|  | 

تۇلعالار

زۋقا باتىردىڭ وسپان باتىردىڭ سىناپ، باتا بەرۋى….

Zuvqa batir men Ospan batir

وسپان ەر جەتە باستاعاندا، كوكتوعايدىڭ كۇرتىسىنىڭ اياق جاعىنداعى ەكىقىزىل دەگەن جەردە اقتاستىدان كومەي الىپ، ەگىن سالعان. اكەسى قىستا وزەن بويىنا قىستاپ، جازدا جايلاۋعا بارعاندا وسپان ويدا قالىپ، ەگىنشىلىكپەن شۇعىلداناتىن.
سول كەزدە وسپان قاينى جارىمبەتتەن ءبىر ات اكەلىپ، ەگىن باسىندا جاتقاندا، زۋقانىڭ جىگىتتەرى اتىن ۇرلاپ ءمىنىپ، زورىقتىرىپ دالاعا تاستايدى دا، ات ولەدى. «مال اشۋى – جان اشۋى» بولىپ جۇرگەن سول كۇندەردىڭ بىرىندە ءبىر توپ ۇرى اكەسىنىڭ جىلقىلارىن قۋىپ كەتەدى. ۇرىلاردىڭ سوڭىنان اتىن جايداق ءمىنىپ، قۋىپ بارعان وسپان شۇڭعىل قايسا، توماجان، كارمەن، تولەگەتاي باستاعان ۇرىلاردىڭ ءبارىن بىردەي ۇرىپ جىعىپ، بايلاپ اكەلەدى. ۇرىلاردىڭ تاعى دا زۋقانىڭ جىگىتتەرى ەكەنىن كورگەن اكەسى قويا بەرگىزەدى.
جالعىز ءوزى بەس بىردەي جىگىتتى ۇرىپ جىققانىن ەستىگەن زۋقا وسپاندى شاقىرىپ الادى.
– وۋ، بالام، بەس كىسىنى بىردەي قولعا تۇسىرگەنىڭ راس پا؟ – دەيدى.
– راس، – دەپ، وسپان شۇڭعىل قايسا باستاعان بەس تەنتەكتىڭ ايىبىن مويىنداتادى.
– راس بولسا، دالادا ءبىر ماس جاتىر، سونى اكەلىپ اناۋ توسەككە جاتقىز، – دەيدى زۋقا.
وسپان سىرتقى ىرگەدە سەرەيىپ جاتقان الپامساداي بىرەۋدى باس سالعاندا، اناۋ ماس ەمەس ەكەن، جاعالاسا كەتەدى. وسپان دا كۇش جيناپ، الىپتىڭ قول-اياعىن سىعىمداپ كوتەرىپ اكەلەدى دە، ءۇيدىڭ وڭ جاعىنا كۇرس ەتكىزەدى.
– جارايسىڭ، بالام! – دەيدى باتىر. الگى الىپ ماس ەمەس، وسپاندى سىناماققا جاتقان ومىراۋقارا دەگەن بالۋان ەكەن.
باتىر قاجى وسپاندى ۇيىنە قوندىرىپ كۇتىپ، ەرتەڭىنە ات مىنگىزىپ، اسىلدان شاپان جاۋىپ، تەرەڭ ويعا شومىپ، كۇبىرلەپ ءبىراز وتىرادى دا، ءىشىپ وتىرعان ءشايىن ۇسىنىپ، بىلاي دەيدى:
– ە-ە، بالام، كەشتىم تەنتەكتىگىڭدى. ءسىلامنىڭ باسىن وڭعا قاراتادى ەكەنسىڭ. ءبىر تەنتەكسىز ەل دە تەكتى بولماس. كەلە-كەلە كەرەيدىڭ كەرجاق ءبيى اتانادى ەكەنسىڭ. اتاعىڭدى ەستىپ، التى الاش ەلەڭدەيدى. ودان سوڭعىسى ما، سوڭعىسى… اتتەڭ، كەش، ارتى بۇلىڭعىر، كوزىم جەتپەيدى… بايقا، بالام، بايقا! اسا قايرات باس جارار، – ءسوزىنىڭ اياعىن جۇتىپ بارىپ توقتايدى دا، «ەرى جوق – ەل جەتىم»، اللاھ الدىڭنان وڭعارسىن، جورتقاندا جولىڭ بولسىن! – دەپ باتا بەرەدى.
مۇسىلمانشىلىقپەن ايتقاندا زۋقانىڭ قۇلاعىنا پەرىشتەلەر سىبىرلاپ تۇردى ما، الدە ونىڭ ايتقانىنا پەرىشتەلەر: «ءاۋمين!» دەدى مە، ايقانى اۋماي كەلەدى. وسپان باتىر شىنىندا اتاقتى باتىر بولادى، ايقانىنان قايتپايتىن ەر جۇرەك دالا پەرزەنتى تىك تۇرعان قالپىندا جۇرەگىن وققا توسەيدى.
زۋقا باتىر دا باس يمەگەن كۇيى شاھيتتتىك تابادى.
بيىل سول زۋقا باتىردىڭ تۋعانىنا 150 جىل تولسا، وسپان باتىردىڭ ومىردەن وزعانىنا دا تۇپ-تۋرا 65 جىل بولىپتى.
ۇلت رۋحىن جوقتاعان باھادۇرلەردىڭ باتىرلىق ءداستۇرى ۇرپاق بويىنا ۇلاعات، ەرلىك سىيلاسىن دەپ تىلەيىك!

baq.kz

Related Articles

  • سارباس رۋى جانە سارتوقاي باتىر

    تاريحتى تۇگەندەۋ، وتكەننىڭ شەجىرەسىن كەيىنگە جالعاۋ – اتادان بالاعا جالعاسقان ەجەلگى ءداستۇر. شەجىرە، ۇلت-رۋ، تايپا تاريحى – اتانى ءبىلۋ، ارعى تاريحتى ءبىلۋ بولىپ قالماستان ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋى جولىنداعى باستان كەشكەن سان قيلى وقيعالارى مەن اۋىر تاعدىرىنان دا مول دەرەك بەرەدى. شەجىرە – تۇتاس حالىق تاريحىنىڭ ىرگەتاسى عانا ەمەس، ۇلت پەن ۇلىس تانۋدىڭ الىپپەسى  سانالادى. «قازاق حالقى 200-دەن اسا رۋدان قۇرالسا دا ءار رۋدىڭ ءوز شەجىرەسى بولعان. شەجىرەشىلەر ءجۇز، تايپا، رۋ، اتا تاريحىن تەرەڭ تالداي بىلگەن»(1). پاتشالىق رەسەيدىڭ داۋرەنى اياقتالار تۇستا قازاقتىڭ مەملەكەتتىگىن قالپىنا كەلتىرۋدى ماقسات تۇتقان الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان (1866-1937) العاشقى بولىپ قازاق تاريحىنىڭ قاجەتتىلىگىن العا تارتىپ، باشقۇرتتىڭ ايگىلى عالىمى ءۋاليدي توعانمەن كەزدەسىپتى. ءۋاليدي توعان ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە: «مەن بىرنەشە

  • ءتاڭىرى قالاۋى تۇسكەن جان

    ماندوكي قوڭىردىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي «ءتاڭىرى مەنى تاڭدادى»  مۇحتار ماعاۋين ماندوكي قوڭىر يشتۆان – وتانى ماجارستان عانا ەمەس، كۇللى تۇركى دۇنيەسى قاستەرلەيتىن ۇلىق ەسىمدەر قاتارىنداعى كورنەكتى تۇلعا. شىڭعىس جورىعى تۇسىندا كارپات قويناۋىنداعى ماديارلار اراسىنان پانا تاپقان قۇمان-قىپشاق جۇرتىنىڭ تۋماسى ماندوكي قوڭىر وننان اسا ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، بۇعان قوسا زەرتتەۋشىلىك قارىمى ەرەن، تۇران حالىقتارىنىڭ فولكلورلىق-دۇنيەتانىمدىق ساناسىن بويىنا دارىتقان عالىم. ول تۇركولوگيا عىلىمىمەن دەندەپ اينالىسىپ قانا قويماي، حح عاسىردىڭ ءتورتىنشى شيرەگىندە شىعىس پەن باتىس­تىڭ اراسىندا التىن كوپىرگە اينالدى، ميلليونداردىڭ ىقىلاس القاۋىنا بولەندى. ياكي ول حالىقتار اراسىن جاقىنداس­تىرعان مامىلەگەر، وزىقتارعا وي سالعان كورەگەن ەدى. زامانا العا جىلجىعان سايىن مەرەيتوي يەلەرى تۋرالى ايتىلاتىن جايتتار ەستەلىك پەن وتكەن شاق ەنشىسىنە كوشەدى. كوزى ءتىرى

  • نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى  جونىندە

    كەيىنگى كەزدە نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى جونىندە ءارتۇرلى اڭگىمەلەر شىعىپ جۇرگەن كورىنەدى. ونىڭ ءبىرى موڭعوليادان كەلگەن ءبىر تۋىسقانىمىز باسقا ءبىر بەلگىلى جەرلەسىمىزدىڭ نۇرالى باتىردىڭ زيراتى دەپ كيگىز ءۇي سياقتى سامان كىرپىشتەن قالانعان  ادەمى زيراتتىڭ جانىنا بارىپ قۇران وقىعانىنا كۋا بولعانىن كەلتىرىپتى. ول جىگىتتىڭ  كورگەنى دە، ايتىپ وتىرعانى دا شىڭدىق. ويتكەنى 1982 جىلعا دەيىن ەلدىڭ كوپشىلىگى، ونىڭ ىشىندە  مەن دە سولاي  ويلادىم. اڭگىمە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مەن سول كەزدەگى وقيعادان باستاپ باياندايىن. مەن 1961 جىلى سەمەيدىڭ  مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلدىم. مەنى  سول كەزدەگى  س.م. كيروۆ اتىنداعى  كولحوزعا مال دارىگەرى ەتىپ جىبەردى. 1962 جىلى بۇل كولحوز «گورنىي» سوۆحوزىنا اينالدى. ءبىز بالا كەزىمىزدەن: «نۇرالى اتامىزدىڭ زيراتى س.م كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ جەرىندە ورنالاسقان،   بابامىز باتىر بولعان كىسى، ال ونىڭ جانىنداعى قابىردىڭ  ۇزىندىعى جەتى كەز، ءبىزدىڭ  بابامىزدان  دا  اسقان

  • الىستاعى اعايىننىڭ اتامەكەنگە ورالۋ جولىن تۇڭعىش اشقان قازاقتىڭ قاھارمان قىزى

    ول كىم دەيسىز عوي، تۋراسىن ايتسام ول ساعات زاقانقىزى. توقسانىنشى جىلدارداعى العاشقى كوش موڭعوليا قازاقتارتارىنان باستالعان. سول كوشتى العاش باستاعان ادام ساعات زاقانقىزى. بۇعان ەشكىمنىڭ داۋى جوق. جارعاق قۇلاعى جاستتىققا تيمەي، سوناۋ قيىن-قىستاۋ زامانىندا الىستاعى اعايىنداردىڭ جولىن اشقان وسى ادامدى قازاقتىڭ قاھارمان قىزى اتاۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى بار. “كوش باسشىسىمەن كورىكتى”  “كورگەنى جاقسى كوش باستار”  دەيدى اتام قازاق.   وسى ەكى اۋىز ءسوزدىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ قاراساق، وندا، ۇلكەن ءمان ماعىنا بار ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز.       بۇرىنعى اۋىل كوشىنىڭ وزىندە، كوش باسشىلارى ءتورت تۇلىك مالدىڭ ءورىسىنىڭ جاعدايىنا قاراي، ءار مەزگىلدەگى اۋارايىنىڭ وزگەرىسىنە ساي، كوشىپ قونۋدا ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلار  ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك  جۇكتەسە، موڭعوليادا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ ءبىر جارىم عاسىر عۇمىر كەشكەن ەل جەرىنەن ،

  • كەنەسارى حانعا تاعزىم

    ءجۇز ەلۋ جىل! بيىل كەنەسارى حاننىڭ ءشايىت بولعانىنا ءبىر ءجۇز ەلۋ جىل تولدى. كەنەسارى عانا ەمەس. ناۋرىزباي باحادۇر سۇلتان، ەرجان سۇلتان، قۇدايمەندە سۇلتان. قىپشاق يمان باتىر، تاما قۇرمان باتىر، دۋلات بۇعىباي باتىر، دۋلات جاۋعاش باتىر، دۋلات مەدەۋ بي، قىلىشتىڭ ءجۇزى، نايزانىڭ سۇڭگىسى بولعان تاعى قانشاما ازامات. قازاق ورداسىنىڭ ەڭ سوڭعى جاراقتى جاساعىندا قالعان ءۇش مىڭنان استام الامان. ءبارى دە ءشايىت بولدى.كەنەسارى حاننىڭ، ونىڭ ەڭ سوڭعى جاۋىنگەر سەرىكتەرىنىڭ قاسيەتتى قانى شاشىلعان اقىرعى ساعاتتا ءتورت عاسىر بويى تورە تاڭبالى قىزىل تۋى جەلبىرەگەن ۇلى مەملەكەت قازاق ورداسى شايقالىپ بارىپ قۇلادى. الاش بالاسى سوناۋ ءۇيسىن، عۇن، تۇرىك زامانىنان تارتىلعان، التىن ورداعا جالعاسقان، قازاق ورداسىنا ۇلاسقان، ورتالىق ازيا توسىندە جيىرما عاسىردان استام، عالامات ۇزاق ۋاقىت

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: