ماسكەۋلىك كەيبىر ينتەرنەت باسىلىمدار رۋحاني قۇندىلىققا شابۋىلىن ۇدەتتى. ولارعا سەنسەڭ، قۇددى رەسەي يمپەرياسىندا مۇسىلمان قاۋىمعا «قامقورلىق» كەرەمەت بولعان. سوڭعى كەزدەرى مۇنداي دۇنيەلەردىڭ كوبەيۋى ويلاندىرماي قويمايدى. وسىعان وراي ءبىز ابايتانۋشى عالىم مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلىمەن سۇحباتتاستىق.
جاس قازاق: مەكەمتاس اعا، ءورىستىلدى ءبىر سايتتان مىناداي ماتەريال وقىپ قالدىم. وندا ماقالا اۆتورى پ.گۋستەرين «رەسەي يمپەرياسى مۇسىلمان ءدىنىنىڭ دامۋىنا جاعداي جاساعان. پاتشالىق رەسەيدىڭ ۇكىمەت باسشىسى پ.ءستولىپيننىڭ جۇرگىزگەن ساياساتىنىڭ ارقاسىندا بىردە-ءبىر مۇسىلمان قىسىم قورمەگەن»، – دەپ جازادى. الايدا ءسىزدىڭ «قازاق قالاي ورىستاندىرىلدى؟» اتتى ەڭبەگىڭىزدە بۇل ناقتى دەرەكپەن جوققا شىعارىلعان.
مەكەمتاس مىرزامەتوۆ: ەرتە كەزدە، ياعني ەكاتەرينانىڭ تۇسىندا قازاققا اۋىل-اۋىلدى ارالاپ قۇران كىتابىن اربامەن ءجۇرىپ تاراتتى. ول ۋاقىتشا عانا بولاتىن. سەبەبى باستى ماقساتى – «از ۋاقىت ىشىندە قازاقتاردى جاۋلاپ الساق، ورتالىق ازيانى، شىعىس تۇركىستاندى قولعا الامىز» – دەپ ويلادى. «اق پاتشا جاقسى، دىنىمىزگە تيىسپەيدى ەكەن» دەگەن پىكىر قالىپتاستىرۋ ءۇشىن وسىنداي قادامعا باردى. مولدالارعا پروفەسسوردىڭ ايلىعىن بەرگەن كەزدەر بولدى. ابدەن جاۋلاپ العاننان كەيىن، قىتايمەن شەكارا انىقتالعان سوڭ، ساياسات 180 گرادۋسقا وزگەردى. قازاقتاردى ورىستاندىرىپ، شوقىندىرۋ ميسسياسى باستالدى. ونداي ايلانى ءجيى قولدانىپ وتىرعان. تاريحشىلارىمىز وسىنى ايقىنداپ كورسەتۋى كەرەك. ەگەردە ولار بىردەن ءبىزدى شوقىندىرۋعا كوشكەن بولسا، جاعداي ۋشىعىپ، وزگە ەلدەردىڭ قارسىلىق بىلدىرەتىنىن جاقسى ءتۇسىندى. ەندى كەلىپ، بۇلاي اقتالۋدىڭ ەش قاجەتى جوق.
جاس قازاق: تاعى ءبىر ءورىستىلدى سايت يسلام ءدىنىنىڭ كەمشىن تۇسىن جىپكە ءتىزىپ، ونى جەك كورىنىشتى ەتىپ كورسەتكىسى كەلگەن. وعان نە سەبەپ؟
مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ: مۇنىڭ تۇپكى سەبەبى – ورىستىڭ ەسكى اۋرۋى عوي. ويتكەنى، حريستيان دىنىندەگىلەر يسلام ءدىنىن جاقتىرماي، وعان بارىنشا كۇيە جاعۋعا تىرىسادى. ماسەلەن، ءبىز حريستياننىڭ بارلىق پايعامبارلارىن مويىندايمىز، ال ولار مويىندامايدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىز ءارتۇرلى جاعدايعا بايلانىستى السىرەپ قالدىق. حريستيانداردىڭ وكتەمدىگى بولاشاقتا دا بولا بەرەدى. بىراق جاڭا دۇنيەتانىم كەلگەننەن كەيىن مۇمكىن وزگەرىسبولار. كومۋنيستتىك پارتيانىڭ قاعيداسى بويىنش ءابىز اتەيست-ماتەرياليست بولدىق. الايدا عالىمدار «ءبىزدى ۇلكەن سانا بيلەيدى» دەگەن پىكىردى العا تارتىپ وتىر. مەنىڭ ويىمشا، وسى ۇستانىمعا جاپپاي بەتبۇرىس بولادى. ايتسە دە، قازىرگى تاڭدا بۇل مۇمكىن ەمەس بولىپ وتىر. ويتكەنى، اتالعان ۇستانىمدى رەسەي مەن اقش جانە ەۋروپاداعى الپاۋىت مەملەكەتتەر قابىلداي المايدى. ال تۇرىكتەكتەس بەس رەسپۋبليكا – قازاقستان، وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇركىمەنستان، ءازىربايجان تەز قابىلدايتىن بولادى. قازىر ءبىز اباي ارقىلى مۇنى كوپشىلىككە ءتۇسىندىرىپ جاتىرمىز. ماسەلەن، ءبىز مۇحاممەد پايعامباردى مويىنداپ، قۇراننىڭ ءبىر ءسوزىن دە وزگەرتپەي وتىرمىز. ال حريستيان دىنىندەگى كىتاپتاردىڭ ءتۇپ نۇسقاسى جوق. سوندىقتان دا ولار حريستيان ءدىنىنىڭ وسال ەكەنىن بىلەدى. الايدا ولاردىڭ قولىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى بولعاننان كەيىن يسلام ءدىنىن قۇبىجىقەتىپ كورسەتىپ وتىر. قازىر ەڭ ۇلكەن قاۋىپتى دۇنيە- اقپارات. ولار وزدەرى ويدان قۇراستىرىپ، ارنارسەنى ايتا بەرەدى. دەگەنمەن، حريستيانداردىڭ جاپقان جالاسى كۇن وتكەن سايىن اشكەرەلەنىپ جاتىر. سوندىقتان دا بۇعان ءمان بەرمەي سەنىمىمىزدى نىق قىلىپ، العا قادام باسا بەرۋىمىز كەرەك.
جاسقازاق: وسىنداي سان ءتۇرلى ايلادان قورعانۋدى جولى قانداي؟
مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ: اباي زامانىندا تۇسىندا قازاقتىڭ قامالى تاستاي ەدى. كەيىن جان-جاققا تارادىق. بەس ساۋساعىمىز بەس جاقتا. ءدىن، ءتىل جاعىنان ءبولىنىپ كەتتىك. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە ەڭ قاتتى ورىستانعاندار قازاقتار بولاتىن. سونىڭ سالدارىنان ءبىزدىڭ 40 پايىز قازاعىمىز شالا جانە ادا قازاق بولىپ وتىر. ادا قازاقتارىمىز ەندى قازاق بولمايدى. ال شالا قازاقتاردىڭ بەتىن بەرى بۇرىپ الۋعا بولادى دەپ ويلايمىن. باستى ماقسات – ءبىزدى رۋحاني قۇلعا اينالدىرۋ ەدى. ءدىن سالاسىندا ءبىرشاما وزگەرىس بار. ارنايى مينيسترلىك قۇرىلدى. الايدا ۋاحابيستەردىڭ تامىرى تەرەڭدە جاتىر. بۇگىندە اداسقاندار كوپ. جان جاقتاعى شاشىراپ جۇرگەن قازاقتىڭ باسىن قوساتىن، حالىقتىڭ ساناسىن ءبىر جەرگە ءتۇيىپ بەرەتىن – ۇلتتىق يدەولوگيا. ودان باسقا ەشنارسە كومەكتەسپەيدى. اسىرەسە، قازىر اۋاداي قاجەت بولىپ تۇر.
جالپى، ءبىز بۇگىندە از عانا حالقىمىزبەن الەمدە 9 ورىن الاتىن جەرگە يەلىك ەتەمىز. الداعى ۋاقىتتا ەڭ بولماعاندا، 20 ميلليونعا جەتىپ الۋىمىز كەرەك. قازىر ءوسىم جاقسى. جىل سايىن 500 مىڭ بالا دۇنيە ەسىگىن اشۋدا. ماسەلەن، بۇرىن قازاق مەكتەپتەرى 35 پايىز عانا بولاتىن، قازىر 80 پايىزدان اسىپ كەتتى. بۇگىندە مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىپ جاتقان بالالار ءوسىپ جەتىلسە، ولاردىڭ كوزقاراسى مۇلدە باسقاشا بولادى. ولار ءبىز سياقتى بۇعىپ جۇرمەيتىن بولادى. سەبەبى ءبىز دۇنيەدە ەزىلۋىندەي اق ەزىلگەن حالىقپىز. بىراق سوندا دا مەملەكەتىن قۇرىپ، ونى نۇرسۇلتان نازارباەۆتاي مىقتى ازامات باسقارىپ وتىر.
جاسقازاق: زيالى قاۋىم وكىلدەرى ۇلتتىق ماسەلە دە پىكىرىن ءبىلدىرىپ جاتادى. ۇكىمەتتەگىلەر وعان نازار اۋدارىپ جاتىر ما؟
مەكەمتاسمىرزاحمەتوۆ: ينتەلليگەنتسيا قاي كەزدە كۇشتى بولادى؟ زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ تىڭداۋشىسى كۇشتى بولسا. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ تىڭداۋشىلارىمىزدىڭ ساناسى قالىڭ ۇيقىدا جاتىر. ماسەلەن، جاقسى ماسەلە كوتەرىلگەن كەزدە حالىق ءدۇر ەتە ءتۇسۋى كەرەك. سوندا بيلىكتەگىلەر ماسەلەنى شەشۋگە اسىعادى. ءالى كۇنگە دەيىن سوعان جەتە الماي وتىرمىز.
جاسقازاق: ەل سىيلايتىن اقساقالسىز. سوعان قاراماستان، بىردە الماتىدا، بىردە شىمكەنتتە شاپقىلاپ جۇرەسىز. كەيدە بارلىق جۇمىستى تاستاپ دەمالعىڭىز كەلمەي مە؟
مەكەمتاسمىرزاحمەتوۆ:دەمالىپ ءوز-وزىمە قاراۋعا ۋاقىت جوق. شىمكەنتتە 500 كىتاپ شىعارىپ جاتىرمىز. سونداي-اق باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ 100 تومدىعىن قۇراستىرىپ جاتىرمىز. ءوزىمدى اياپ دەمالعان ادام ەمەسپىن. وزگەلەر سياقتى كۋرورتقا بارىپ، شالقايىپ جاتقان جوقپىن. وعان ۋاقىتىم جوق. ۋاقىتى مەن اقشا بار ادامدار شالقىپ ءومىر سۇرەدى. ال بىلدەي ءبىر پروفەسسورعا تولەنەتىن 130 مىڭ تەڭگە نە بولادى. بىراق مەن «ايلىعىم از» دەپ قاراپ جاتقانىم جوق. شامام جەتكەنشە، حالىققا قاجەتتى دۇنيەنى جارىققا شىعارىپ كەتۋىم كەرەك.
سۇحباتتاسقان سەرىك قۇدايبەرگەنۇلى
jasqazaq.kz
پىكىر قالدىرۋ