Tarbağataydıñ jambılın salğanda Tarbağatay gubernatorı hat jazıp, kereyden kömek swraptı. Kerey bileri Mämi men Qara Ospan aqıldasıp, Tarbağataydan bölinip şığudı oylap, Qara Ospan: «kereyden järdem bergizbeymin» dep, Mämi «järdemdeseyik» dep, sonımen kerey ekige bölinip, «äli birlikke kele almay jatırmız» dep habar berip, jwmıstı ädeyi keyingesoza beripti. Osıdan barıp Altay kereyleri men Tarbağatay wlıqtarı arasındağı düldarazdıq wlğaya tüsipti. Sonda Jäke: Mämi ketse kereyden aqıl ketedi, Ospan ketse Kereyden aybar ketedi, – dep bağa bergen eken. Osı kezde gubernator Jäkeni şaqırıptı. Sol jılı Jäke Şılan degen äskerbasınıñ üyinde bolğanda sar şegir, saqaldı kisi Jäkege Şılan: E, Jäke, seni maqtağan el «Kereydiñ Jäkesi, merkittiñ äkesi» deydi, jamandağan el «Tauda jürgen tau tekeniñ tekesi» deydi ğoy, – depti. E, Şılan seni maqtağan el «Tarbağataydıñ Şılanı» deydi, jamandağan el «qan sorğış kara şwbar jılanı» deydi, – depti Jäke. Onıñ tapqırlığına riza bolğan, äri onıñ şeşendiginen ığısıp qalğan Şılan «bwdan bılay dos bop öteyik»degen eken. *** Bir kezde Jäke özine qarastı jäntekey ruların Mämi beysiniñ qarauına ötkizip berip, onıñ esesine Burıltoğaydağı üş zäñgi el merkitti öz qol astına qaratpaq bolıp, gubernatordan bekitu qağazın tüsiripti. Osıdan soñ merkit rularınıñ bastıqtarımen bas qosıp aqıldasıp, özine qarastı zäñgi, zalıñdardıñ alman-aquların belgilep beripti. Soñınan zäñgi, zalıñdar Jäkeden: Siz öziñiz qanşa qazan alman alasız? – dep swraptı. Sonda Jäke: Qwday mağan baqıttı özi bergen. Öz malım özime jetedi. Qazan alman almaymın, qayğı-uayım salmaymın, – dep jauap beripti.

Bir kezde bir jerden äkimşilik audan qwru üşin onıñ egistik jeriniñ kölemine qaraytın bolğan. Altay aymağında egistik jeri 100 huğa (bir hu – jeti gektar mölşerindegi Qıtaydıñ aumaqtıq ölşemi) tolsağana bir audan bolıp böline şığadı eken. Sol kezde Jemeney audanında äreñ 60 hu egistik jer bolsa kerek. Osı sebepten ol buırşın audanına qaraydı eken. Jäke gubernatordantağı da 40 gu jerge qağaz alıp, ol jerdi merkit ruına bölip berip, Lastı özenin bwrıp, toğan saldırıptı. Keler jılı Jemeneyge audan degen at berilip, äkim jiberilipti. Sauır kereyleri: «Qıtay kelip alman alatın, özimizge kesel salatın boldı. Osığan mwrındıq bolğan sen,» – dep Jäkege narazılıq bildiripti. Sonda Jäke: Bes uaqıt namazın dwrıs oqısañ, qwdaydıñ sende nesi bar? Alman-salığın tolıq berseñ qıtaydıñ sende nesi bar? – dep jauap bergen eken.

Jwmajan deytin bi auırıp jatıp, halı azayğanda Jäkeni şaqırıp alıp arızdasıptı: – Samırat,merkit aqılımız bir, jaqsılıq-jamandıqtı teñ körip kele jatqan el edik. Samırıtta soyıl alıp jauğa şabatın, söz alıp dauğa tüsetin azamattar äzirge joq. Er jetip kele jatqan jas balalar eldiñ qamın oylap biriktire me, öz basın ğana saqtap birlikten ayrıla ma, belgisiz. Samırattı sağan tapsırdım. Seni qwdayğa tapsırdım. Esesin jiberme, namısın tigizbe, – depti. – Aytqanıñ jön. Men tiri twrğanda eşkimge esesi ketpes, – depti Jäke. Sonan attanıp bılayşıqqansoñ, Jwmajannıñ halınıñ naşarlığın oylap: Basında qara taudıñ bir bäyterek, Bwl bäyterekqwlasa biz qayter ek. Däm bitip bwl dünie audarılsa, Jiğan mal, istegen is nege kerek? – degen eken qasındağılarğa.

Jwmajan öziniñ ülken wlına dörtuıldıñ bir bayınıñ qızına qwdalasadı eken. Jwmajannıñ balası twyıqsız qaytıs bolıptı da, samırat jağı oñ jaqtağı qızdı Jwmajannıñ inisi Taykeşkenge qaratamız dep kisi salsa, qwdası qamşısınıñ wşın bermey, barğan adamın quıp jiberipti. Samırattar: «Jesirimizdi alıp ber» dep Jäkege altı qanat aq üy tigip, auzın buğan kişkene saba aparıptı. Jäkege sarqasqa qoyğa bata istetip, samırattarğa kökqasqa qwnajın äkelip bata qıldırıptı. Taykeşken ıza bolıp, sabasın jarıp, qwnajınnıñ müyizin qağıp alıptı. Sonda Jäke: Dörtuıl, men senderdi sökpeymin, Jwmısım bitpey ketpeymin. Jaqsı isñdi jarılqaymın, Jaman isiñdi tekteymin. Bizdi kütpe, samırattı küt, Olardıñbası qaralı, Beti jaralı. Qwday desken qwdañ, – depti. Qızdı şaqırıp alıpswrağan eken: Küyeuim ölgen twlmın. Men samıratqa barmaymın. Kereyden bası sau bireu tabılar. Taykeşken de men siyaqtı äyel, – depti. Taykeşken qamşısın bilep: Äkeñ men şeşeñdi şaqırıp kel, äyel me ekem, er me ekem, solardıñ aldında körseteyin, – depti. Üy işindegiler qamşı bilesipäzer toqtatıptı. Taykeşken eline habarbergizip, alpıs adam aldırıptı. Dörtuıl da baylığı menmıqtılığın körsetuge qamdanıptı. Sonda Jäke: Dörtuıl, küştiligiñdi körsetpe, baylığıña maqtanba. Asatıntalay bel bar,aldıñda qazulı or bar. Jesir dauın körgemiz, kereydiñ talay qızın naymanğa wstatıp bergenbiz. Seniñ qızıñ sonan artıq pa? Kerey-naymannıñ jolın sender özgerte almaysıñdar, –depti. Soñında qız özi kelip, Jäkege mwñ-zarın aytıp jılaptı. Dörtuıl jağı da tarığıp, «bilikti, Jäke, öziñ ayt» depti. Jäke bılay depti: – Eki türli bilik bar. Dörtuıl tañdağanıñdı al. Birinşibilik qalıñmalğa alğan eki jüz qoy, eki ayğır üyir jılqı, qwdası men qwdağiına bergen aq bas tüye men aq jambısın, jüyrik atın qaytarasıñ. Kelgen qonaqtı mazaq etip, kerey-naymannıñ qonaqasın bwzğanıñ üşin at-şapan ayıp, qızdarıñ Taykeşkendi qaralağanı üşin bir toğız ayıp tartasıñ. Bwğan könbeseñ, ekinşi bilik – jesirin qolına berip, samırattı jolğa salasıñ. Öziñ tañdap birine kön. Aqırı malmen bitim jasalıptı.

Bir jolğı dau üstinde Jäke bir qajını «sen» dep qalıptı. Onıñ üstine bir ötirigin de wstatıp alıptı. Söz añdıp otırğan qu jigitter osıdan wstap Jäkeni jeñbek bolıp: Äy, Jäke, bizdiñ qajığa «sen» dep nege tigil söyleysiñ? Onıñ üstine mına aytqanıñ tipti ötirik qoy, – depti. Sonda Jäke: E, qajı bolsa qayteyin, Laq bidiñ şaqşası da qajığabarıp kelgen. «Siz» degen söz «sen» degen sözdiñ kelini emes pe? ötirik söz şın sözdiñ jelimi emes pe? – degen eken.

Jäkeniñ qartayğan şağında Bwtıbaydıñ üyinde bir top adam Jäkeni maqtap otırsa kerek. Sol arada otırğan, Jäkeniñ baldızı ispettibolıp keletin sarkidir äyel sözge qaljıñ aralastırıp: Qartayğanda Jäkeni maqtap, qaupaştay berip qaytetin ediñder? – depti. Sonda Jäke: Iä, osı baldızımdiki jön-au. Bizdiñ elde Kötbay deytin aqın bar. Sol aqın qartayğanda baldızdarı oynap mazasın alıp bolmağanda: İşinde köpjemistiñ alma jaqsı, Qwrıqtan qaşağanğa şalma jaqsı. Jas künde baldızdarğa peridey em, Bwl künde menen dağı mal ma jaqsı, – degen eken. – Mwnıki de sol ğoy bayağı, – dep üytolı adamdı qıran külki etken eken.

Kezinde merkit ruınan şıqqan Dämejandı wstap beruge qatısı bar delingen Mamırbek töre bir kezde Tarbağatay eliniñ qısımına wşırap, Sauırdağı Jeñishan törege kelip panalaptı. Jeñishan onıñ bwrınğı ökpesin taratu üşin Jäke bidiñ üyine ertip barıptı. Qonaqtarğa qonağası äkelinip, bata tilenipti. Batanı öziñiz isteñiz, – depti qonaqtar jası ülken Jäke bige jol berip. Sonda Jäke bi: A, qwday, jas ber dedim, jas berdiñ. Bas ber dedim, bas berdiñ. Aldıma qızıl, artıma qara kök tas berdiñ. Kögekemniñ aruağına kökqasqa tayımdı ayttım. Keyis körgen törege beyisten şıqqan qoydı ayttım. Allahu akbar, –degen eken.

Jäntekeydiñ qazıbek ruı men merkit ruı wzaq jıl qanattas otırğandıqtan jer talası tolassız bolıp otırıptı. Söz jüyesine kelgende Jäke bi dendese, on bir sämembettiñ köptigine, odan qalsa kereydiñ tört biine süyengen Laq bi merkit ruın ığıstırıp, Lastınıñ şığıs jağınan asırmaptı. Erşimdi sözi, eleuli pikiri aqpağan Jäke bi naymannıñ Bwtabay biin şaqırıp, osı jwmısqa aqıl swraptı. Sonda Bwtabay: «Jäntekey men jädik kisi öltirse, qaraqas pen molqı qwn tartadı» deytin söz bar. Onıñ üstine, ayırığı mol bir arnağa qwyatın özen sekildi tasıp ta jatatın, ordasına sıymay asıp ta jatatın el ğoy. Ağızbaymın degnenge bögeu bermes, Jayılmadan tosıp bwrmasañbolarma? Siz Laq bidi qalay bağalaysız? – depti. Jäke bt oğan: Ol wyalı terektiñ bürinen şıqqan sibirtki ğoy. Üşi tozğanmen büri qaladı. Büri tausılsa, kökteytin tübiri qaladı emes pe? – dep jauap beripti. Dwrıs aytasız, olay bolsa aldımen özim barıp keleyin, – dep Bwtabay Laqtıkine kelipti. Iqılaspen jaqsı qarsı alınğan Bwtabay bi Laq biden: Osı Jäkeni qalay bağalaysız? – dep swraptı. E, Jäke qwbılanıñ qızıl jeli emes pe? Bir ağıtılsa basılar ma? Özdiginen ayıqpasa aşılar ma? Sol üşin irgeni kömip, saqtıqpen otır emespiz be? – depti Laq. Bwtabay bi attanar aldında Laq onan qanday bwyımtaymen kelgendigin swraptı. Sonda Bwtabay: Qonınsımız şalğay bolğanımen, tuısımız bir, Orta jüzdiñ kindiktesterimiz ğoy. Birinşi jwmısım- jäntekey, merkit abaq kereyinen tarağan, töskeyde malıñ, tösekte basıñ qosılğan tuıssıñ. Jäke ekeuiñniñortañda şeşilmey jürgen kirbiñdikteriñ bar eken. «Ağayınnıñ atı ozğanşa, auıldastıñ tayı ozsın» deytin atalı söz bar. Basqanı qoyğanda, köşseñ qonısıñ bir, mal qayırsañ örisiñ bir, auılaralasotırğan ağayınsıñdar. Berekege kelip, ıntımaqtassañdar degen tilekti bildirgeli keldim, – depti. Bwl sözge jığındı bolğan Laq bi: Onda bwl daudıñ öziñniñ bitiruiñe berdim, – degen eken. Sonımen qazıbek pen merkit rubarınıñ ortasındağı jerşekarasın Lastınıñ şığısı Oşarbay dep belgilep, är eki jağın bitimge keltirip, Bwtabay keterinde Jäke bige: – El aldında eseli söziñdi jiberme. Biraq körşiles otırğan ağayındarğa alaya bergennen qoltıqqa tartqan jaqsıraq boladı. Laqtıñ sene jası ülken, qartayıp qalğan qadirli qariya. Batasın alğan jön,– depti.

Jäke jas kezinde qayındap barıp qaytar jolında sälem berip Bwtabaydıñ üyine tüsken eken. Jäkeni sürindirmek bolğan bir top jas jigitter: – Ey, Jäke, äneugüni qaynıña ketip bara jatqanda tipti ajarlı, üskindi ediñ. Endi qaytarıñda wnjirğañ tüsip, sülpiip qalıpsıñ ğoy, – depti. Sonda Jäke aspay-saspay: – E, onıñ ras. Bararda qaraşa, qojannıñ jigitterindey adırañdap-aq barıp edim, qaytarımda satı men saybolattıñ jigitterindey sülpiip qayttım degen eken. Öz rularınıñ atı atalğan jigitter ündey almay qalıptı. Sonda Bwtabay közinen jas aqqanşa külip: – İzdegenderiñ osı ğoy. Özderiñe de obal joq. Ayğır men oynağan at arqasın aldıradı, – degen eken.

Jäke qayınşılap jürip atınıñ şöbi tausılıp qalıp, Qıdırbay degen bireuden bir teñ şöp alıp qaytıptı. Az kün ötip ol şöptausılğan soñ Qıdırbayğa tağı kelipti. Jäkeniñ kele jatqanın körgen Qıdırbay ötirik wyıqtap, tösegine jatıp alıptı. Sälem berse, estimegen bolıptı. Qıdırbaydıñ bäybişesi de şäyin tez qwyıp, ketiruge asığıptı. Äri: – Jäke, şäyiñdi iştiñ, endi ne bwyımtayıñ bar? – depti. Sonda Jäke: Qırınqarap jatadı şöpti kisi, Eki swrap aladı epti kisi. Şöp swrayın dep otırmın, – degende Qıdırbay külip jiberip, basın kötergen eken.