مادەنيەت

قازاق ايەلىنىڭ بايانسىز باقىتى

kerey.kz

 |  Mar 25, 2016

جىل سايىنعى 8 ناۋرىز كۇنىن تويلاۋ ءتامامدالدى. مەرەكەلەۋ بىتكەن سوڭ ايەلدەر تۋرالى ءوز ويىمدى حاتقا تۇسىرگىم كەلدى. جالپى ايەل زاتى تۋرالى ەمەس، تەك قازاق ايەلى تۋرالى جازعىم كەلدى.
مەنىڭ ماڭدايىما ءۇش ەلدە تۇرۋ باقىتى جازىلىپتى. قايدا تۇرسام دا سول ەلدىڭ ادەت-عۇرپىن، سالت-ءداستۇرىن، مادەنيەتىن، ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىن تولىق مەڭگەرۋگە تىرىسامىن. ءوزىم جالپى بايقامپاز اداممىن. بىلگەنىمدى ۇنەمى ويلاپ، ساراپتاپ وتىرامىن. قازىرگە دەيىن بىلگەنىم از ەمەس. بىلگەندەرىمنىڭ ىشىندە ءار ەلدەگى «ايەل باقىتىنا» دەگەن اركەلكى ۇستانىم تاڭ قالدىرادى.
بىردەن ايتايىن – ءبىز، قازاق ايەلدەرى، ورىستار مەن تۇرىك ايەلدەرىنەن قاتتى بولەكتەنەمىز. ءبىز – باسقامىز.
«ءوز تاجىريبەمدە ايەل زاتىنىڭ قازاق ايەلى سىندى وسىنشالىق ءوزىن قۇربان ەتەتىنىن كورگەم جوق. سەندەردىڭ ايەلدەرىڭ ءوزىن ويلاي بىلمەيدى. بار ارماندارىڭ بالامنىڭ، اتا-انامنىڭ، تۋىستارىمنىڭ تىنىشتىعى، سولاردىڭ باقىتى دەۋ ەكەن. ايەلدىڭ جەكە، ءوز باقىتى تۋرالى مۇلدە ويلانبايدى ەكەنسىڭدەر» – دەگەن ەدى ون جىل بۇرىن ماسكەۋدەن استاناعا كەلىپ ايەلدەرگە رۋحاني ءوسۋ تۋرالى جاتتىعۋ وتكىزگەن جاتتىقتىرۋشى تاتيانا پوگوسوۆا. سول ساباقتارعا ءوزىم قاتىسىپ جۇرگەندە ەستىگەن ءسوزىم.
بىزدەر، سول ترەنينگتىڭ قاتىسۋشىلارى، ونىڭ ءسوزىن تەرىسكە شىعارۋعا تىرىستىق. بىراق شىنىمدى ايتسام، ەشبىر سالماقتى دالەل كەلتىرە المادىق. اقىرىندا اركىم ءوز پىكىرىندە قالدى. ءبىز وزىمىزدىكىن دۇرىس دەدىك. تاتيانانىڭ بىزگە ۇيرەتكەنى ءبىزدىڭ قوعام ءۇشىن تىم ارتىق، رەۆوليۋتسيالىق جاڭالىقتار بولىپ شىقتى. كوپشىلىگىمىزدىڭ سانامىزعا جات بولدى.
سەنىڭ قۇندىلىعىڭدى عانا بولىسەتىن ورتادا ءومىر سۇرگەندىكتەن وزىڭدىكىن دۇرىس دەۋ وڭاي. جۇرتتىڭ ءبارى وسىلاي ءومىر سۇرەدى دەگەن قارا تاستاي ايعاقتى تۋ ەتىپ كوتەرەسىڭ. الايدا ءوز يلەۋىڭنەن شىعىپ، اينالاڭا قاراساڭ، ومىردە باسقالاردىڭ مۇلدە ەرەكشە ءومىر سۇرەتىنىن كورەسىڭ.
2009 جىلى مەن رەسەيلىك ورىسقا كۇيەۋگە شىقتىم دا ماسكەۋگە كەتىپ قالدىم. كۇيەۋگە شىعاردا ەشبىر كەدەرگى كورمەگەن ەدىم. شىن مانىندە قاتتى قاتەلەسىپپىن. ءبىز – ەكى بولەك ەكەنبىز. رەسەيدە تۇراتىن ورىستار ءبىزدىڭ «قازاق ورىستاردان» باسقا بولىپ شىقتى.
قىسقاشا ايتسام، وتباسىلىق كەمەمىز مادەنيەت تۇرلىلىگى اتتى قۇزعا سوعىلىپ، شاشىلىپ قالدى. بۇل توسقاۋىلدى اسىپ كەتە المادىق. ەڭ قيىن كۇرمەۋ – مەنىڭ تۋىستارمەن قارىم-قاتىناسىم بولدى. ءبىز، قازاقتار، تۋىستارمەن تىم ءجيى ارالاسامىز. اتا-اناعا، تۋىستارعا، باۋىرلارعا كومەكتەسۋ دۇرىس دەپ ەسەپتەلەدى. رەسەيلىكتەر بولەك ءومىر سۇرەدى. اركىمنىڭ ءوز وتباسى بار. ەرى، ايەلى، بالالارى. ءبىتتى. اتا-اناسىمەن ارالاسۋى دا شەكتەۋلى. ءوزارا ءتارتىپتى بۇزباۋعا تىرىسادى.
باياعى دا بىرەۋلەر ەڭ جاقسى تۋىس – قايتىس بولعان تۋىس دەگەنىندە مەنىڭ قازاقى بولمىسىم ءدىر ەتكەن. نە دەگەن سۇمدىق ءسوز؟ بۇل دۇرىس ەمەس دەگەندى العا تارتاتىنمىن. ارينە، ونىمدى ەشكىم ەلەمەيتىن. بۇل مايداندا مەن جەڭىلىس تاپتىم. وتباسىلىق باقىتىم ءۇشىن باستالعان كۇرەستە دە جەڭىلدىم. ءبىر قاراعانعا وزىمە ەتەنە جاقىن، ءبىر قاراعاندا سونداي جات بولعان ورىس كۇيەۋ.
مەنىڭ ماسكەۋلىك قۇربىلارىم مەنى اقىماق سانايتىن. كۇيەۋىمە ءۇي شارۋاشىلىعىنا ارالاسۋىنا رۇقسات ەتكەنىمدى سوگەتىن. «سەن نەگە ونى وسىنشا ەركەلەتەسىڭ، ەرتەڭ موينىڭا وتىرىپ الادى عوي» – دەپ ۇرساتىن. سوسىن ولار مەنىڭ نەلىكتەن تۋىستارىما كومەكتەسەتىنىمدى ەش تۇسىنە المايتىن.
رەسەيدەگى بۇكىل قالالاردان مەن تەك ماسكەۋدە تۇردىم. سوندىقتان بۇكىل رەسەي تۋرالى اۋىز اشۋعا قاقىم دا جوق شىعار. بىراق رەسەيلىكتەرمەن كوپ ارالاسامىن. سول ارالاسۋدان تۇيگەندەرىم، رەسەيلىك ايەلدەر بىزگە قاراعاندا ءوزىن وتە باعالايدى. ولار اتا-اناسىنىڭ احۋالىنا الاڭداي بەرمەيدى، الىس تۋىستارى تۋرالى ءتىپتى باس قاتىرمايدى.
كۇيەۋىممەن اجىراسىپ جاتقان كەزدە ماسكەۋلىك قۇربىلارىم: «ءوزىڭ كىنالىسىڭ، جۇرتتىڭ بارىنە كومەكتەسپەۋىڭ كەرەك ەدى، ءوزىڭنىڭ وتباسىڭدى ويلاعانىڭ ابزال بولار ەدى» دەدى. قازاق قۇربىلارىم: «ءوزىڭ كىنالىسىڭ، ىستەگەنىڭنىڭ ءبارىن كۇيەۋىڭە ايتا بەرمەۋ كەرەك ەدى، ۇندەمەي-اق كومەكتەسۋ كەرەك ەدى» دەستى. ولاي دا، بىلاي دا جاساي الماساڭ، قايتۋ كەرەك؟
وتباسىداعى سەنىم ماسەلەسى وزىنشە جەكە تاقىرىپ. قازاق قۇربىلارىم ۇنەمى كۇيەۋىڭە كورسەتپەي اقشا جينا دەپ اقىل ايتاتىن. كومەكتەسكەنىڭدى ايتا بەرمە دەيتىن. مەن ءۇشىن بۇل سۇمدىق بولاتىن. سەنىمى جوق قارىم-قاتىناستىڭ كەلەشەگى قۇردىمعا كەتپەك. كۇيەۋىمنىڭ قارسىلىعىنا قاراماستان تۋىستارىما كومەك قولىن سوزاتىنمىن. بارلىق تۋىسىمدى تۇركياعا كوشىرىپ الدىم. كۇيەۋىم سودان مەنىمەن اجىراسىپ كەتتى. ول ماسكەۋىنە كەتتى، تۋىستارىم مەنىمەن تۇركيادا قالدى.
شەتەلدە اقشا تابۋ وتە قيىن. اسىرەسە، تۇركيادا. ال، ايەل ادامعا مۇلدە قيىن. وتباسىمدى اسىرۋىم كەرەك بولدى. شامام جەتپەس قيىن جوبالاردى موينىما ءىلدىم. ەشكىم سۇراماسا دا باسىمدى باسكە تىكتىم. شامام جەتپەدى. ەندى اكتيۆتەرىمدى قالاي شىعارىپ السام ەكەن دەپ باس قاتىرىپ ءجۇرمىن. وتباسىم ءبىرى قالماي قازاقستانعا ورالدى. اقيقاتتى مويىنداۋىم كەرەك. كومەكتەسۋ تۇبىمە جەتتى.
ويلانۋعا ۋاقىت بولعاندا باسىمنان وتكەننىڭ ءبارىن تارازىلاپ وتىرىپ تۇيگەنىم – ەشكىمگە كومەكتەسۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەن. ەت جاقىنىڭا دا كومەكتەسپە. كومەكتەسەمىز دەپ ولاردىڭ ءوز كۇش-قۋاتىنا سەنىمىن جويىپ الامىز. ءوز قال-قادەرىنشە قادام جاساۋىنا كەدەرگى بولامىز. ءوز مۇمكىندىگىن كورسەتۋ مەن جەتىلۋىنە توسقاۋىل بولامىز.
شاماڭ جەتپەگەن نارسەنى مويىنداۋ ءار قازاق ءۇشىن ولىمگە تەڭ. ءبىز وتىرىكتى كوپ ايتامىز، اسىرە بويمالايمىز، شىندىقتى جاسىرامىز. ءوزىمىزدى ارتىق ەتىپ كورسەتۋگە تىرىسامىز. شىنداپ قاراساق، جۇرتتىڭ نە ويلاعانى كىمگە قىزىق؟ ءبىز پىكىرىنە قۇلاق اساتىن ەلدىڭ كوبى ءدال سولاي شالا جانسار وتىرىكپەن ءومىر سۇرەدى.
قوعامدىق پىكىرگە نەمقۇرايلى بولۋدى ورىستار ۇيرەتتى. ويلانىپ قاراساڭىز، ۇل سونداي دەنى ساۋ بەيتاراپتىق. اركىم ءوز ءومىرىن ءسۇرۋى ءتيىس.
تۇرىك ايەلدەرى باسقا. جالپى تۇرىكتەر ەر مەن ايەلدىڭ تەڭگەرىمىن دۇرىس ساقتاپ قالعان. ەركەك تۇزدە، ايەل ۇيدە. ۇيدە وتىرعان ايەلگە ۇلتىنا قاراماستان ىستەيتىن ءىس جەتىپ ارتىلادى. تۇرىك ايەلدەرىنىڭ كوپشىلىگى اقشا تابۋدى ماقسات تۇتپايدى. ولار وزدەرىن وتباسى، وشاق قاسىنىڭ ادامى دەپ تانيدى. وشاقتاعى وتتى ءوشىرىپ الماۋعا كۇش سالادى.
ال، ءبىزدىڭ، قازاق ايەلدەرى..
اقساقالدار مەن ادۋىندى تاتەلەر مەنىڭ پىكىرىمە قارسى بولارى انىق. سوندا دا بىرنەشە شىندىقتى مويىنداۋىما تۋرا كەلەدى. اسىرەسە، ولاردىڭ قانشالىقتى قاۋىپتى ەكەنىن تۇسىنگەلى ايتقىم كەلىپ ءجۇر. ال، قاۋىپتىڭ بار ەكەنى راس. ءبىزدىڭ ايەلدەر ايەل بولۋدان قالىپ بارادى. ولار وتباسىنىڭ تىرەگىنە اينالدى. وتباسىن سۇيرەيتىن الدىڭعى دوڭگەلەك بوپ الدى. جاي باقىتتى بولۋدىڭ ورنىنا ولار قۇدىرەتتى بولۋعا ءماجبۇر.
توقسانىنشى جىلدارى قىتايدىڭ شەكاراسىندا جۇمىس ىستەدىم. دوستىق كەدەنىندە. الا دوربا ارقالاعان ساۋداگەرلەردىڭ قاپتاعان تۇسى. نەگىزىنەن رەسەيلىكتەر مەن قازاقستاندىقتار كەزەكتە تۇرادى. ورىستاردىڭ توبى 100% ەركەكتەر. قازاقستاندىق توپ 98% ايەلدەر. ورىستار تاڭ قالىپ: «قاۋىپى زور، قانشاما اۋىر جۇك ارقالايتىن كاسىپكە نەگە ايەلدەرىن جەگىپ قويعان، ەركەكتەرىڭ قايدا كەتكەن سەندەردىڭ؟» دەپ سۇرايتىن.
الا دوربا ارقالاپ، بەلى ءۇزىلىپ كەتە جازداپ، اۋىر جۇگىن ارقالاعان تالاي ايەلدى كوردىم. جالعىزىلىكتى، قورعانسىز، نازىكتەر، ولار ءبىزدىڭ اياۋلى قازاقتىڭ قاھارمان ايەلدەرى عوي…
باقىتسىز ايەلدەردى كوپ بىلەم. ولاردى تىڭداعان سايىن ويلايمىن: نەگە ءبىزدىڭ ايەلدەر باقىتسىز؟ نەگە بۇكىل تۋىستىڭ ماسەلەسى اينالىپ كەلىپ ايەلدىڭ يىعىنا ارتىلادى؟ بۇنى بىزگە كىم اماناتتاپ كەتتى ەكەن؟ نەگە ءبىز، كەشىرىڭىزدەر، كەمىس بولىپ تۋادى ەكەنبىز؟ نەگە تەك ءوزىمىز تۋرالى ويلاي بىلمەيمىز؟ نەگە وسىنشالىق وڭايلىقپەن ءوزىمىزدى قۇربان ەتەسالامىز؟ نەگە؟
ءومىردىڭ ءمانى ءوز باقىتىمىزدان قۇرىلۋى كەرەك دەگەندى ماقسات ەتپەگەن سوڭ وسىلاي بولاتىن سەكىلدى. ءوز باقىتىڭ دەگەندى دە تۇسىنە المايمىز. بار قۋانىشىمىز تۋىستارىمىز ارقىلى ولشەنەدى. شەشەڭ باقىتتى بولسا، سەن دە باقىتتىسىڭ. بالاڭ باقىتتى بولسا، ءوزىڭ باقىتتىسىڭ. وزىمىزدە جەكە باقىت بولۋى مۇمكىن دەگەندى ءتىپتى دە ويلاي المايمىز.
بالا كۇننەن ەكىنشى ساتىعا ءتۇسىپ قالامىز. سول ەكىنشى ەكەنىمىزدى سەزىنىپ، ءوزىمىزدى تولىققاندى ادام سەزىنە الماي وتەمىز. شەشەلەر ۇلدارىن العا شىعارادى. تاق مۇراگەرى دەپ اسپەتتەيدى. ءبىز ولار ءۇشىن تەك گەندەرلى ساياساتتى اقتاۋ ءۇشىن عانا بارمىز. ەڭ باستى كەمشىلىگىمىز، كەمىستىگىمىز – قىز بوپ تۋعانىمىز. سول ءۇشىن ءوزىمىزدى كىنالى سەزىنەمىز. بۇل ايىپتى بىزگە ەرەكشە ءبىر كەستە بويىنشا سانامىزعا كىرىكتىرىپ قويادى. ەشكىم اشىق سەن قىزسىڭ، ەكىنشى ساتىعا تۇر دەمەيدى. قىز ۇلدان كەم دەمەيدى. بىراق بۇكىل قمىر ءسۇرۋ داعدىمىز، اڭگىمەمىز، ارەكەت، باسىمدىقتار، وتباسىداعى جۇيە ۇل قىزدان ارتىق ەكەنىن دالەلدەپ شىعادى. قىزدىڭ بويىنا تولىققاندى ەمەستىگىن سىڭىرەدى. وسىنىڭ سالدارىنان قىزدار وزدەرىن جاقسى كورە الماي ومىردەن وتەدى. ءبىز ۇنەمى ماحاباتتقا لايىقتى بولۋعا تىرىسامىز. ۇلدان كەم ەمەستىگىمىزدى دالەلدەۋمەن وتەمىز. وسىدان بارىپ ءبىزدىڭ قۇربان بولۋعا اسىقتىعىمىز كەلىپ شىعادى.
مەنىڭ تۇرمىستاعى قۇربىلارىم كۇيەۋلەرىنە شاعىمدانادى. كۇيەۋى جوقتار جالعىزدىعىنا شاعىم ەتەدى. بىرىگىپ الىپ وتباسى ءۇشىن، اتا-اناسى ءۇشىن ءبىر مەزەتتە ءارى انا، ءارى ايەل، ءارى اسىراۋشى، ءارى تىرەك بوپ قالعاندارى ءۇشىن شاعىم ايتادى.
ءبىزدىڭ ەلدە پسيحولوگتارعا بارۋ ادەتى جوق. ىشىمىزدەگىنى شىعارۋ ءۇشىن دوستارىمىزعا بارامىز. ءبىز ولاردان كومەك تە، كەڭەس تە كۇتپەيمىز. ىشتەگى ىزا-كەكتى بۇرق ەتكىزىپ شىعارىپ الساق، سول دا جەتكىلىكتى. ارى قاراي ءوز جۇگىمىزدى ارقالاي بەرەمىز. جۇرتقا باقىتتان باسى اينالعان ايەلمىن دەگەندى كورسەتىپ، وتىرىك كۇلىپ، باتتاسىپ بويانىپ الامىز دا، شاپقىلاي بەرەمىز. نەبىر قيىندىق كەزىندە مويىمايتىن قالىبىمىزعا تۇسە سالامىز.
سوڭعى جىلدارى ادامدار اراسىنداعى ايىرماشىلىق تەك وتىرىكتى ۇتىمدى ايتا بىلۋىندە ەكەندىگىنە كوز جەتكىزىپ كەلەم. ءبارىمىز وتىرىك ايتامىز. ءبارى جاقسى دەپ وتىرىك ايتامىز. بۇل ەركىندىكتى ءوزىمىز تاڭدادىق دەپ وتىرىك سوعامىز. كۇيەۋلەرىمىز ءوسىپ جاتىر، ءبىز باقىتتىمىز دەپ وتىرىك ايتامىز. سول كۇيەۋدى كەرەمەت سۇيەمىز دەپ الدايمىز. سۇيىكتىمىن دەپ الدانامىز. باقىتتى دەگەن وسىنداي-اق بولسىن دەپ الداۋعا دايىن تۇرامىز. وتىرىكتى كوپ ايتامىز. سەبەبى، قورقامىز. شىندىقتى وزىمىزگە ايتۋعا، ءوزىمىز مويىنداۋعا قورقامىز.
ارينە، باقىتتى قازاق ايەلدەرى بار ەكەندىگىنە ءشۇبا كەلتىرمەيمىن. بىراق ولار وتە از. ونىڭ ۇستىنە باقىتتى ەكەندىكتەرىن ەشكىمگە جار سالمايدى. باقىت تىنىشتىقتى جاقسى كورەدى. وسەك قۇمار قازاق قوعامى ءۇشىن اسىرەسە وزەكتى بولسا كەرەك.
ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىز – ءبىر ءتۇرلى. مۇمكىن مەنىڭ عانا باعىم جانباي قالعان شىعار، كىم ءبىلسىن.. دەگەنمەن دە، توي-تومالاققا، اسقا بارا قالساڭ، اڭگىمە اياسى كىمنىڭ بالاسى ءوستى، قىزى كىمگە كۇيەۋگە شىقتى، پالەنشەنىڭ تۋىسى باستىق بولعالى ءۇي ساپ بەرگەنى، شەتەلگە قىدىرتقانى تۋرالى عانا اڭگىمە ءوربيدى. ادەبيەت، مادەنيەت، ساياسات، جاستار، قارتتار تۋرالى ءسوز قوزعالمايدى.
كەي ادامنىڭ جەتىستىگى قانشا دوسىنا، تۋىسىنا كومەكتەسە العاندىعىمەن عانا ولشەنىپ بارادى. مارتەبەسى بايلىقپەن عانا ەسەپتەلەدى. تۋىس اراسىندا بىرەۋ تاققا وتىرسا، قالعاندارى بار قيىندىعىن سونىڭ موينىنا ارتىپ قويۋدى پارىز سانايدى.
مۇنداي توزاقتان ءوزىم دە وتكەن سوڭ ايتىپ وتىرمىن. قارعا تامىرلى قازاق ءۇشىن تۋىستاردىڭ جايىن جاساۋ ەڭ قيىنى.
ەشقاشان سەنى ەلەمەگەن ادامدار ءۇشىن ءاپ-سىتتە كەرەمەت ەت جاقىنى، جان تۋىسى بولىپ شىعا كەلەسىڭ. قىزىق. ولار مەنىڭ بالا كۇنىمنەن بولاشاعىم ءۇشىن الاڭداۋلى بوپ شىعادى. مىڭ ادامنان سول ءبىر حيكايانى ەستي بەرگەن سوڭ ويلاناسىڭ. الەمدەگى ەڭ جاقسى تۋىس ءوزىڭ ەكەندىگىڭدى كۇندە بىرەۋىنەن ءبىلىپ قارىق بولاسىڭ.
مەنىڭ جەتىستىگىمە قاتىستى كۇلكىلى جايتتار از ەمەس. اتامنىڭ جاماعايىندارىنىڭ قىزدارىمەن تانىستىم. ەگىزدەر ەكەن. ەشكىمدى مەنسىنبەيدى ەكەن. شەتەلدە وقىعان. بىرنەشە رەت اس-تويدا كورىپ ءجۇردى، سالقىن امانداساتىن. ءبىر كۇنى ءمينيستردىڭ كابينەتىنىڭ الدىندا جولىعىپ قالدى. مەنى كورىپ، مينيسترگە جاقىندىعىمدى كورىپ، وزگەرە سالدى. ءوزىمنىڭ جەتىستىگىم تۋرالى تۋىستار اراسىندا ەشقاشان ءتىس جارمايتىنمىن. ولاردىڭ كومەك سۇرايتىنىنا كۇمانىم بولمايتىن. ال، مەنىڭ تۋىستارعا كومەكتەسپەۋ، ولاردى جۇمىسقا تارتپاۋ ۇستانىمىم بولدى. الگى ەكەۋى مەنى كورگەن سوڭ قىمباتتى ءسىڭلى اتاعىنا يە بولدىم. ەكى جىل قىر سوڭىمنان قالمادى. وتىنىشتەرى بىتپەيتىن. ەكى جىلدان سوڭ ەكەۋىندە وزىمنەن الاستاتتىم. باسقا شىعىپ بولدى. رەنجىدى. بۋ ۇردى دەدى. باستىق قوي ول، وزىنشە بوپ كەتتى دەستى…
باستىق قىز اتانۋ وڭايعا تيمەدى. ءبىر كۇنى شەشەم قوڭىراۋ شالدى. بەس ءجۇز دوللار تاپقىڭ كەلە مە دەپ سۇرادى. سويتسەم، ءبىر پىسىق تۋىس اپاي قىزىڭ جۇمىسقا ورنالاستىرسىن، بەس ءجۇز وعان، بەس ءجۇز ماعان دەپ سىرتىمنان قازاقشا ساۋدا جاساپتى. مەن باس تارتتىم. انام جىلادى. «قىزىڭ باستىق ەكەنى وتىرىك دەپ ەل كۇلىپ جاتىر، پالەنشەنىڭ قىزى بانكتە ەدەن جۋادى، تۇگەنشەنىڭ تۋىسىن جۇمىسقا تۇرعىزدى، ال سەنىڭ قىزىڭنىڭ قولىنان تۇك كەلمەيدى. ەلگە كۇلكى بولدىم عوي، ۇياتقا قالدىم» دەگەنىن ەستىگەندە كۇلدىم. نە ءۇشىن ۇيات؟ نە جاماندىق جاساپ قويدىم؟ ماقتانۋدىڭ نە كەرەگى بار؟
بىردە ءبىر تۋىسىمدى جۇمىسقا ورنالاستىرمادىم. مۇمكىندىك بولدى. مەن ول كەزدە ەكونوميكا مەن بيۋدجەتتى جوسپارلاۋ مينيسترلىگىنىڭ اپپارات باستىعى بولدىم. جۇمىسقا الۋ مەنىڭ قولىمدا. سول ساتتە قاپتاپ كەتكەن تۋىستاردىڭ بىرىندە جولاتقام جوق. ماعان كەلۋگە تىيىم سالدىم.
جۇمىسقا تۇرعىزىپ بەر دەگەن ءوتىنىش ايتاتىندار كوپ. جاسى جەتكەن ساناسىز ۇلدارىن تىقپالايتىنداردان شارشادىم. بۇل نە دەگەن ەركەكتەر؟ مەن ايەل باسىممەن جۇمىستا دا، قىزمەتتە دە ءوز باسىممەن جەتىستىككە جەتتىم. ولار ەركەك ەمەس پە؟ قازاقتىڭ شەشەلەرى وزدەرىنىڭ ەركەتوتاي، قولدارىنان تۇك كەلمەيتىن ۇلدارىن اقتاۋدا الدىنا جان سالدىرمايتىنى قىزىق.
تىك مىنەزدى اداممىن. سۇراقتى توتەسىنەن قويامىن. ەگەر ۇلىڭىز 35 كەلگەنشە ەش جەردە ءبىر جىلدان ارتىق جۇمىس ىستەمەسە، ول قانداي مامان؟ «مەنىڭ بالام جاقسى، باستىعى ءبىر يت ەدى» دەگەندى ەستيسىڭ.
بالام، ۇلىم، مۇراگەرىم، ماقتانىشىم، ۇرپاقتىڭ جالعاستىرۋشىسى… «بالام، شارشادىڭ با، جاتا عوي، دەم ال!»، «وي، بالام، جاتا بەر، مەن ىستەي سالام عوي» – شەشەلەرىمىز بالاسىن كورسە، اكە-كوكەلەي بەرەدى. سوعىستىڭ كەزى ەمەس، ەركەكتەر قۇرىپ قالدى دەيتىندەي… قايدا ەركەكتەر؟
ۇل بالا تۋعاننان كوبىرەك ماحابباتقا يە. ول وتباسىنىڭ ءۇمىتى، تىرەگى. كەلەشەك تىرەگىڭدى باسقا شىعارۋدىڭ كەرەگى نە؟ مەن وسىنى تۇسىنە الماي-اق قويدىم. ەركەتوتاي ۇلعا قانداي ءۇمىت ارتۋعا بولادى؟ ەسەيمەي-اق قارتاياتىن جەتەسىزدەرگە ءسوز وتپەيدى. شەشەسىنىڭ بالاسى بولىپ وتەدى. وتىزعا كەلگەندە نە وتباسى جوق، نە جۇمىسى جوق، قوعامنان تىسقارى قالاتىن بەزگەلدەكتەر. وزدەرىن تاعى ءومىردىڭ توسىنسىيى دەپ سەزىنەتىنىن قايتەرسىز.
اجارسقان سوڭ تاعى دا جالعىز قالدىم. ازات ايەلدەر قاتارىنا قوسىلدىم. قۇدا تۇسۋشىلەر قاتارى كوبەيدى. مەن باستاپقى كەزدە تاڭ قالدىم. سويتسەم، ومىردە جولى بولماعان ۇلدارىن ماعان تىقپالايدى ەكەن.
شەتەلدە تۇرىپ كەلگەن سوڭ ءوزىمىزدىڭ قازاققا كۇيەۋگە شىققىم كەلدى. ادادمدار-اۋ! الەم نە بولاپ كەتكەن؟ بەس ايەلگە ءبىر ەركەك دەگەنى ازداي، سول جالعىز ەركەكتىڭ ءوزى باقىر باس قوي. قولىنان تۇك كەلمەيدى.
ماعان قۇدا تۇسكەندەر ىشىنەن الىس قۇدالاردىڭ تۋىسى ەڭ ءتاۋىرى بولىپ شىقتى. ىشەدى ەكەن. بىراق قازىر قويىپتى. ينستيتۋت بىتىرگەن سوڭ ەسى دۇرىس جۇمىس ىستەمەگەن. قازىر كولىكتۇراقتا قاراۋىل ەكەن. سول ءۇشىن ينستيتۋت ءتامامداۋ كەرەك پە ەدى؟
بۇل اڭگىمە وتە قىزىق. ءارى بەرەر ساباعى مول. بالالىق شاقتان باستالادى. وسى الىس جاماعايىندار وتە جاقسى تۇراتىن. اكەلەرى نارحوزدا دەكان بولاتىن. سونىسىن ماقتان ەتەتىن. توقساننىڭ سوڭىندا مەنىڭ اپايلارىم بىزدە قىز بار، سىزدەردە ۇل بار دەگەندە شورشىپ تۇسكەن. وتباسىلارىندا بەس بالا. ءۇش قىز، ەكى ۇل. راسىمەندە باي كىسىلەر ەدى. تەك ۇلدارىن ەركەلەتتى. ەسەسىنە قىزدارى ومىردەن ورىندارىن وڭاي تاۋىپ كەتتى. ۇلدارى ءىشىپ كەتتى. بىرەۋى جۋىردا قايتىس بولدى. ەكىنشىسى، الگى مەنى الاتىن كۇيەۋ، قاراۋىل ەكەن.
ەكەۋىمىز دە قىرىقتان اسقان كەزدە مەن وعان تەڭ بولۋعا جاراپپىن. كۇلكىلى مە؟
ءبىزدىڭ قوعام ايەلدەرگە قىرىن قارايدى. ادىلەتسىز باعالايدى. بەرەرىمىز كوپ، الارىمىز از. ءبىر قىزىعى ماحابباتتىڭ وسى ادىلەتسىز تەڭگەرىمىن دە ايەلدەر وزدەرى جاساپ الادى. ءبىزدىڭ انالارىمىز سويتەدى. باقىتسىز ءومىردىڭ تۋىن ءبىر-بىرىنە، قولدان قولعا جالعاپ بەرىپ وتىر.
مەن تۋعاندا شەشەم جىلاپتى. كۇيەۋىنە جاعىنعىسى كەلىپ، ۇل تۋىپ بەرمەكشى ەكەن. بىراق قولىنان كەلمەپتى. ءىنىم تۋعان كەزدە ۇيدە توي بولدى. قازىر شە؟ مەن ومىردە كوپ جەتىستىككە جەتتىم. شەشەم ۇستىنە توزاڭ دا قوندىرمايتىن باۋىرىم تۇك بىتىرمەي ءالى ءجۇر. ءتىپتى مۇندا ونىڭ كىناسى دە جوق. ول ءبىزدىڭ قوعامداعى باقىرباستاردى اسپەتتەيتىن شالاجانسار قوعامنىڭ قۇربانى بولىپ كەتتى.
ءبىزدىڭ شەشەلەرىمىز ۇلدارىنىڭ جايىن ويلاپ، قاتتى قامىعادى. «سەن ولمەيسىڭ!» دەپ قىزدارىن تەكتەپ وتىرادى. ءبىز شىنىندا دا ولمەيدى ەكەنبىز. كەرىسىنشە، كوپ نارسەگە قول جەتكىزەمىز. قىزمەتتە وسەمىز، پاتەر الامىز، قۇداي بۇيىرتسا، بالا تۋامىز، اقشا تابامىز… وعان قوسا ساناسىز باۋىرلارىمىزدىڭ جۇگىن ارقالايمىز. اتا-انامىزعا قاراسامىز. ءبىز ءبىر نارسەگە عانا ۇلگەرمەيدى ەكەنبىز. ايەل باقىتىن سەزىنە الماي كەتەمىز.
جان-جاعىڭىزعا قاراڭىزشى، نە كورەسىز؟ جالعىزىلىكتى انانىڭ پالەن بالا تاربيەلەپ، تەك سولاردىڭ كەلەشەگىن ويلاپ، ءوزىن ۇمىتىپ، كۇندى كۇنگە، ءتۇندى تۇنگە ۇلاستىرىپ جاتقانىن كورەسىز. ءوزىنىڭ باقىتىن جاساۋ تۇگىلى، ول تۋرالى ويلاۋعا مۇرشاسى دا جوق. دۇرىستاپ قاراساڭىز، كۇيەۋىنە بىلدىرتپەي ۇيدەگى بار اقشانى اكە-شەشەسىنە اپارىپ بەرىپ جاتقان ايەلدى كورەسىز. قولىنان تۇك كەلمەيتىن كۇيەۋىنە تەك وتباسى بۇزىلماسىن دەگەن جەلەۋمەن كونىپ وتىرعان بيشارا ايەلدەردى كورەسىز. بالام اكەسىز وسپەسىن دەپ، اكە-شەشەم قان جىلاماسىن دەپ قانا ءوز ءومىرىن وكىسىكپەن وتكىزەتىن ايەلدى كورەسىز.
بۇل ايەلدەردىڭ ءاربىرى بىرەۋدىڭ تەكتەپ وسىرگەن قىزى. ءاربىرى – سۇلۋ، نەمەسە سۇلۋلىعىن بايقاماي جۇرگەن بەيباق. ءوزىنىڭ نازىكتىگىن سەزبەگەن سىيقىرشى. ءاربىرى ءوزىن جاقسى كورە المايتىن ايەل.
جاقىندا ءبىزدىڭ ايەلدەردىڭ تۇرىك كۇيەۋلەرىمەن باقىتى قالاي قالىپتاسىپ جاتقانى تۋرالى ماقالالار جازا باستادىم. كەرى بايلانىس ۇدەپ كەتتى. تۇرىككە كۇيەۋگە شىققىسى كەلەتىن ايەلدەر قاتارى كوبەيىپ كەلە جاتىر. ولاردىڭ كوپشىلىگى ءوز بەتىمەن جەتىستىككە جەتكەن، تۇرمىسى جاقسى، اقشاسى بار، پاتەرى بار ايەلدەر. ولاردىڭ ءبارى ءبىر نارسەگە شاعىمدانادى. شارشادىم دەيدى.
جالعىزدىقتان، بارىنە كومەكتەسۋدەن، ءبارى ونى پايدالانعاندىقتان شارشادىم دەيدى. ۇيدە، جۇمىستا، اۋلەتتە. اق تۇلپار مىنگەن حانزادانى كۇتۋدەن شارشادىم دەيدى. ايەل بولعانى ءۇشىن ءوزىن كەمىس سەزىنۋدەن شارشادىم دەيدى. جاماعايىنداردىڭ بەدەلدى پىكىرىنەن شارشادىم دەيدى. باقىتسىز بولۋدان شارشادىم دەيدى.
قازاقتىڭ كوپتەگەن ازاماتتارى بۇعان بەيجاي قارايدى، بولماسا قارسى پىكىر بىلدىرەدى. تۇرىككە كۇيەۋگە شىققىسى كەلەتىندەردى باستان-اياق سوككەندەرى دە تابىلدى. بىراق، مەن سول ايەلدەردى جاقسى تۇسىنەمىن. قاشىپ كەتكىسى كەلەتىن جالعىز مۇمكىندىك. قازاقتىڭ تاۋىق قوراسىنان بەزۋ….
بوتاگوز كوپباەۆا
اۋدارعان شىنار ءابىلدا

Facebook پاراقشاسىنان الىندى