|  |  |  | 

Тарих Тұлғалар Қазақ хандығына 550 жыл

ТҰҒЫРЫЛ ХАННЫҢ ӘЛЕМДІ БИЛЕГЕН ҰРПАҚТАРЫ

Tugirilhan
Тұғырыл ханның Нылқы шамғұн(санғұн), Еке(Үкі), Тайбұға деген үш ұлы болды. Нылқы шамғұннан тараған әулет Торғауыт, Қалмақ, Абақ-Сахара қатарлы ордалардың билеушілері болса, Тайбұғадан тараған әулет Сібір, Төмен хандықтарын биледі. Тұғырыл ханның інісі Жақа қамбының қызынан туған жиендер Ұлы Моғол ордасын, Қытайды, Иранды билесе, өзінің Құлағудан туған жиендері Иранды тағы дүбірлетті. Тұғырыл ханның ұрпақтарынан Қазан, Қажы-Тархан(Астрахан), Қасым хандықтарының тағына отырғандар да болды. Қырым хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары тұтас Жошы ұлысындағы барлық хандықтарды шеңгелінде ұстады. Жошы ұлысынан шыққан хандықтардың тәуелсіздігін қорғау жолындағы шайқастарды ұйымдастырушы болды.
Қырым хандығын билеген Тұғырыл ханның ұрпақтары
Қырым хандарының есімінің бәрінде Керей қосымшасы бар. Бұл туралы Орыс зерттеушілері екіге жарылады. Бірі, Қажы
-Керейді Тұғырыл хан әулетінен десе, бірі Шыңғыс әулетінен шықты деп есептейді.
1. Қажы-Керей (1438 — 1466)
2. Нұрдәулет-Керей (1466 — 1478)
3. Меңлі-Керей (1468 — 1514)
4. Қайдар-Керей (1475)
5. Жәнібек(Алтын Орда ханы Ахметтің жиені(1478 — 1479)
6. Мұхаммет-Керей(1514 — 1523)
7. Қазы-Керей (1523)
8. Сәдет-Керей (1523 — 1526)
9. Ислам-Керей (1526 — 1537)
10. Сахып-Керей (1532 — 1551)(1521 — 1524жылдары Қазан хандығының ханы болды)
11. Дәулет-Керей (1551 — 1577)
12. Екінші Мұхаммет-Керей (1577 — 1584)
13. Екінші Ислам-Керей (1584 — 1588)
14. Екінші Қазы-Керей (1588 — 1608)
15. Пәтіх-Керей (1596)
16. Тоқтамыс-Керей (1608).
17. Саламат-Керей (1608 — 1610)
18. Жәнібек-Керей (1610 — 1635)
19. Махмұт-Керей (1623 — 1627)
20. Инаят-Керей (1635 — 1636)
21. Бахадүр-Керей (1636 — 1641)
22. Төртінші Махмұт-Керей (1641 — 1666)
23. Үшінші Ислам-Керей(1644 — 1654)
24. Әділ-Керей (1666 — 1671)
25. Сәлім-Керей(қажы)- (1671 – 1704)
26. Мұрат-Керей (1678 — 1683)
27. Екінші Қажы-Керей (1683 — 1684)
28. Үшінші Сәдет-Керей (1691 — 1692)
29. Сапа-Керей(1692)
30. Екінші Дәулет-Керей (1699—1716)
31. Үшінші Қазы-Керей (1704 —1707)
32. Қабылан-Керей (1707 — 1736)
33. Үшінші Қара-Дәулет-Керей (1716 — 1717)
34. Төртінші Сәдет-Керей (1717 — 1724)
35. Екінші Меңлі-Керей (1724 —1739)
36. Екінші Пәтіх-Керей (1736 — 1737)
37. Екінші Саламат-Керей (1739 — 1743)
38. Екінші Сәлім-Керей (1743 — 1748)
39. Арсылан-Керей (1748 — 1756) (1767)
40. Ғалым-Керей (1756 — 1758)
41. Қырым-Керей (1758 — 1769)
42. Үшінші Сәлім-Керей (1764 — 1771)
43. Масығұт-Керей (1767 — 1772)
44. Төртінші Дәулет-Керей (1769)
45. Екінші Қабылан-Керей (1770)
46. Екінші Сахып-Керей (1772 — 1774)
47. Шаһин-Керей (1777 — 1785)
48. Екінші Бақадүр-Керей (1781-1785)
49.Сабаз-Керей ( 1787 — 1789)
50. Бақты-Керей (1789 — 1794)
Сібір хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары
Мар хан (1468—1480)
Абақ хан (1468—1495)
Мұхаммет-Тайбұға хан — (1495—1502)
Аңғыс хан (1502—1516)
Касым хан (1516—1530)
Едігер хан (1530—1563)
Бекболат хан — (1555—1563)
Сейтақ хан — (1583—1588)
Әли хан (1598—1616)
Бақадұр хан (1607—1616)
Есім хан (1616—1624) Торғауыт-Керейт тәйжісі Өрліктің күйеу баласы
Абылай-Керей хан (1628—1631) Қырым хан әулетінен.
Дәулет-Керей сұлтан, 1662—1665. Қырым хан әулетінен
Күшік сұлтан, Қырым хан әулетінен(1662—1664), Башқұрт көтерілісінің көсемдерінің бірі.
Абыға хан, Қырым хан әулетінен
Асан хан, Қырым хан әулетінен
Есім-Шөбек хан, Қырым хан әулетінен
Сұлтан-Мұрат хан – Қырым хан әулетінен әрі Қарақалпақ ханы.
Есмахамбет хан – Қырым хан әулетінен әрі Қарақалпақ ханы.
Төмен хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары
Абақ хан (1468—1495)
Мамық хан (1495—1496)
Ағалақ хан (1496—1505)
Күлік сұлтан (1505—1530)
Едігер хан (1530—1563)
Бекболат хан
Едігер хан (1555—1563)
Торғауыт ордасын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары:
Абақ тәйжі. 1400 жылы таққа отырып, 20 жыл билік құрған.
Соған тәйжі Абақұлы. 30 жыл тақта отырған.
Баян башыр тәйжі Соғанұлы. 30 жыл тақта отырған.
Мақаш мерген тәйжі Баянұлы. 30 жыл тақта отырған.
Шұғам бұқа тәйжі Мақашұлы. 30 жыл тақта отырған.
Шеге тәйжі Шұғамұлы. 30 жыл тақта отырған.
Өрлік тәйжі Шегеұлы. 30 жыл тақта отырған. Сібір хандығының керей ханы Есім ханға қызын берді.
Жорықты хан Өрлікұлы. 35 жыл тақта отырған.
Қалмақ хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары:
Қорлық тәйжі Өрлікұлы. Ол торғауыт, дөрбіт, бұзау руларынан құралған Қалмақ хандығын құрып, өзі қалмақтардың билеушісі ретінде 11 жыл тақта отырған.
Шүкір тәйжі. 17 жыл тақта отырған.
Моншақ тәйжі. 11 жыл тақта отырған.
Аюке хан. 55 жыл тақта отырған.
Шақты жам. 8 жыл тақта отырған.
Серен дондық. 11 жыл тақта отырған.
Дондық амбы. 6 жыл тақта отырған
Дондық тәйжі. 20 жыл тақта отырған.
Ұбаш хан. 10 жыл тақта отырған.
Абақ-Сахара ұлысын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары:
Дөт би. Еділде калған қалмақтарды 19 жыл билеген.
Ассарай Дондық-Амбыұлы. Еділде калған қалмақтардың Дөтбиден кейінгі билеушісі.
Дондық амбыдан Ұрандыл, Дөтби, Ассарай, Жаубасар деген 4 ұл Дәлек, Монығара деген екі қыз туады. Бұл Абақ-Сахара ұлысы 1930 жылға дейін өмір сүрді. Ұлыс Жем, Барын деген екі аймақтан тұрған.
Абақ Керей ұлысының төрт төбе биге дейінгі ақ тулы иелері:
Ер-Жәнібек Бердәулетұлы(сары)
Қожаберген батыр Жәнібекұлы(шұбарайғыр)
Байтайлақ батыр Бәйімбетұлы(шеруші)
Шәу жырау Апашұлы(ботақара)
Абақ Керейдің бейресми ханы:
Бөке батыр Жырғалаңұлы(молқы)
Абақ Керей ордасын Көгедай ханмен қатар билеген төрт төбе бидің ордасы:
Көкен би Мамытұлы(базарқұл) – Жұртбай би – Мәми би(бейсі) – Қанапия бейсі.
Топан би Сатайұлы(барқы) – Бапы би – Жақып би.
Бейсенбі би(ұлы күйші) Дөненбайұлы – Қара Оспан би – Закария бейсі.
Құлыбек би Жантеліұлы – Нашын би – Өміртай би(Биқажы). Арғы атасы би әрі батыр Қуандық Байғараұлы.
Абақ Керей ұлысының әрі онымен аралас отырған найман, уақтың ортақ ханы:
Оспан батыр Сіламұлы(молқы). 7 жыл хан болды.
Мұрагері Шердиман Оспанұлы. Хан атанбағанымен әкесінің күресін жалғастырды.
Әлемнің әр тарабын билеген Тұғырыл хан жиендері
Тұғырыл ханның қызы Тоғыс қатын мен інісі Жақа қамбының қызы Сорғақтан бикені Шыңғыс ханның ұлы Төле жар етті. Төле өлген соң Тоғыс қатынды Құлағу алды. Сорғақтан бикеден Ұлы Моғол ордасының ұлы ханы Мөңке, Юан патшалығын құрған Құбылай хан, Иранды билеген Құлағу хан, Ұлы Моғол ордасының ұлы ханы Арықбөке туады.
Орыс ішіндегі керей әулеттерінен:
Анатолий Тихонович Керей (1923-1990) – кеңестік барлаушы және барлаушы, мемлекеттік қауіпсіздік генерал-майоры.
Александр Алексеевич Керей(1833-1910) – орыс атты әскер генералы, көрнекті славянофиль публицисті.
Киреев, Иван Васильевич (1803-1866) – 8-артиллериялық бригаданың прапорщигі, декабрист.
Николай Алексеевич Керей (1841-1876) – қоғам қайраткері, Петербург славян комитетінің мүшесі, серб-черногориялық-түрік соғыстарына қатысушы.
Николай Иванович Керей(1922-1944) – жердегі нысанаға әуеден соққы жасаған кеңестік ұшқыш.
Сергей Яковлевич Керей(1901-1990) – кеңестік партия жетекшісі, Бүкілодақтық большевиктер коммунистік партиясы Горький облыстық комитетінің бірінші хатшысы.
Керей, Василий Фадеевич (1879-1942) – орыс армиясының генерал-лейтенанты, Украина Халық Республикасы армиясының корнет генералы.
Керей, Иван Федорович – кеңестік каллиграфия профессоры.
Керей, Михаил Ильич (1936 ж.т.) — кеңестік партия жетекшісі.
Қырымдағы Керейлердің соңғы сарқындары:
Сұлтан Қадір Керей (1891-1953), патша әскерінің полковнигі. Азамат соғысы кезінде жараланып, Түркияға, одан АҚШ-қа қоныс аударып, «Черкес-Грузин қоғамын» құрды.
Шыңғыс Керей (1921 жылы туған) Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ол Америка барлауында қызмет етті. Жазушы және ақын, «Күш көлеңкесінің» авторы.
Жұматай Керей (1916-1976) Түркістандағы Басмашылар отрядының басшысы. Коммунизмге қарсы күресті.

Related Articles

  • Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы»

    Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы»

    Бұл Дағандел, Бақанас өлкесінен шыққан би Үйсінбай Жанұзақұлы хақында құрастырылып жазылған кітап. Тың толықтырылған еңбекте болыс Әлдеке Күсенұлы, Дағанделі болысының басшылары мен билерімен қатар Әбдірахман Әлімханұлы Жүнісов сынды айтулы тұлғалар жайлы әңгіме қозғалған. Олардың ел алдындағы еңбектері, билік, кесім – шешімдері, халық аузында қалған қанатты сөздері мен өмір жолдары, ата – тек шежіресі қамтылған. Сонымен қатар мұрағат деректеріндегі мәліметтер келтірілген. Кітапқа есімі енген ерлердің заманы, үзеңгілес серіктері туралы жазылған кей мақалалар, жыр –дастандар, үзінділер енген. Кітап қалың оқырман қауымға арналған. Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы», - Жебе баспасы, Шымкент қаласы.134 бет толық нұсқасын төмендегі сілтеме арқылы оқи аласыз. Үйсінбай кітап kerey.kz

  • Зеленскийдің “жалғыз сенері әрі оң қолы”. Андрей Ермак кім?

    Зеленскийдің “жалғыз сенері әрі оң қолы”. Андрей Ермак кім?

    Рэй ФЕРЛОНГ Андрей Ермак (сол жақта) пен Украина президенті Владимир Зеленский (оң жақта). 2019 жыл. Андрей Ермак ұшақтан түсе сала өзінің бастығын құшақтады. 2019 жылы қыркүйекте президент Зеленскиймен жылы жүздесу жаңадан басталып келе жатқан саяси серіктестіктің басы еді. Бұл – Ермактың Ресей түрмесінде отырған 35 украиналықты Мәскеуден алып келген сәті. Ал 2020 жылы Ермак Зеленский әкімшілігінің басшысы болды. Бірақ Украинадағы жемқорлық шуынан кейін оның қызметіне жұрттың назары ауды. Себебі Ермак Украина энергетикалық инфрақұрылымына бөлінген қаржы жымқырылған коррупция схемасында негізгі рөлде болған деген ақпарат тараған. Бірақ тергеушілер бұл жайттың жай-жапсарын толық ашқан жоқ. Ермактың өзі Азаттықтың Украина қызметінің ресми сауалдарына жауап берген жоқ. Сонымен Зеленскийдің кеңсесін басқарып отырған Ермак кім? ТЕЛЕВИДЕНИЕДЕН

  • ТАРИХ ҒЫЛЫМЫ ҚАЗІР ЭЗОТЕРИКАЛЫҚ ТОПТАРДЫҢ  МЕНШІГІНДЕ

    ТАРИХ ҒЫЛЫМЫ ҚАЗІР ЭЗОТЕРИКАЛЫҚ ТОПТАРДЫҢ  МЕНШІГІНДЕ

         Шығыстанушы-тарихшы Өмір Тұяқбайдың бұрында да «Қазаққа қандай тарих керек? Тәуелсіздік кезеңінде жасалған тарихи мистификациялар хроникасы» деп аталатын мақаласын  (22.05. 2025. Zhasalash.kz) оқып ем. Риза болғам. Жақында Ө. Тұяқбайдың «Қазақстанда тарихи бұрмалаулар мен мифтерге тосқауыл қоюдың жолдары» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) атты тағы бір мақаласымен және таныстық. Өте өзекті мәселені көтеріпті. Тарихта орын алып жүрген жағымсыз жайттар турасында ой толғапты. Журналистерді, блогерлерді айыптапты. Тарихтан арнайы кәсіби дайындығы жоқ, бәрін бүлдіріп болды деп.  Келеңсіздікті тоқтатудың нақты жолдарын ұсыныпты. Бұған да көңіліміз бек толды. Әйтсе де тарихты бұрмалауға, өз өтіріктерін насихаттауға тек журналистер мен блогерлер ғана емес, «арнайы кәсіби дайындығы бар» «тарихшылардың» да «зор үлес» қосып жатқанын баяндап, айтылған пікірді одан әрі өрбітіп, жалғастырайық.

  • «Алғашқы кітап» деректі бейнефильмі

    «Алғашқы кітап» деректі бейнефильмі

    Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетіне қарасты Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының тапсырысымен «JBF company» компаниясы Семей қаласында, Шыңғыстау өңірінде, Алматы облысының Жамбыл ауданында  «Алғашқы кітап» атты деректі бейнефильм түсіруде. Деректі фильм Абайдың 1909 жылы Санкт Петербургтегі Илья Бораганский баспасында басылған алғашқы шығармалар жинағының жарық көруіне арналады. Ұлы Абай мұрасының қағаз бетіне таңбалану тарихын баяндайды. Қазіргі адамдар бұрынғы уақыттың, Абай заманының нақты, деректі бейнесін, сол кездегі адамдардың әлпетін, киім үлгісін көз алдарына елестетуі қиын. Көпшіліктің ол уақыт туралы түсінігі театр мен кинофильмдердегі бутафорлық киімдер мен заттар арқылы қалыптасқан. Алайда Абай уақытындағы қазақ тіршілігі, қазақтардың бет-әлпеті, киім киісі, үй – жайы, бұйымдары таңбаланған мыңдаған фотосуреттер сақталған. Бұлар Ресей, Түркия, Ұлыбритания

  • ЖАЛБЫРҰЛЫ ҚОЙБАС ЖАЙЫНДАҒЫ КҮМӘНДІ КӨҢІРСІК ӘҢГІМЕЛЕР

    ЖАЛБЫРҰЛЫ ҚОЙБАС ЖАЙЫНДАҒЫ КҮМӘНДІ КӨҢІРСІК ӘҢГІМЕЛЕР

                          1. АМАНДЫҚ КӨМЕКОВТІҢ АЙТЫП ЖҮРГЕНІ – АЙҒАҚСЫЗ БОС СӨЗДЕР        Қазақстанның батыс аймағында ғұмыр кешкен өнерпаздың бірі – Жалбырұлы Қожантай  жайлы соңғы кезде қисыны келіспейтін неше түрлі әңгімелер өріп жүр. Мұның басында тұрғандардың бірі – Амандық Көмеков. Бұрында да оның, басқа да кісілердің елді адастыратын негізсіз сөздеріне байланысты нақты дәлелдер келтіріп, «Құлан құдыққа құласа, құрбақа құлағында ойнайды» деген атаумен түзген сын мақаламызды республикалық «Түркістан» газеті (28.09. 2023 жыл) арқылы жұрт назарға ұсынғанбыз-ды. Әлеуметтік желіде Азамат Битан есімді блогердің жуырда жариялаған видео-түсірілімінде А. Көмеков өзінің сол баяғы «әләуләйіне» қайта басыпты. Сөзін ықшамдап берейік, былай дейді ол: «1934 әлде 1936 жылы (?) Мәскеуде өткізілетін

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: