1916 جىلعى تورعايداعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىندە كەرەمەت ەرلىكتەر كورسەتكەن كەيكى باتىر ەسىمى قاشان دا حالىق جادىندا. كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا بيلىك تاراپىنان سۇرمەرگەننىڭ اتىن ايتۋعا دا تىيىم سالىندى. ايتسە دە، ەل ءوزىنىڭ ەرەن تۋعان ۇلىن ۇمىتپادى. كۇن وتكەن سايىن كەيكى تۇلعاسىنا دەگەن حالىق سۇيىسپەنشىلىگى ارتا تۇسكەنىن بايقايمىز. سول سەبەپتەن دە، كەيكى كوكەمبايۇلىنىڭ كوپشىلىك كوپ بىلە بەرمەيتىن، ونىڭ ناعىز مەرگەن بولعاندىعىن دالەلدەيتىن ەكى وقيعانى جازىپ وتىرمىز.
كيىكتى كوزدەمەي اتقان مەرگەن
بۇل وقيعا ازاتتىق كوتەرىلىسى الدىندا بولىپتى دەسەدى. كەيكىنىڭ مەرگەن اتاعى دۇركىرەپ تۇرعان شاق. تورعاي مەن ۇلىتاۋ اراسىندا جولبارىستاي جالعىز جورتىپ، جاپاندا اڭ اۋلاعان باتىر بىردە تورى قىپشاق ىشىندەگى قارا رۋىنان تارايتىن نۇرتاي دەگەن كىسىنىڭ ۇيىنە مەيمان بولىپ تۇسەدى. زامانعا ساي داۋلەتى بار، ەلىنە سىيلى نۇرتايمەن كەيكى ەرتەدەن سىيلاس ەكەن. ول شاقتا بايدىڭ ءۇيى اققۇمنىڭ بويىندا، ۇلى جىلانشىقتىڭ جاعاسىندا وتىرسا كەرەك.
اتاعى الىسقا كەتكەن مەرگەندى ورتاعا الىپ ءماجىلىس قىزعان شاقتا، بالالار ويناپ جۇرگەن جاقتان شۋ شىعادى. سويتسە، وزەنگە قۇلاعان كيىكتەردىڭ ءبىرى الدەنەدە ۇرىكتى مە، ۇيىرىنەن ءبولىنىپ كەتىپ، تىك جار تۇستا جيەككە شىعا الماي جانتالاسىپ ءجۇر دەيدى. جۇزە ءجۇرىپ ءدال مەرگەن وتىرعان ءۇيدىڭ ماڭىنا دا تاقاپ قالىپتى. ۇلى جىلانشىقتىڭ ارعى بەتىندە تايىنشاداي تەكە. بەرگى بەتتە اتاقتى مەرگەن كەيكى. ەكى ارا وق جەتەر-جەتپەس جەر. ءارى كيىك ەتىنەن ءدام تاتقىسى كەلگەن، ەڭ باستىسى كەيكىنىڭ مەرگەندىگىن كوزىمەن كورۋدى ماقسات تۇتقان تۇرعىندار مەيماندى قولقالايدى. ەتەگى ءتۇرۋلى تۇرعان ۇيدەن كيىككە ءبىر كوز سالعان مەرگەن، ورنىنان قوزعالماعان قالپى ۇڭعىسىن كەرەگەدەن وتكىزىپ، مىلتىعىن ارقاسىنا قويىپ، «گۇرس» ەتكىزەدى. كيىك سول ورنىندا قالادى. تەرىس قاراپ وتىرىپ-اق كوزدەگەنىن ءمۇلت ەتكىزبەگەن كەيكىنىڭ مەرگەندىگىنە تۇتاس اۋىل ءتانتى بولىپتى.
شاپقان اتتى وقپەن توقتاتقان
نۇرتاي اۋىلىندا ءبىراز قوناق بولىپ تىنىستاعان كەيكى كەتەرىندە بايدىڭ ءبىر اتىنا كوزى تۇسەدى. مەرگەن مەيمانىن ريزا قىلىپ اتتاندىرعىسى كەلگەن باي سايگۇلىكتى كەيكىگە بايلايدى. ول كەزدە جازعى جايلاۋعا قامايتىن قورا جوق، شۋ اساۋ قۇرىق سالدىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەي، قاسىنا تاقاتپاي ءبىراز اۋرەلەيدى. اقىرى، امالى قۇرىعان كەيكى جىگىتتەرگە اتتى جىلقىدان جەكە ءبولىپ شىعارۋىن وتىنەدى. جىلقىشىلار ايتقانىن ورىنداپ، الدىنا جەكە ايداپ كەلەدى. وڭتايلى ءساتتى اڭدىپ تۇرعان مەرگەن ۇيىردەن بولىنە بەرگەن اتتى قاتارىنان ەكى رەت مىلتىقپەن اتىپ جىبەرەدى. جانۋار سول قالپى قالش-قالش ەتىپ تۇرا قالادى.
سويتسە، كەيكى مەرگەننىڭ وعى جۇيرىكتىڭ ۇلى دەنەسىن جارالاماي، جالىنىڭ ءتۇبى مەن ءتوس تەرىسىن جىرىپ جىبەرىپتى. دەنەسىنە وق تيگەن ات شوشىنىپ، ورنىنان قوزعالماي قالعان ەكەن. كەيكى شۋ اساۋدى وسىلايشا ۇستايدى.
بالكىم اڭىز، بالكىم شىندىق، قالاي بولعاندا دا كەيكىنىڭ تەڭدەسسىز مەرگەن ەكەنى اقيقات. مەن بۇل اڭگىمەلەردى ولكە شەجىرەسىن زەرتتەپ، كەيكىگە قاتىستى دەرەكتەردى زەردەلەپ جۇرگەن ازامات ءشوپتىباي ءبايدىلداۇلىنىڭ اۋزىنان ەستىدىم. ءشوپتىباي اعا تانىمال تاريحشى قويشىعارا سالعارادان ەستىگەنىن ايتتى.
قويشىعارا اعانىڭ جاستىق شاعى اققۇم بويىندا وتكەن. 2013 جىلى بىزدەر (اماندىق ءامىرحامزين، جانىبەك ءامىرحامزين جانە مەن، قاسىمىزدا قۇرمانبەك بايزاقوۆ، مۇرات سەيدەعاليەۆ ەسىمدى ەل ازاماتتارى بار، ايىرقۇمعا بارىپ، جىلانشىق بويىن ارالاپ، ءبىراز قورىمدارعا دۇعا باعىشتادىق. سول جولى نۇرتايدىڭ زيراتىنا دا سوعا كەتكەنىمىزدى ايتقان ءجون)
ابىلاي ماۋدانوۆ
TOBYL-TORGAI.KZ
پىكىر قالدىرۋ