Сонымен қатар ол өте сыпайы қыз болатын. Бір күні сыныппен барған пикникте ол өзінің сүйіктісімен таныстырды. Шынымды айтайын, оның сүйіктісін көргенде алғаш ойыма келген нәрсе, «алманың ең жақсысын аюлар жейді» деген ой болды. Сол керемет қыздың сүйіктісі жиырма жеті – жиырма сегіз жастарында, шашы біраз түскен, толықтау, сүйкімсіз, бойы қысқа. Мен ойладым, бұл кісінің ақшасы үшін сүйген болар деп. Кейіннен білуіме қарағанда, оның ешқандай байлығы жоқ, бақса университеттің психология бөлімінде доктарантура студенті болып оқитын, академиялық өмірді таңдаған, мақсаты профессор болуды қалайтын жігіт екен.

Қызық, менің сұлу студент қызым бұл адамның несін сүйді екен? Бір аптадан кейін сабақтан шыққан кезде, сұлу студентім Саллимен сөйлестім:
« – Салли, сүйіктіңмен қалай таныстың?
- Бір шіркеу жұмысында, бір бөлімде жұмыс жасадық, сол кезде таныстым.
- Оның несі сені таң қалдырды? »
Салли бір Американдық ретінде бұл сұрақты күтпеген еді. Америка мәдениетінде бұндай сұрақтар әдепсіздік деп біледі. Америка мәдениетімен алсақ мен қәзір Саллинің жеке өміріне мұрнымды сұғып отқаным болады. Салли бұл сұраққа таң қалып болғаннан кейін: «Ол менің батырым! Ол керемет жат! Мен одан көп нәрсе үйрендім» деп жымиды. Сол кездегі сезімім қызғаншықтық еді.

Сұлу бір әйелдің өз жарына «сен менің батырымсың» дегені еркек үшін ең үлкен сыйлық болар. Бұндай сыйлықты өмірім бойынша ешқашан алмадым және оны қызғандым.
«Қалай сонда?» дедім. «Франк жетімдер үйінде тәрбиеленді. Жетім болу не екенін жақсы білген ол, университет оқып жүргенде, екі жетім балаға аға болу шешімін алған. Аптасына он сағатын солармен өткізеді; олармен кездесіп ойнайды, кітап оқиды, оларды музейге алып барады. Олардың жақсы жетілуіне қолынан келгенін жасап жүр. Біреусі өткенде ота жасалынды, Франк қазір түнде соның қасында, соларға қамқор. Ол өмірге басқа қырымен қарайды…»

Біреу бетімнен шапалақпен қойып қалғандай болды. Ұялдым. Өзіме ашуландым. Мен жоғары білім алған жан едім және қарсымдағы кісіні әлі күнге дейін сыртқы келбетіне қарай бағалаймын. Өзімдегі лас ойдан ұялдым. Біраз уақыт өте Саллидің отбасына қызыға бастадым. Былай ойладым: ол кісіге қарағанда мен неге ол туралы «алманың жақсысын аю жейді» деп ойладым? Себебі, мен осы ұқсастыруды есіте – есіте өстім. Менің өскен ортам меған қалай әсер етсе, Саллидің де өскен ортасы оған солай әсер еткен болу керек. Бірнеше аптадан кейін Саллидің отбасы қайда екенін сұрадым. Лос – Анджелестен 350 км ұзақтағы бір ауылда тұрады екен. Соның отбасымен танысуыма болама деп сұрадым, өздерінен сұрайын, бірақ сізбен қуана танысады деп жауап берді. Екі күннен соң: «Отбасыммен сөйлестім, сізбен танысқысы келеді» деп айтты. Төрт – бас аптадан кейін Сан – Францискоға баратын едім, Саллидің ауылы жолымның үстінде еді, отбасымен танысып, сосын жолымды жалғастыруыма болатын еді.

Бұл жоспарымды Саллиге айтқанымда, ол да сол күні отбасына баратынын, қаласам бірге баратынын айтты. Отбасы да бізді таңғы асқа келулерімізді айтты. Біз таңғы алтыларды жолға аттанып, таңғы асқа жетіп бардық. Саллидің ағасы Брайннің үйіне бардық. Саллидің әкесі Джордж сол жерде кездесуімізді жөн санапты. Жүздері сондай жылы жандар екен. Брайнің, төрт баласы бар екен, ең кішісі 4 жаста. Қонақ болған бұл отбасымда екі жағдай менің назарымды аударды.
Алғашқысы, Саллидің әкесі немерелерімен сөйлесер кезде, немерелерімен бірдей дәрежеде иілді. Бұны жасанды емес табиғи жасап жатқаны сондай білініп тұрды. Саллиге әкесінің немерелерімен үнемі осылай сөйлеседі ме деп сұрағанымда: «Иә, бізбен де солай сөйлесетін» деп жауап берді. Ағам да балаларымен осылай сөйлеседі. Менде балам болса осылай сөйлесеміз, біз осылай деп білеміз деді. Терім тітіркеніп кетті.

Мен университетте мұғаліммін және менің мамандығым психолог, бірақ мен осы уақытқа дейін балаларымның алдында иіліп сөйлескенімді есіме түсіре алар емеспін. Өзіме ашуландым; сосын өзіме ашуланудан баз кештім, мені өсіргендерге ашуландым. Оларға да ашуланудан баз кештім, бізді жетілдірген мәдениетімізге ашуландым. Сосын келе, ешкімге ашуланбауға шешім қабылдап, осы жерден үйрену мүмкіндігімді пайдаландым. Немерелерінің алдында иіліп сөйлесіп отырған Джордж ағайға: «Ағай, немерелеріңіздің алдында иіліп сөйлесіп отырсыз!» дедім. Меған таң қаларлықпен қарап, «Әрине, себебі олар кішкентай адамдар» деді. Сол кезде меған қараған көз қарасы, бұл табиғи нәрсе, менің ойымша бұны барлығы жасайды, сіз де осылай жасайсыз ба деп тұрғандай еді.

Оның меған бұлай қарауына тек қана ұялып тұрған бір жымиумен жауап бердім. Бұл ыстық жанұяда мені таң қалдырған екінші жағдай, Брайнің балаларымен қарым – қатынасы еді. Брайн үлкен мемлекеттермен сауда – саттық жүргізетін бай кісі еді. Үйлерінің үлкендігімен, жүзу бассейінен, көлігінің маркасынан – ақ отбасының қаншалықты ауқатты екені білініп тұрған еді.

Таңғы астан кейін, таңғы он бірлер шамасында Брайнге біреу телефон соқты. Офисинен хабарлап тұрған екен, Кореядан келген бір кәсіпкер Лос – Анджелеске келген екен, Брайнмен кездесу үшін түкұшағыменпен сағат түскі екіде келгісі келеді екен. Бірақ Брайн онымен кездесе алмайтынын, бақса бір кездесуі бар екен айтты:
«Төрт балам бар, әр апта біреусімен төрт сағат жеке кездесемін. Бүгін төрт жастағы қызым Маримен кездесуім бар. Балалар өте тез ұлғаяды, егер абай болмасаң уақыт зымырап өтіп олар үлкейіп кетеді».
Брайннің өмір сүру тәртібін сұрамадым, бірақ оның әрекеттеріне қарап тұрсаң, ол алдымен нелерге мән беретіні белгілі еді. Брайннің балалары оның жұмысынан да бағалы еді. Брайннің өмірінде өкініш болмайтынына сенемін.

Саллиге «әкең сенімен де кездесетін ба еді» деп сұрадым, ол «әрине» деді, «тек қана менімен емес, әр баласымен кезекпе кезек уақытын өткізетін, біз осылай үлкейдік. Менің балаларымның да әкесі осылай жасайды» деп жауап берді. «Балаларыңның әкесі бұлай жасайтынын қайдан білесің» дегенімде, бұл туралы Франкпен сөйлескенін айтты.
Ішімде бір нәрсе үзілгендей болды. Салли әлі туылмаған баласы туралы ойлап қойған еді. Өзімнің балаларыма жаным ашыды. Бойдақ кезімдегі басымның істемегені, үйленгеннен кейін жарымна көрсеткен қорлықтарым, ең ащысы да балаларыма көрсеткен қорлығымды ойладым. Өзімнің балалық шағыма да жаным ашыды, сосын ата – анамның балалық шағына жаным ашыды. Сонында, өз елімнің балаларына жаным ашыды.

Сомен ешкімге ашулана алмайтынымды түсініп, «бұдан кейін» не істей алатынымды ойладым. Саллидің өскен ортасын көріп, оның әрекеттер түсіне бастадым. Салли өз отбасында төрт құбыласы түгел ұлғайыпты. Баланың алдына иіліп тұрып, көзбе – көз сөйлескеніңізде, бала «Сен барсың, сен табиғисың, сен қымбаттысың, сен мықтысың және сен сүйуге лайықсың» деген хабарламаны алғандай болады, сомен баланың рухани ЖАНЫ ризық алады.

Баласымен кездесуін тоқтатпаған әке, «сенімен уақытымды өткізгім келеді, сені сағындым» деген сөзді балаға жеткізе алады. Бала бұл сөзді есітпейді, бала бұл сөзді сезімдермен алып, «Мен сүйгенге лайықпын» деп өседі.
Бір ата – ананың балаларына бере алатын үлкен мирасы оны керемет, рухы мықты жан ретінде тәрбиелеуі.
Доған Шүшеліоғлыдан
Аударған Lazzat Bazarbayeva