Сіргелі қазақтары | Kerey.kz/Керей.кз

Sirgeli qazaqtarı

| Apr 29, 2016

Umida AHMEDOVA

Osıdan 50 jıl bwrın 1966 jılğı säuirdiñ 26-sında Taşkent aymaq tarihındağı küşti jer silkinisin bastan keşti. Toğız baldıq zilzaladan qalanıñ ortalıq böligi tügelge juıq qirap qaldı. Tabiği apat kezinde onşaqtı adam ölip, eki million şarşı metr twrğınjay talqan bolıp, 300 mıñ twrğın baspanadan ayırıldı. Özbekstan astanasın qalpına keltiruge SSSR-diñ barlıq respublikaları qatıstı. Sol kezeñde qayta salınğan Taşkenttegi Sirgeli şağın audanında negizinen etnikalıq qazaqtar twrıp jatır. Azattıqtıñ fototilşisi juırda olardıñ twrmıs-tirşiligin körip qayttı.

Tügelin oqıñız

1966 jıldan keyin Sirgelide köptegen üyler qayta salınıp, jaña köşeler payda boldı. Qıpşaq köşesinde twrğan mına üy sol kezde salınğan.

Üy qwrılısına äsker de tartılıptı. Jergilikti halıq baspananıñ şwğıl türde bes jıl merzimge dep salınğanın, biraq sodan beri 50 jıl ötkenin aytadı.

Qıpşaq köşesin boylay aqqan su. Twrğındardıñ sözinşe, Sirgeli de, basqa da auıldar sulı jerlerde irge kötergen.

Sirgeli jwrtı äulie sanaytın Äşirmat Orazov attı şayqınıñ qabiri. 1961 jılı qaytıs bolğan şayqını auıl halqı işan dep bilgen. Bwl zirat qazir Sirgeliniñ ortasında şağın aral qwsap qalğan.

Sirgeliniñ Qıpşaq köşesinde twrğan aralas mektep. Oquşılar özbek jäne qazaq tilderinde oqidı. Jergilikti twrğındar bwl köşeniñ ornında bwrındarı Qıpşaq auılı bolğanın aytadı.

Sirgeli auılındağı mektep aulasında oynap jürgen oquşı qızdar.

Sirgelidegi aralas mekteptiñ oqu isi boyınşa meñgeruşisi Gülsara Twrdımwratova fizika jäne eñbek pänderinen sabaq beredi. Sınıp bölmesi onıñ oquşıları jasağan bwyımdarğa tolı.

7-sınıp oquşısı Arıstan Sattarov.

Qazaq tilinde oqitın 7-sınıp oquşıları Asliddin Salibaev pen Asqar Qapparov

7-sınıptıñ jäne bir oquşısı Äziz Äkimbekov

Äbibulla Orazov soñğı 10 jıl boyı Qıpşaq mahallası komitetiniñ törağası bolğan.

Äueli Sirgeli dep twtas şağın audandı emes, temir jol stanciyasın atağan. Bwl audan arqılı temir jol ötedi.

Sirgeli şağın audanındağı Sputnik qalaşığınıñ bir körinisi.

Sputnik qalaşığı twrğındarınıñ biri Rafik (sol jaqta) “bärimiz bir atanıñ balasımız” dep äzildep qoyadı. Mwnda da etnikalıq qazaqtar az twrmaydı.

Sputnikke kelgenimizde qaytıs bolğan otağasınıñ jılın berip jatqan üydiñ üstinen tüstik. Türli tüsti reñkpen boyalğan üydiñ aulasında twrğındar qoy soyıp, as äzirlep jattı.

Sirgeliniñ jastarı as berip jatqan bir üyge qazan äkelip, järdem qılıp jatır. “Wltqa bölinbeymiz” deydi sol jaqtağı jigit.

1966 jılğı jer silkinisinen soñ Sirgeli audanında salınğan jaña üyge köşirilgen özbek otbasılardıñ biri sumalyak attı wltıq asın pisirip jatır.

Sirgelide qazaqtardan bölek birneşe etnikalıq azşılıq ökilderi twradı.

Qazaq otbası twratın päterdiñ terezesi.

Şağın audandağı ağaştan salınğan üyler “Sputnik” dep atalıp ketken. Atau sol küyi özgermey qalıptı.

Tıp-tınış aulalardıñ ar jağında qala ömiri qaynap jatqanına senu qiın.

Zilzaladan keyingi baspana mäselesi arada 50 jıl ötse de, äli özekti küyinde qalğan. Äsirese orıs tildi Taşkent twrğındarı jii qonıs auıstırıp, päter izdeumen jüredi. Mınaday habarlandıru qabırğaları jii kezdesedi.

Azat Europa / Azattıq radiosı

Qazirgi zañnama ayasında memlekettik tildi qalay damıtuğa boladı?

kerey.kz

Zhalgas Yertay Qazaqstan biligi memlekettik tildi damıtu üşin qatañ şeşimderge barğısı kelmeydi deyik. Biraq qazirgi zañnama ayasında memlekettik tildi qalay damıtuğa boladı? Sonı oylanıp köreyik. Qazaq tilin damıtu jayın aytqan kezde Qazaqstan biligi qoğamdı ekige böledi. Biri – tildi damıtudıñ radikal şeşimderin wstanadı, ekinşi jağı – qazirgi status-kvonı saqtağısı keledi, yağni eşteñe özgertpey-aq qoyayıq deydi. Biraq eki joldı da tañdamay, ortasımen jürudi wsınıp körsek qaytedi!? Batıl qadamdarğa barayıq, biraq ol radikal jol bolmasın. Qazaq tilin küşpen emes, ortanı damıtu arqılı küşeytsek boladı. YAğni adamdar tildi üyrenip äure bolmay-aq, halıq jay ğana qazaq tili ayasında ömir sürudi üyrensin. Negizgi oy osı. Biz osı uaqıtqa deyin adamdar ortanı
Alaştıñ beymälim beynesi tabıldı

kerey.kz

Quanıştı, süyinişti jañalıq! Alaştıñ beymälim beynesi tabıldı Arma, qadirli oqırman! «Iskrı» jurnaldıñ 1907 jılğı bir sanında qazaq qayratkerleriniñ bizge beymälim beynesi saqtalğan. Ayta keteyik, «Iskrı» suretti jurnalı 1901-1917 jıldarı «Russkoe slovo» gazetiniñ qosımşası retinde şığıp twrğan. “Dumadağı mwsılman frakciyası” dep atalatın suretti habarda patşalıq Resey qwramındağı mwsılman deputattarınıñ beynesi körsetilgen. İşinde dumağa müşe bolğan qazaq deputattarı da bar. Atap aytsaq tört tarihi twlğanıñ beynesi saqtalıptı: Birinşi suret: M. Tınışbaywlı, Jetisu oblısı; Ekinşi suret: B. Qarataywlı, Oral oblısı; Üşinşi suret: A. Birimjanwlı, Torğay oblısı; Törtinşi suret: Ş. Qosşığwlwlı, Aqmola oblısınan. Wlıstıñ wlı merekesi qwttı bolsın! Eldes ORDA 19.03.2025
Qazaq mektebinde oqitın 7 jasar bala orıs tili sabağında nege orısşa sayrap twruı kerek?

kerey.kz

Magnumdı özim mülde wnatpaydı ekenmin. Ünemi barsam, esi dwrıs kökönis tappaytınmın. Eskirgen, şirigen. Azıq-tülikti tek bazardan alamın. Biraq magnumge baykottı toqtatpau kerek! Sonımen birge, orıstildi kino, fil'mderge de baykot jariyalau kerek. Biraq, odan küştisi, balalarıñdı tek qazaqşa oqıtıp, qazaqşa tärbieleu kerek. Biraq, balañdı qazaqşa tärbieleyin deseñ, tağı bir kedergi şığıp jatır. Ğalımdardıñ aytuınşa, balanı 13 jasqa deyin qazaq tilinde oqıtıp, wlttıq qwndılıqtardı boyına, oyına siñiru kerek. Endi solay istep jatsaq, 7-8 jasar qap-qazaqşa ösip kele jatqan balañdı mektepte orıs tilin üyretip miın aşıtuğa tura kelip otır. YAğni, 2-sınıptan bastap orıs tili mektep bağdarlamasında twr. Bjb, tjb-sında orıs tili mwğalimderi balanıñ orısşa mazmwndamasın (govorenie) tekseredi. Talap etedi. Sonda, biz bayğws qazaq,
Qazaq jastarı büginde jappay orıstanu procesin bastan keşude.

kerey.kz

Qazaq jastarı büginde jappay orıstanu procesin bastan keşude. Bala-baqşadan bastap, mektep, joğarı oqu ornı, eñbek mekemeleriniñ barlığı negizinen orıs tiline köşude. Öz erkimen emes, ädiletsiz biliktiñ wzaq jılğı solaqay sayasatınıñ arqasında. Köşede, keñsede, dükende, kölikte, qoğamdıq orında qazaqqa qazaq orısşa söylemeseñ nemese wlttı saqtau kerek degen jauapkerşilik jügin wstanıp, senimen orısşa söylesip twrğan qazaqqa qazaqşa söyle dep eskertu jasasañ boldı, bitti, bäle-jalağa qalasıñ. Zañ da, onı orındauşı policiya, prokuratura, sot ta orısqwldı qoldaydı, wltqa janı aşığan qazaqtı mülde qorğamaydı. Bwl qanday ädilettilik?! Memlekettik tildi, memlekettik qauipsizdikti jekelegen adam emes, osığan jauaptı memlekettik qwrılımdar qorğauı kerek qoy. Jeke adam emes, eñ aldımen bilik qorğauı kerek. Qazaq jeke täuelsiz memleket bolıp twrsa
Endi qazaq tilin elemeytin mekeme baykottıñ nısanasına iligip, şığınğa bata beretin boladı

kerey.kz

Keyde qoğamdı bir ğana oqiğa qozğalısqa tüsirip, işte qatqan şemendi jarıp jiberedi. Bwl jolı däl sonday ahual orın aldı. Magnum dükender jelisinde orıs tildi bir azamat qazaq tilin bilmeytin kur'erge şağım tüsirip, artınan düken äkimşiligi älgi kur'erdi jwmıstan şığarıp, mäseleni jılı jauıp qoya salmaq bolğanda, jwrtşılıq oqıstan oyanıp ketti. Bwl tek bir azamattıñ renişi nemese dükenniñ işki tärtibi emes. Bwl – tildik teñsizdikke qarsı wlttıñ refleksi. Qazaqtıñ özi, öz jerinde, öz tilinde söyley almaytın künge jettik pe degen swraq sananı sızdatıp twr. Öz elinde twrıp, öz tilinde söylemeytin azamattı qoğamnan alastatıluı aqılğa simaytın dünie. Al Magnum dükenderi jelisi ottı külmen kömip qoyğanday boldı. Qazaq tili – eldiñ özegi. Oğan jasalğan