Сіргелі қазақтары

| Apr 29, 2016

Умида АХМЕДОВА

Осыдан 50 жыл бұрын 1966 жылғы сәуірдің 26-сында Ташкент аймақ тарихындағы күшті жер сілкінісін бастан кешті. Тоғыз балдық зілзаладан қаланың орталық бөлігі түгелге жуық қирап қалды. Табиғи апат кезінде оншақты адам өліп, екі миллион шаршы метр тұрғынжай талқан болып, 300 мың тұрғын баспанадан айырылды. Өзбекстан астанасын қалпына келтіруге СССР-дің барлық республикалары қатысты. Сол кезеңде қайта салынған Ташкенттегі Сіргелі шағын ауданында негізінен этникалық қазақтар тұрып жатыр. Азаттықтың фототілшісі жуырда олардың тұрмыс-тіршілігін көріп қайтты.

Түгелін оқыңыз

1966 жылдан кейін Сіргеліде көптеген үйлер қайта салынып, жаңа көшелер пайда болды. Қыпшақ көшесінде тұрған мына үй сол кезде салынған.

Үй құрылысына әскер де тартылыпты. Жергілікті халық баспананың шұғыл түрде бес жыл мерзімге деп салынғанын, бірақ содан бері 50 жыл өткенін айтады.

Қыпшақ көшесін бойлай аққан су. Тұрғындардың сөзінше, Сіргелі де, басқа да ауылдар сулы жерлерде ірге көтерген.

Сіргелі жұрты әулие санайтын Әшірмат Оразов атты шайқының қабірі. 1961 жылы қайтыс болған шайқыны ауыл халқы ишан деп білген. Бұл зират қазір Сіргелінің ортасында шағын арал құсап қалған.

Сіргелінің Қыпшақ көшесінде тұрған аралас мектеп. Оқушылар өзбек және қазақ тілдерінде оқиды. Жергілікті тұрғындар бұл көшенің орнында бұрындары Қыпшақ ауылы болғанын айтады.

Сіргелі ауылындағы мектеп ауласында ойнап жүрген оқушы қыздар.

Сіргелідегі аралас мектептің оқу ісі бойынша меңгерушісі Гүлсара Тұрдымұратова физика және еңбек пәндерінен сабақ береді. Сынып бөлмесі оның оқушылары жасаған бұйымдарға толы.

7-сынып оқушысы Арыстан Саттаров.

Қазақ тілінде оқитын 7-сынып оқушылары Аслиддин Салибаев пен Асқар Қаппаров

7-сыныптың және бір оқушысы Әзиз Әкімбеков

Әбибулла Оразов соңғы 10 жыл бойы Қыпшақ махалласы комитетінің төрағасы болған.

Әуелі Сіргелі деп тұтас шағын ауданды емес, темір жол станциясын атаған. Бұл аудан арқылы темір жол өтеді.

Сіргелі шағын ауданындағы Спутник қалашығының бір көрінісі.

Спутник қалашығы тұрғындарының бірі Рафик (сол жақта) “бәріміз бір атаның баласымыз” деп әзілдеп қояды. Мұнда да этникалық қазақтар аз тұрмайды.

Спутникке келгенімізде қайтыс болған отағасының жылын беріп жатқан үйдің үстінен түстік. Түрлі түсті реңкпен боялған үйдің ауласында тұрғындар қой сойып, ас әзірлеп жатты.

Сіргелінің жастары ас беріп жатқан бір үйге қазан әкеліп, жәрдем қылып жатыр. “Ұлтқа бөлінбейміз” дейді сол жақтағы жігіт.

1966 жылғы жер сілкінісінен соң Сіргелі ауданында салынған жаңа үйге көшірілген өзбек отбасылардың бірі сумаляк атты ұлтық асын пісіріп жатыр.

Сіргеліде қазақтардан бөлек бірнеше этникалық азшылық өкілдері тұрады.

Қазақ отбасы тұратын пәтердің терезесі.

Шағын аудандағы ағаштан салынған үйлер “Спутник” деп аталып кеткен. Атау сол күйі өзгермей қалыпты.

Тып-тыныш аулалардың ар жағында қала өмірі қайнап жатқанына сену қиын.

Зілзаладан кейінгі баспана мәселесі арада 50 жыл өтсе де, әлі өзекті күйінде қалған. Әсіресе орыс тілді Ташкент тұрғындары жиі қоныс ауыстырып, пәтер іздеумен жүреді. Мынадай хабарландыру қабырғалары жиі кездеседі.

Азат Еуропа / Азаттық радиосы

Қазіргі заңнама аясында мемлекеттік тілді қалай дамытуға болады?

kerey.kz

Zhalgas Yertay Қазақстан билігі мемлекеттік тілді дамыту үшін қатаң шешімдерге барғысы келмейді дейік. Бірақ қазіргі заңнама аясында мемлекеттік тілді қалай дамытуға болады? Соны ойланып көрейік. Қазақ тілін дамыту жайын айтқан кезде Қазақстан билігі қоғамды екіге бөледі. Бірі – тілді дамытудың радикал шешімдерін ұстанады, екінші жағы – қазіргі статус-квоны сақтағысы келеді, яғни ештеңе өзгертпей-ақ қояйық дейді. Бірақ екі жолды да таңдамай, ортасымен жүруді ұсынып көрсек қайтеді!? Батыл қадамдарға барайық, бірақ ол радикал жол болмасын. Қазақ тілін күшпен емес, ортаны дамыту арқылы күшейтсек болады. Яғни адамдар тілді үйреніп әуре болмай-ақ, халық жай ғана қазақ тілі аясында өмір сүруді үйренсін. Негізгі ой осы. Біз осы уақытқа дейін адамдар ортаны
Алаштың беймәлім бейнесі табылды

kerey.kz

Қуанышты, сүйінішті жаңалық! Алаштың беймәлім бейнесі табылды Арма, қадірлі оқырман! «Искры» журналдың 1907 жылғы бір санында қазақ қайраткерлерінің бізге беймәлім бейнесі сақталған. Айта кетейік, «Искры» суретті журналы 1901-1917 жылдары «Русское слово» газетінің қосымшасы ретінде шығып тұрған. “Думадағы мұсылман фракциясы” деп аталатын суретті хабарда патшалық Ресей құрамындағы мұсылман депутаттарының бейнесі көрсетілген. Ішінде думаға мүше болған қазақ депутаттары да бар. Атап айтсақ төрт тарихи тұлғаның бейнесі сақталыпты: Бірінші сурет: М. Тынышбайұлы, Жетісу облысы; Екінші сурет: Б. Қаратайұлы, Орал облысы; Үшінші сурет: А. Бірімжанұлы, Торғай облысы; Төртінші сурет: Ш. Қосшығұлұлы, Ақмола облысынан. Ұлыстың ұлы мерекесі құтты болсын! Елдес ОРДА 19.03.2025
Қазақ мектебінде оқитын 7 жасар бала орыс тілі сабағында неге орысша сайрап тұруы керек?

kerey.kz

Магнумды өзім мүлде ұнатпайды екенмін. Үнемі барсам, есі дұрыс көкөніс таппайтынмын. Ескірген, шіріген. Азық-түлікті тек базардан аламын. Бірақ магнумге байкотты тоқтатпау керек! Сонымен бірге, орыстілді кино, фильмдерге де байкот жариялау керек. Бірақ, одан күштісі, балаларыңды тек қазақша оқытып, қазақша тәрбиелеу керек. Бірақ, балаңды қазақша тәрбиелейін десең, тағы бір кедергі шығып жатыр. Ғалымдардың айтуынша, баланы 13 жасқа дейін қазақ тілінде оқытып, ұлттық құндылықтарды бойына, ойына сіңіру керек. Енді солай істеп жатсақ, 7-8 жасар қап-қазақша өсіп келе жатқан балаңды мектепте орыс тілін үйретіп миын ашытуға тура келіп отыр. Яғни, 2-сыныптан бастап орыс тілі мектеп бағдарламасында тұр. Бжб, тжб-сында орыс тілі мұғалімдері баланың орысша мазмұндамасын (говорение) тексереді. Талап етеді. Сонда, біз байғұс қазақ,
Қазақ жастары бүгінде жаппай орыстану процесін бастан кешуде.

kerey.kz

Қазақ жастары бүгінде жаппай орыстану процесін бастан кешуде. Бала-бақшадан бастап, мектеп, жоғары оқу орны, еңбек мекемелерінің барлығы негізінен орыс тіліне көшуде. Өз еркімен емес, әділетсіз биліктің ұзақ жылғы солақай саясатының арқасында. Көшеде, кеңседе, дүкенде, көлікте, қоғамдық орында қазаққа қазақ орысша сөйлемесең немесе ұлтты сақтау керек деген жауапкершілік жүгін ұстанып, сенімен орысша сөйлесіп тұрған қазаққа қазақша сөйле деп ескерту жасасаң болды, бітті, бәле-жалаға қаласың. Заң да, оны орындаушы полиция, прокуратура, сот та орысқұлды қолдайды, ұлтқа жаны ашыған қазақты мүлде қорғамайды. Бұл қандай әділеттілік?! Мемлекеттік тілді, мемлекеттік қауіпсіздікті жекелеген адам емес, осыған жауапты мемлекеттік құрылымдар қорғауы керек қой. Жеке адам емес, ең алдымен билік қорғауы керек. Қазақ жеке тәуелсіз мемлекет болып тұрса
Енді қазақ тілін елемейтін мекеме байкоттың нысанасына ілігіп, шығынға бата беретін болады

kerey.kz

Кейде қоғамды бір ғана оқиға қозғалысқа түсіріп, іште қатқан шеменді жарып жібереді. Бұл жолы дәл сондай ахуал орын алды. Magnum дүкендер желісінде орыс тілді бір азамат қазақ тілін білмейтін курьерге шағым түсіріп, артынан дүкен әкімшілігі әлгі курьерді жұмыстан шығарып, мәселені жылы жауып қоя салмақ болғанда, жұртшылық оқыстан оянып кетті. Бұл тек бір азаматтың реніші немесе дүкеннің ішкі тәртібі емес. Бұл – тілдік теңсіздікке қарсы ұлттың рефлексі. Қазақтың өзі, өз жерінде, өз тілінде сөйлей алмайтын күнге жеттік пе деген сұрақ сананы сыздатып тұр. Өз елінде тұрып, өз тілінде сөйлемейтін азаматты қоғамнан аластатылуы ақылға симайтын дүние. Ал Magnum дүкендері желісі отты күлмен көміп қойғандай болды. Қазақ тілі – елдің өзегі. Оған жасалған