Sonımen qatar ol öte sıpayı qız bolatın. Bir küni sınıppen barğan piknikte ol öziniñ süyiktisimen tanıstırdı. Şınımdı aytayın, onıñ süyiktisin körgende alğaş oyıma kelgen närse, «almanıñ eñ jaqsısın ayular jeydi» degen oy boldı. Sol keremet qızdıñ süyiktisi jiırma jeti – jiırma segiz jastarında, şaşı biraz tüsken, tolıqtau, süykimsiz, boyı qısqa. Men oyladım, bwl kisiniñ aqşası üşin süygen bolar dep. Keyinnen biluime qarağanda, onıñ eşqanday baylığı joq, baqsa universitettiñ psihologiya böliminde doktarantura studenti bolıp oqitın, akademiyalıq ömirdi tañdağan, maqsatı professor boludı qalaytın jigit eken.

Qızıq, meniñ swlu student qızım bwl adamnıñ nesin süydi eken? Bir aptadan keyin sabaqtan şıqqan kezde, swlu studentim Sallimen söylestim:
« – Salli, süyiktiñmen qalay tanıstıñ?
- Bir şirkeu jwmısında, bir bölimde jwmıs jasadıq, sol kezde tanıstım.
- Onıñ nesi seni tañ qaldırdı? »
Salli bir Amerikandıq retinde bwl swraqtı kütpegen edi. Amerika mädenietinde bwnday swraqtar ädepsizdik dep biledi. Amerika mädenietimen alsaq men qäzir Salliniñ jeke ömirine mwrnımdı swğıp otqanım boladı. Salli bwl swraqqa tañ qalıp bolğannan keyin: «Ol meniñ batırım! Ol keremet jat! Men odan köp närse üyrendim» dep jımidı. Sol kezdegi sezimim qızğanşıqtıq edi.

Swlu bir äyeldiñ öz jarına «sen meniñ batırımsıñ» degeni erkek üşin eñ ülken sıylıq bolar. Bwnday sıylıqtı ömirim boyınşa eşqaşan almadım jäne onı qızğandım.
«Qalay sonda?» dedim. «Frank jetimder üyinde tärbielendi. Jetim bolu ne ekenin jaqsı bilgen ol, universitet oqıp jürgende, eki jetim balağa ağa bolu şeşimin alğan. Aptasına on sağatın solarmen ötkizedi; olarmen kezdesip oynaydı, kitap oqidı, olardı muzeyge alıp baradı. Olardıñ jaqsı jetiluine qolınan kelgenin jasap jür. Bireusi ötkende ota jasalındı, Frank qazir tünde sonıñ qasında, solarğa qamqor. Ol ömirge basqa qırımen qaraydı…»

Bireu betimnen şapalaqpen qoyıp qalğanday boldı. Wyaldım. Özime aşulandım. Men joğarı bilim alğan jan edim jäne qarsımdağı kisini äli künge deyin sırtqı kelbetine qaray bağalaymın. Özimdegi las oydan wyaldım. Biraz uaqıt öte Sallidiñ otbasına qızığa bastadım. Bılay oyladım: ol kisige qarağanda men nege ol turalı «almanıñ jaqsısın ayu jeydi» dep oyladım? Sebebi, men osı wqsastırudı esite – esite östim. Meniñ ösken ortam meğan qalay äser etse, Sallidiñ de ösken ortası oğan solay äser etken bolu kerek. Birneşe aptadan keyin Sallidiñ otbası qayda ekenin swradım. Los – Andjelesten 350 km wzaqtağı bir auılda twradı eken. Sonıñ otbasımen tanısuıma bolama dep swradım, özderinen swrayın, biraq sizben quana tanısadı dep jauap berdi. Eki künnen soñ: «Otbasımmen söylestim, sizben tanısqısı keledi» dep ayttı. Tört – bas aptadan keyin San – Franciskoğa baratın edim, Sallidiñ auılı jolımnıñ üstinde edi, otbasımen tanısıp, sosın jolımdı jalğastıruıma bolatın edi.

Bwl josparımdı Sallige aytqanımda, ol da sol küni otbasına baratının, qalasam birge baratının ayttı. Otbası da bizdi tañğı asqa kelulerimizdi ayttı. Biz tañğı altılardı jolğa attanıp, tañğı asqa jetip bardıq. Sallidiñ ağası Braynniñ üyine bardıq. Sallidiñ äkesi Djordj sol jerde kezdesuimizdi jön sanaptı. Jüzderi sonday jılı jandar eken. Brayniñ, tört balası bar eken, eñ kişisi 4 jasta. Qonaq bolğan bwl otbasımda eki jağday meniñ nazarımdı audardı.
Alğaşqısı, Sallidiñ äkesi nemerelerimen söyleser kezde, nemerelerimen birdey därejede iildi. Bwnı jasandı emes tabiği jasap jatqanı sonday bilinip twrdı. Sallige äkesiniñ nemerelerimen ünemi osılay söylesedi me dep swrağanımda: «Iä, bizben de solay söylesetin» dep jauap berdi. Ağam da balalarımen osılay söylesedi. Mende balam bolsa osılay söylesemiz, biz osılay dep bilemiz dedi. Terim titirkenip ketti.

Men universitette mwğalimmin jäne meniñ mamandığım psiholog, biraq men osı uaqıtqa deyin balalarımnıñ aldında iilip söyleskenimdi esime tüsire alar emespin. Özime aşulandım; sosın özime aşulanudan baz keştim, meni ösirgenderge aşulandım. Olarğa da aşulanudan baz keştim, bizdi jetildirgen mädenietimizge aşulandım. Sosın kele, eşkimge aşulanbauğa şeşim qabıldap, osı jerden üyrenu mümkindigimdi paydalandım. Nemereleriniñ aldında iilip söylesip otırğan Djordj ağayğa: «Ağay, nemereleriñizdiñ aldında iilip söylesip otırsız!» dedim. Meğan tañ qalarlıqpen qarap, «Ärine, sebebi olar kişkentay adamdar» dedi. Sol kezde meğan qarağan köz qarası, bwl tabiği närse, meniñ oyımşa bwnı barlığı jasaydı, siz de osılay jasaysız ba dep twrğanday edi.

Onıñ meğan bwlay qarauına tek qana wyalıp twrğan bir jımiumen jauap berdim. Bwl ıstıq janwyada meni tañ qaldırğan ekinşi jağday, Brayniñ balalarımen qarım – qatınası edi. Brayn ülken memlekettermen sauda – sattıq jürgizetin bay kisi edi. Üyleriniñ ülkendigimen, jüzu basseyinen, köliginiñ markasınan – aq otbasınıñ qanşalıqtı auqattı ekeni bilinip twrğan edi.

Tañğı astan keyin, tañğı on birler şamasında Braynge bireu telefon soqtı. Ofisinen habarlap twrğan eken, Koreyadan kelgen bir käsipker Los – Andjeleske kelgen eken, Braynmen kezdesu üşin tükwşağımenpen sağat tüski ekide kelgisi keledi eken. Biraq Brayn onımen kezdese almaytının, baqsa bir kezdesui bar eken ayttı:
«Tört balam bar, är apta bireusimen tört sağat jeke kezdesemin. Bügin tört jastağı qızım Marimen kezdesuim bar. Balalar öte tez wlğayadı, eger abay bolmasañ uaqıt zımırap ötip olar ülkeyip ketedi».
Braynniñ ömir süru tärtibin swramadım, biraq onıñ äreketterine qarap twrsañ, ol aldımen nelerge män beretini belgili edi. Braynniñ balaları onıñ jwmısınan da bağalı edi. Braynniñ ömirinde ökiniş bolmaytınına senemin.

Sallige «äkeñ senimen de kezdesetin ba edi» dep swradım, ol «ärine» dedi, «tek qana menimen emes, är balasımen kezekpe kezek uaqıtın ötkizetin, biz osılay ülkeydik. Meniñ balalarımnıñ da äkesi osılay jasaydı» dep jauap berdi. «Balalarıñnıñ äkesi bwlay jasaytının qaydan bilesiñ» degenimde, bwl turalı Frankpen söyleskenin ayttı.
İşimde bir närse üzilgendey boldı. Salli äli tuılmağan balası turalı oylap qoyğan edi. Özimniñ balalarıma janım aşıdı. Boydaq kezimdegi basımnıñ istemegeni, üylengennen keyin jarımna körsetken qorlıqtarım, eñ aşısı da balalarıma körsetken qorlığımdı oyladım. Özimniñ balalıq şağıma da janım aşıdı, sosın ata – anamnıñ balalıq şağına janım aşıdı. Sonında, öz elimniñ balalarına janım aşıdı.

Somen eşkimge aşulana almaytınımdı tüsinip, «bwdan keyin» ne istey alatınımdı oyladım. Sallidiñ ösken ortasın körip, onıñ äreketter tüsine bastadım. Salli öz otbasında tört qwbılası tügel wlğayıptı. Balanıñ aldına iilip twrıp, közbe – köz söyleskeniñizde, bala «Sen barsıñ, sen tabiğisıñ, sen qımbattısıñ, sen mıqtısıñ jäne sen süyuge layıqsıñ» degen habarlamanı alğanday boladı, somen balanıñ ruhani JANI rizıq aladı.

Balasımen kezdesuin toqtatpağan äke, «senimen uaqıtımdı ötkizgim keledi, seni sağındım» degen sözdi balağa jetkize aladı. Bala bwl sözdi esitpeydi, bala bwl sözdi sezimdermen alıp, «Men süygenge layıqpın» dep ösedi.
Bir ata – ananıñ balalarına bere alatın ülken mirası onı keremet, ruhı mıqtı jan retinde tärbieleui.
Doğan Şüşelioğlıdan
Audarğan Lazzat Bazarbayeva