەيىن بارايىن دا».
—ار ما، اتا!
ارناي كەلدىم، باتاندى بەر؟
قاسىما بالاندى قوس، قاتار جۇرەر؟
جول سىلتە، اقىلىندى ايت، قىسىلعاندا
اياتىم بولسىن مەنىڭ اتاپ جۇرەر.
سىرىمبەت اۋلەتىنەن تارالعامىن،
حانگەلدى قاسيەتىنەن ءنار العانمىن.
اكەمدەي مالجاندى بوپ، ءورىس كۇيتتەپ،
جاراماس جاباعى ۇيدە قامالعانىم،
جانىمدى تۇنشىقتىرعان بار ارمانىم.
—ايت، بالام،
ارمانىڭدى ايت، جاسقانباعىن،
كورىپ تۇرمىن، كوزىڭنەن شاشقان جالىن.
نە ايتام ساعان، كول ەدىم، كولشىك بولدىم،
كوزى ءبىتىپ، سۋالعان باستاۋلارىم.
تىندايىن، ارمانىندى ايت، جاسقانباعىن.
—كەنەدەيدەن كوزىمدى اشقان جاۋىم،
ەسكە ءتۇسىپ، بويىمدى باسقانعا مۇڭ،
دەگەن وي «جاستىعىمدى الا جاتسام»، —
جوقتۇعىن مەنىڭ مۇلدە باسقا ارمانىم.
«ارماندا، بالام، ارماندا،
ارمانعا تولى جالعاندا،
ارمانسىز، ءسىرا، جان بار ما؟
ارمانسىز جۇرگەن جاندارعا
الدانباس، بالام، الدانبا!
ارماندا، بالام، ارماندا،
قاپەلىمدە، جاۋلاردا،
اقىرعى دەمىڭ قالعاندا،
ايىرىلىپ ەستەن تانعاندا،
اقىرعى رەت قارمان دا،
ارماندا، بالام، ارماندا!
اقىلىمنان تانعاندا،
ازۋىمنان شالعاندا،
كارى قويدىڭ جاسىنداي،
از عۇمىرىم قالعاندا،
نەندەي اقىل ايتارمىن؟!
اتا جاۋىڭ قالماق-تى،
ەل-جۇرتىندى زارلاتتى.
اتا-قازاق ۇرپاعىن
اياق استى قورلاپتى،
اسپانىندى تورلاپتى،
جازيراندى شانداپتى،
جازىقسىز ەلدى قانداپتى.
جالعىز قايدا بارارسىڭ؟
جاۋىندى قالاي تابارسىڭ؟
اۋىزدانباعان ارلانىم،
ابايسىزدا شابارسىڭ،
ايلالى جاۋدىڭ الدىندا
تۇزاققا ءتۇسىپ قالارسىڭ!
سوڭىڭنان جۇرتىڭ ەرمەسە،
قولىنىڭ ۇشىن بەرمەسە،
دەگەنىڭە كونبەسە،
اۋىزدانباعان ارلانىم،
جاۋىڭا جالعىز بارماعىن،
قيىلىپ قالار ارمانىڭ!
حالقىڭا حابار ارناعىن،
اۋجالىن ءتۇيىپ، انداعان،
كەككە سوققان قانجارىم،
كەمتىلىپ ءجۇزىڭ قالماعىن،
جاۋىڭا جالعىز بارماعىن!
بەلىڭنەن ءبىر-اق اتتاعان،
بەرەكەندى تاپتاعان،
قۋلىعىن ىشكە ساقتاعان،
قۇمىرسقاداي قاپتاعان،
جاۋىڭا ءجونسىز ۇرىنباي،
ۇرىمتال جەردەن شاپ، بالام!
جاۋىڭنىڭ كۇشىن انداماي،
بەتپە-بەت ۇرىس سالماعاي!
ول كوپ-تاعى، سەن ازسىڭ،
وپىق جەپ، بالام، قالماعاي،
الدى-ارتىندى بارلاماي،
ورىنسىز ىسكە بارماعاي!
تۇتقيىلدان لاپ بەرىپ،
توماعا-تۇيىق شاپ كەلىپ.
جاۋىڭنىڭ ەسى كىرگەنشە،
قارا ءتۇندى قاق ءبولىپ،
ءىزىندى جاسىر جالت بەرىپ.
الدى-ارتىندى اڭعارماي،
ايقاسپاي تۇرىپ قورعانباي،
قولايلى جەردە قامدانباي،
اشكوزدەنىپ، مەرت بولما،
قوراعا تۇسكەن ارلانداي!
شابارىندى بىلدىرمە،
شاۋجايىڭنان ىلدىرمە!
جەكپە-جەك كۇتىپ، دىلگىرمە!
جەر قايىسقان جاۋىندى
جەڭەمىن دەمە ءبىر كۇندە!
كوزسىزدىك ىسكە تاتىر ما؟
ايلاسىز باتىر باتىر ما؟!
وتىرىپ قالار تاقىرعا.
كۇندىز ۇيىقتاپ، تۇندە جورت.
قاراسىن كۇننىن باتىر دا، —
كەگىندى قايرا اقىلعا،
جالعىز جورتىپ، شاتىلما
اتتانىپ جار سال، ەر ۇلىم،
ەل-جۇرتىندى شاقىر دا.
دۇنيە — قوڭىز، ەنشى بەر،
سوڭىڭنان ەرگەن پاقىرعا».
* * *
ءبيدىڭ ءۇيى،
ىلەنىڭ جاعاسىندا.
جاقسى مەنەن جايساڭنىڭ ءبارى وسىندا
قاراساقال، اقساقال — القالى توپ،
الدىنا الىپ ءبىر ءىستى قاراسۋدا،
ءبىرى كونسە، بىرەۋى تالاسۋدا.
ءبىرى ولاي تارتادى، ءبىرى بىلاي،
ءبىرى وزىنشە پاتشا، ءبىرى قۇداي،
ءبىر ساتتە ۇيىپ، ءبىر ساتتە ءىرۋىن-اي،
قازەكەمنىڭ وسى ءبىر ىرىمىن-اي.
ءبىرى ارىدەن، بىلگەنسىپ، مىسالدايدى،
ءبىرى وزىنشە ءتۇڭىلىپ، قۇشار قايعى.
ءجۇز لوقسىپ، جۇرەكتە زاپىرانىن،
ءبىرى ىشتەن تىنادى، قۇسا المايدى.
ءبيدىڭ باعىپ بىرەۋى قاس-قاباعىن،
بۇلق ەتۋدەن بيشارا جاسقانادى.
بىردە ءبارى جابىلىپ بىرەۋىنە،
جەمتىك كورگەن بورىدەي باس سالادى.
ەكى ورتانى بىرەۋلەر انداسادى،
جەڭ ۇشىنان جەڭگەنمەن جالعاسادى.
ءبيدىڭ ىعىن قالايشا تابامىز دەپ،
ءبىر-بىرىمەن جىلانشا ارباسادى.
ۇيقىلى-وياۋ بي ءوتىر داناسىنىپ،
قاق تورىنە قاۋىمنىڭ دارا شىعىپ.
…بي بيلىگىن كۇتۋدە رايىمبەك،
الىپ ۇشىپ، جۇرەگى الاسۇرىپ.
بي داۋىسىن ءبىر ساتتە كەنەدى دە،
(جۇرت نازارىن اۋدارسىن دەگەنى مە؟!)
قارت جىراۋعا قاھارىن اتتى كەلىپ:
«ىلاڭ، ءدۇبىر سالاسىڭ نەگە ەلىمە؟!
اتىسپاي دا شابىسپاي تىرلىك قۇرىپ،
تىنىش جاتقان جۇرتىمدى دۇرلىكتىرىپ،
ارانداتپاي، جايىڭە جۇرسەڭ ەدى،
يمان سۇراي اللادان، كۇلدىق قىلىپ.
تىرشىلىككە تىرەك قىپ ءدىن-ارمانىن،
جاقسىلىعىن كۇتۋشى ەك ءبىر اللانىڭ.
كەدەي مەنەن كەپشىكتى ايداپ سالىپ،
كەلدىڭ-داعى سەن، بەيباق، ىلاندادىڭ!
باس بىلمەيتىن بايعۇستى ەلىكتىرىپ،
قولتىعىنا سۋ بۇركىپ، جەلىكتىرىپ…
امال قانشا، ۇيالام ساقالىڭنان،
تاسپا الار ەم جونىڭنان كەرىپ تۇرىپ!
بەت الىپسىڭ، حالايىق، بۇرىلماسقا،
قالاۋىندى قاقىم جوق ۇعىنباسقا.
ءبىر شارتىم بار «باتىرعا» قوياتۇعىن،
جامىراسپا، بەت الدى شۋىلداسپا.
باسىن تارتپاس، «باتىر» عوي نەسى كەتسىن،
باسىن تارتسا، ءسوز باسقا، ەسى كەتسىن.
توپ ىشىنەن تانداعان اتىن ءمىنىپ،
مىنا جاتقان ىلەنى كەسىپ ءوتسىن!
كەسىپ ءوتسىن، قايتادان ورالسىن دا،
دۋىلداسقان داۋ-شاردى دوعارسىن دا،
اق كۇن تۋسىن الدىنان، تارتا بەرسىن،
تانداپ-تانداپ ەلىنەن قول السىن دا.
شارتىم – وسى!
وسىعان شىدايسىڭ با؟
شىداماساڭ تىناسىڭ، قۇلايسىڭ دا.
بولساڭ سوسىن بولارسىڭ، قول باستارسىڭ،
الدىمەنەن باعىڭدى سىنايسىڭ دا.
شىدايسىڭ با؟
باعىندى سىنايسىڭ با؟..
ونى دا ءبىل، قۇنىن جوق سۋعا كەتسەڭ،
كۇنالى ءوزىڭ، جانىندى قۇربان ەتسەڭ!
قايدا جۇرسەڭ امانات ءبىر قۇدايعا،
امان-ەسەن ءوسىناۋ سىننان وتسەڭ».
«بولسا بولسىن، تاۋەكەل، شىداپ باعام،
بولاشاعىم بەلگىسىز سۇراق ماعان،
ولسەم ءولدىم، وزىمە ءوز ءوبالىم،
احيرەتتەن ورنىمدى ءبىر-اق تابام.
قايدا بارساڭ، ءبارىبىر، كىرەرىڭ كەر،
قابىلدايدى قويىنىنا تۇنەرىپ جەر.
قاپتالىنا ءتۇسىرىپ كۇرەڭىمنىڭ،
قامىس ارتىپ، جىگىتتەر، جىبەرىندەر؟»
جارلى مەنەن جاقىباي نامىستى ويلاپ،
ارتىپ بەردى ەكى تەڭ قامىس بايلاپ.
ءتىلسىز جاۋعا تىرەكسىز تۋرا تارتسا،
جىلىم جۇتىپ، جىگىتتىڭ باعى ۇشپاي ما؟
رايىمبەك ءمىندى دە كۇرەڭىنە،
كەلدى وزەنگە، جەتپەك بوپ تىلەگىنە،
شىم-شىم قايناپ، شيرىعا شۇباتىلعان،
تىلسىم دۇلەي الدىندا — ىلە مىنە.
وڭتايلاۋ جەر وسى-اۋ دەپ وتپەك ەلى،
وسقىرىنىپ كۇرەڭى بەتتەمەدى.
جاعادا جۇرت، جانى اشىپ، جامىراسىپ،
— قايتساڭشى، ولەسىڭ عوي تەككە، — دەدى.
تۇرعاندا اشۋ، نامىس، سەزىم ارباپ،
توقتاسىن با، قاۋىمنىڭ ءسوزىن اڭداپ،
قامشى باسىپ كۇرەڭعە سۋعا اتىلدى،
ءوز ەسىمىن ايقايلاپ، ءوزى ۇرانداپ.
كارى مەن جاس ۇستاسىپ جاعالارىن،
جامىرايدى، بىلمەيدى نە بولارىن.
— كەش، ارۋاق، — دەپ، — تەنتەكتى، جالىپادى.
جاۋدىرادى يمانىن، توبالارىن.
ارتقان قامىس تىرلىكتىڭ بەلگىسى بوپ،
دەمەۋ جاساپ، جىلىمعا بەرگىسى جوق.
اق ايدىننان ەكى باس كورىنەدى،
ادامنىڭ دا، اتتىڭ دا ولگىسى جوق.
كۇرەڭ ءجۇزىپ بارادى ولگىسى جوق.
جۇرت نازارى — وسىناۋ اق ايدىندا،
ەكى باسقا ەمىنە قارايدى دا،
ارۋاقتاردى كورىنەن شاقىرادى،
تالاي ايات وقىلىپ، تالاي دۇعا.
كۇرەڭ مەنەن جىگىتتىڭ باعىن ويلاپ،
جالىنادى جاعالاۋ «ا، قۇدايلاپ».
ەكى باستى قاقپاقىل قاعىپ الىپ،
الدەقايدا بارادى اعىن ايداپ.
اعىنمەنەن كۇرەڭ ات جالداپ كەتتى.
— كەتتى!
— ءولدى! — جاعالاۋ زارلاپ كەتتى.
ءبىر كىسىنەپ جانۋار جىبەردى دە،
اعىن ايداپ، ەسەن-ساۋ ار جاققا ءوتتى.
— داۋاسى جوق جان ەكەن، وتى جانعان،
ىلەسىندەر وسىعان وتى بارلار!
سۋ جول بەرگەن باتىرعا مەن جول بەرمەي.
قاماۋدا ۇستاپ قىراندى وتىرا المان.
بارىندار، اكەلىندەر سالعا سالىپ،
سىنايىن سىرتتانىندى جاۋعا سالىپ.
قياننان قۇيىلىپ كەپ، قيراتسىن ءبىر،
قاتارىن بورىلەردىڭ قان جوسا عىپ.
داۋاسى جوق جان ەكەن جاراتىلعان،
تۇلپار ەكەن تۇعىردان دارا تۋعان.
قاماۋدا ۇستاپ قىراندى وتىرا المان،
ۇشسىن، كەتسىن جاي اتىپ قاناتىنان.
حانگەلدىنىڭ ساۋىتىن كيگىزىندەر،
قىننان الىپ، قىلىشىن سۇيگىزىندەر.
سىرىمبەتتىڭ تۋىنىڭ الدىنا اكەپ،
تاۋبە ەتكىزىپ، باسىن دا يگىزىندەر.
شاۋلاماعان شابىتى بالا قىران،
بالالىقپەن قاپىدا قالارى بار.
باپتاپ ءوزىن، باتىردى قالاۋىنا ال،
باس بولعايسىڭ بالاعا، دانا-جىراۋ.
قاشاننان بي كەسىمى ءبىر كەسۋلى،
كونسەڭ دە، كونبەسەن دە ۇيلەسىمدى.
بىلگەنىڭنەن جاڭىلتىپ ءبيدىڭ دەسى،
بىلدىرەتىن كەزى عوي بىلمەسىندى.
بي كەستى.
قارا حالىق قابىلدادى،
قارۋ الىپ، قول جيماق قابىرعالى.
جورىققا ازىرلەنىپ جاتتى قاۋىم،
قاسىنان رايىمبەك تابىلعالى.
اقتابان شۇبىرىندى.
اقتابان شۇبىرىندى…
قادارسىڭ قايدا بارىپ تۇعىرىندى؟!
قازاق جەرى — الىپ ءبىر قارا قازان،
قازاندا قايران جۇرتىم قۋىرىلدى.
اقتابان شۇبىرىندى.
قارعاعان كىم بولدى ەكەن عۇمىرىندى؟
جورتپاي تۇرىپ، ۇيرەندىڭ جىعىلۋدى،
شاپپاي تۇرىپ، ۇيرەندىن تىعىلۋدى.
اقتابان شۇبىرىندى،
اق تۋىڭ جىعىلۋلى.
ولاق قاتىن توقىعان الاشاداي،
ورمەگىڭنىڭ ارقاۋى سۋىرىلدى.
ءجانناتىندى جامساتىپ جاۋ ورنادى،
جاتقانى اناۋ ورتەنىپ قارا ءورمانىڭ.
تۋىرلىعى تۋرالىپ، توقىم بولىپ،
قاڭكاسى تۇر كالقيىپ قارا وردانىڭ.
اقتىق بايلاپ، تابىنىپ تال-قايىڭعا،
ءوتتى كۇنىڭ، سور قاتىپ ماندايىندا.
كەتتى قىمىز جاۋىڭنىڭ تاندايىندا،
كەتتى قىزىن جاۋىڭنىڭ بوربايىندا.
اقىنىڭا، سەرىڭە، باتىرىڭا،
تۋىسىڭا قيماعان، جاقىنىڭا،
تۇياعىمەن ور قازعان تۇلپارلارىڭ،
تۋلاپ كەتتى جاۋىڭنىڭ تاقىمىندا.
نالەت ايتىپ، كەش كىرگەن اقىلىڭا،
انا ءسۇتىڭ اۋزىڭا تاتىدى ما؟!
ەرتىس، ەسىل، جايىق، جەم، ساعىزعا بار،
ءبارىبىر، پانا بولماس اۋىزعا الار.
ءبارىبىر، مونعول شاپسىن، جوڭعار شاپسىن،
ايتەۋىر، قازاق الدىمەن باۋىزدالار.
توبىل، شۋ، سىر مەن ىلە، نۇراعا بار،
ارناسىندا نالاسى جىلاپ اعار.
قانداي جاۋدىڭ بولسا دا قاراۋىلى -
قازاق بايعۇس.
قالقايىپ تۇرا قالار.
ءوزىڭنىڭ تۇرماعاسىن ۋىسىندا،
ءوز جەرىڭ وزىڭە جات، قۇرىسىن دا!..
جەر شەتىمەن شەكاراڭ شەكتەلسە عوي.
جاتسا عوي الىپ مۇحيت شىعىسىندا.
…جالعاننىڭ جارتىسىنداي مىناۋ ولكەڭ،
كىم ءبىلسىن، سورىڭ با، الدە ىرىسىڭ با؟!
پايدالانىپ بىلىعىڭ-شىلىعىندى،
جاۋىڭ كەپ، شىرىلداتتى شىبىنىندى.
جاۋ دا، ءوزىڭ دە لاستاپ تۇنىعىندى،
جاياۋ ۇستاپ قولىڭا قۇرىعىندى،
قايدا بوسىپ باراسىن، قايدا، قايدا؟
اقتابان شۇبىرىندى!
اقتابان شۇبىرىندى!!!
اكتابان شۇبىرىندى!!!
…بوسا بەرگەن.
ارتىنا قاراماعان.
وزىنە جات ءوز جەرىن ارالاعان،
تاۋ قۋىسى، وزەندى ساعالاعان.
ءبىرى بارىپ قۇل بولىپ حيۋاعا،
ەكىنشىسى ورىستى پانالاعان.
* * * * * * * * * * * *
پىكىر قالدىرۋ