Mäskeulik keybir  internet basılımdar ruhani qwndılıqqa şabuılın üdetti. Olarğa senseñ, qwddı  Resey imperiyasında  mwsılman qauımğa «qamqorlıq»  keremet bolğan. Soñğı kezderi mwnday  dünielerdiñ köbeyui oylandırmay qoymaydı. Osığan oray biz abaytanuşı ğalım Mekemtas Mırzahmetwlımen swhbattastıq.

 Jas qazaq: Mekemtas ağa, orıstildi bir sayttan mınaday material oqıp qaldım. Onda maqala avtorı P.Gusterin «Resey imperiyası mwsılman dininiñ damuına jağday jasağan. Patşalıq Reseydiñ ükimet basşısı P.Stolıpinniñ jürgizgen sayasatınıñ arqasında birde-bir mwsılman qısım qörmegen», – dep jazadı. Alayda Sizdiñ «Qazaq qalay orıstandırıldı?» attı eñbegiñizde bwl naqtı derekpen joqqa şığarılğan.

Mekemtas Mırzametov: Erte kezde, yağni Ekaterinanıñ twsında qazaqqa auıl-auıldı aralap Qwran kitabın arbamen jürip tarattı. Ol uaqıtşa ğana bolatın. Sebebi bastı maqsatı –  «Az uaqıt işinde qazaqtardı jaulap alsaq, Ortalıq Aziyanı, Şığıs Türkistandı qolğa alamız» – dep oyladı. «Aq patşa jaqsı, dinimizge tiispeydi eken» degen pikir qalıptastıru üşin osınday qadamğa bardı. Moldalarğa professordıñ aylığın bergen kezder boldı. Äbden jaulap alğannan keyin, Qıtaymen şekara anıqtalğan soñ, sayasat 180 gradusqa özgerdi. Qazaqtardı orıstandırıp, şoqındıru missiyası bastaldı. Onday aylanı jii qoldanıp otırğan. Tarihşılarımız osını ayqındap körsetui kerek. Egerde olar birden bizdi şoqındıruğa köşken bolsa, jağday uşığıp, özge elderdiñ qarsılıq bildiretinin jaqsı tüsindi. Endi kelip, bwlay aqtaludıñ eş qajeti joq.

Jas qazaq: Tağı bir orıstildi sayt islam dininiñ kemşin twsın jipke tizip, onı jek körinişti etip körsetkisi kelgen. Oğan ne sebep?

Mekemtas Mırzahmetov: Mwnıñ tüpki sebebi –  orıstıñ eski auruı ğoy. Öytkeni, hristian dinindegiler islam dinin jaqtırmay, oğan barınşa küye jağuğa tırısadı. Mäselen, biz hristiannıñ barlıq payğambarların moyındaymız, al olar moyındamaydı. Ökinişke qaray, biz ärtürli jağdayğa baylanıstı älsirep qaldıq. Hristiandardıñ öktemdigi bolaşaqta da bola beredi. Biraq jaña dünietanım kelgennen keyin mümkin özgerisbolar. Komunisttik partiyanıñ qağidası boyınş abiz ateist-materialist boldıq. Alayda ğalımdar «bizdi ülken sana bileydi» degen pikirdi alğa tartıp otır. Meniñ oyımşa, osı wstanımğa jappay betbwrıs boladı. Äytse de,   qazirgi tañda bwl mümkin emes bolıp otır. Öytkeni, atalğan wstanımdı Resey men AQŞ jäne Europadağı alpauıt memleketter qabılday almaydı. Al türiktektes bes respublika –  Qazaqstan, Özbekstan, Qırğızstan, Türkimenstan, Äzirbayjan tez qabıldaytın boladı. Qazir biz Abay arqılı mwnı köpşilikke tüsindirip jatırmız.  Mäselen, biz Mwhammed payğambardı moyındap, Qwrannıñ bir sözin de özgertpey otırmız. Al hristian dinindegi kitaptardıñ tüp nwsqası joq. Sondıqtan da olar hristian dininiñ osal ekenin biledi. Alayda olardıñ qolında bwqaralıq aqparat qwraldarı bolğannan keyin islam dinin qwbıjıqetip körsetip otır. Qazir eñ ülken qauipti dünie- aqparat. Olar özderi oydan qwrastırıp, ärnärseni ayta beredi. Degenmen, hristiandardıñ japqan jalası kün ötken sayın äşkerelenip jatır. Sondıqtan da bwğan män bermey senimimizdi nıq qılıp, alğa qadam basa beruimiz kerek.

Jasqazaq: Osınday san türli ayladan qorğanudı jolı qanday?

Mekemtas Mırzahmetov: Abay zamanında twsında qazaqtıñ qamalı tastay edi. Keyin jan-jaqqa taradıq. Bes sausağımız bes jaqta. Din, til jağınan bölinip kettik. Keñes ükimeti kezinde eñ qattı orıstanğandar qazaqtar bolatın. Sonıñ saldarınan bizdiñ 40 payız qazağımız şala jäne ada qazaq bolıp otır. Ada qazaqtarımız endi qazaq bolmaydı. Al şala qazaqtardıñ betin beri bwrıp aluğa boladı dep oylaymın. Bastı maqsat – bizdi ruhani qwlğa aynaldıru edi. Din salasında birşama özgeris bar. Arnayı ministrlik qwrıldı. Alayda uahabisterdiñ tamırı tereñde jatır. Büginde  adasqandar köp. Jan jaqtağı şaşırap jürgen qazaqtıñ basın qosatın, halıqtıñ sanasın bir jerge tüyip beretin – wlttıq ideologiya. Odan basqa eşnärse kömektespeydi. Äsirese, qazir auaday qajet bolıp twr.

Jalpı, biz büginde az ğana halqımızben älemde 9 orın alatın jerge ielik etemiz. Aldağı uaqıtta eñ bolmağanda, 20 millionğa jetip aluımız kerek. Qazir ösim jaqsı. Jıl sayın 500 mıñ bala dünie esigin aşuda. Mäselen, bwrın qazaq mektepteri 35 payız ğana bolatın, qazir 80 payızdan asıp ketti. Büginde mektep qabırğasında oqıp jatqan balalar ösip jetilse, olardıñ közqarası mülde basqaşa boladı. Olar biz siyaqtı bwğıp jürmeytin boladı. Sebebi biz düniede eziluindey aq ezilgen halıqpız. Biraq sonda da memleketin qwrıp, onı Nwrswltan Nazarbaevtay mıqtı azamat basqarıp otır.

Jasqazaq: Ziyalı qauım ökilderi wlttıq mäsele de pikirin bildirip jatadı. Ükimettegiler oğan nazar audarıp jatır ma?

MekemtasMırzahmetov: Intelligenciya qay kezde küşti boladı? Ziyalı qauım ökilderiniñ tıñdauşısı küşti bolsa. Ökinişke qaray, bizdiñ tıñdauşılarımızdıñ sanası qalıñ wyqıda jatır. Mäselen, jaqsı mäsele köterilgen kezde halıq dür ete tüsui kerek. Sonda biliktegiler mäseleni şeşuge asığadı. Äli künge deyin soğan jete almay otırmız.

Jasqazaq: El sıylaytın aqsaqalsız. Soğan qaramastan, birde Almatıda, birde Şımkentte şapqılap jüresiz. Keyde barlıq jwmıstı tastap demalğıñız kelmey me?

MekemtasMırzahmetov:Demalıp öz-özime qarauğa uaqıt joq. Şımkentte 500 kitap şığarıp jatırmız. Sonday-aq Bauırjan Momışwlınıñ 100 tomdığın qwrastırıp jatırmız. Özimdi ayap demalğan adam emespin. Özgeler siyaqtı kurortqa barıp, şalqayıp jatqan joqpın. Oğan uaqıtım joq. Uaqıtı men aqşa bar adamdar şalqıp ömir süredi. Al bildey bir professorğa tölenetin 130 mıñ teñge ne boladı. Biraq men «aylığım az» dep qarap jatqanım joq. Şamam jetkenşe, halıqqa qajetti dünieni jarıqqa şığarıp ketuim kerek.

Swhbattasqan Serik Qwdaybergenwlı

jasqazaq.kz