Nesie qayda jwmsalıp jatır?
2018 jıldıñ 11 ayında bankterdiñ halıqqa bergen nesieleriniñ 52 payızı
importtıq tauarlardı aluğa jwmsalğan eken. Mwnı «Halıqtıq kommunister»
partiyasınıñ sarapşıları anıqtap otır. Osı partiyanıñ Mäjilistegi frakciyasınıñ
jetekşisi A.Qoñırov mwnı alañdatarlıq jağday dep sanap, Wlttıq Bank törağası
D.Aqışevke saual joldadı. Öytkeni, barlıq damığan jäne dwrıs jolmen damıp kele
jatqan memleketterde nesieniñ ülken böligi öndiris pen auıl şaruaşılığına beriledi.
Al sauda salasına, atap aytqanda alıpsatarlıq jwmıstar üşin beriletin nesie kölemi
tömen. Bizde bäri kerisinşe bolıp otır.
Deputattıñ aytuına qarağanda bizde öñdeu önerkäsibine beriletin nesie älemdik
täjiribeniñ talabına da, Qazaqstandı industriyalandırudıñ mañızdı mindetterine de
jauap bere almaytın mardımsız halde. Onıñ da jalpı köleminiñ törtten bir böligi ğana
wzaqmerzimdi qarız sanaladı. Sonıñ işinde, wzaqmerzimge şetel valyutasımen beriletin
qarız wlttıq valyutamen beriletin qarızdan bir jarım ese köp. Bwl – öndiris orındarı
teñgeniñ qwldırauı saldarınan şarıqtap ösip kele jatqan valyutalıq nesie jügin
arqalap otır degen söz. Joğarıda aytılğanday, qazir nesieler negizinen qısqamerzimdi
sauda operaciyalarına berilip jatır. Bwl – nesie şetel tauarlarınıñ importın
qarjılandıru üşin jwmıs istep jatır degen söz. Osınıñ saldarınan otandıq önim
öndirisi nesie jüyesiniñ nazarınan tıs qaluda. Qısqamerzimdi sauda operaciyalarımen
qatar twtınuşılıq bağıttağı nesielendiru beleñ alıp twr. 2018 jıldıñ qañtar,
qaraşa aylarında twtınuşılıq nesieniñ kölemi 2,9 trillion teñgeden 3,3 trillion
teñgege deyin, yağni 400 milliard teñgege ösken. Mwnıñ 95%-ı wzaqmerzimdi qarız bolğan.
Sıyaqı mölşerlemesi şamamen 20%-dı qwrağan. Bwl resmi inflyaciyadan 4, al
twrğındardan tartılatın depozittiñ şekti mölşerinen 2 ese köp. Sonıñ saldarınan
qazaqstandıqtar tabıstıñ wlğayuımen säykes kelmeytin wzaqmerzimdi nesie qwrsauında
qalıp otır. Twtınuşılıq nesie de importtı qarjılandıruğa jwmsaluda. Sebebi ol
negizinen wzaqmerzimdi qoldanısqa jaraytın şetel tauarı üşin alınadı. İs jüzinde bank
jüyesi halıqtan alınğan qarajattı şeteldik tauar öndiruşilerge jwmsaydı. Nesie
sayasatındağı osınday kürdeli äri jüyeli kemşilikter ekonomikanıñ damuı men
twrğındardıñ ömir süru sapasınıñ jaqsaruına keri äserin tigizedi.
Osı mäselelerdi ayta otırıp, Halıqtıq kommunister frakciyasınıñ
deputattarı Wlttıq Bankten memlekettiñ aqşa-nesie sayasatın qayta qarau qajet dep
sanaytının ayttı. Bwl sayasat öndiris sektorına nesie resursınıñ qoljetimdiligin
arttırudı jäne onıñ otandıq ekonomikağa qosatın ülesin köbeytudi közdeui kerek. Ol
üşin nesieniñ maqsattı bağıtın anıqtau, öndiris jäne auıl şaruaşılığı salalarına
bölinetin nesieniñ merzimin, kölemin, sıyaqısın naqtılau, sonımen qatar memlekettik
qoldau deñgeyinde sıyaqı mölşerin subsidiyalau mäselelerin qarastıru qajet deydi
deputattar.
S.ELEU, sarapşı
kerey.kz
Ötirik nege kerek şın bolmasa…
Resmi aqparattarğa qarağanda bıltırğı jıldıñ qorıtındısı boyınşa
inflyaciya deñgeyi 5,3 payız bolıptı. 2017 jılmen salıstırğanda bwl 6 payızğa ğana
artıq. Tipti keremet, mwnday bolsa jağdayımız jaman bolmağanı ğoy. Biraq, «ölgeniñdi
jasırarsıñ, kömgende qaytersiñ» demekşi mwnıñ jalğan ekenin halıq kündelikti ömirde
körip jür emes pe? Dollar qımbattağan sayın oğan satıp alınatın barlıq şeteldik
tauarlardıñ, däri-därmekterdiñ bağası da künnen-künge şarıqtap baradı. Olardan
özimizde öndiriletinderdiñ bağası da qalar emes. Sondıqtan halıqtı aldarqatıp, ötirik
aqpar berudiñ ne keregi bar?
Mäjilistegi Halıqtıq kompartiya frakciyasınıñ jetekşisi Ayqın Qoñırov ta
osığan taldau jasap, resmi aqparattıñ jalğan ekenin jariya etti. Ol «ötiriktiñ» sebebi
statistikalıq jäne şındıq körsetkişterdi esepteu metodikasınıñ dwrıs emestiginen
ekenin aytadı. «Twtınu bağasınıñ indeksi» (TBI) degen körsetkiş bar, ol halıqtıñ
twtınuğa qanşa aqşa jwmsağanın körsetedi. Osını «twtınu şığıstarınıñ
qwrılımımen» (TŞQ) dwrıs salıstıra bilu kerek. Bizdiñ ökimet qızmetinde isteytin
ekonomisterimiz osını ayıruğa aqıldarı jetpeytin siyaqtı… Nemese, ädeyi isteydi. Osı
TBI-dağı azıq-tülik tauarlarınıñ ülesi 37,8 payız dep anıqtaptı ekonomister. Al is
jüzinde, ol 48 payız. Statistikalıq derekter onıñ tipti 50 payızdan artıq ekenin
aytadı.
Endi osını talday tüssek, TBI-diñ işindegi et pen et önimderiniñ şığındarın
ökimet 9,8 payız deydi, al şın mäninde ol 32,8 payızğa jetken, yağni üş ese köp. Tek 2018
ğana et pen et önimderiniñ bağası 7,5 payızğa qımbattağanın eskersek, osınıñ özi-aq
halıqtıñ qaltasın tesip, inflyaciyanı arttırdı emes pe? Süt önimderi bir jılda 8,2
payızğa qımbattağan, al olardıñ ülesi TBI-da 4,5 payız delingenimen şın mäninde 10,7
payız. Türli maylar ülesi de eki esege tömendetilgen. Qorıta aytqanda, ekonomister
bağası qımbattağan azıq-tülik tauarlarınıñ bäriniñ ülesin twtınu sebetinen azaytıp
körsetken. Söytip, azıq-tülik bağası öspedi dep jalğan nätije şığarğan. Tipti bağası
qımbattağan däri-därmekterdiñ ülesin de twtınu şığıstarındağı naqtı ülesinen eki
esege tömendetip körsetken. Onıñ üstine 2018 jılı önerkäsip bağaları 12,4%-ğa,
öndiristik-tehnikalıq maqsatqa satıp alınatın önimder bağası 13,5%-ğa, köliktiñ
barlıq türleri boyınşa tasımal tarifteri 31,8%-ğa artqan. Mine, osınıñ bärin köre
otırıp, «soqır tüyeni körmes» degendey ökimetti ötirikşi qılıp körsetip otırğan
ekonomister inflyaciyanı 5,3 payız deuden jañılmauda…
2
Deputattar özderiniñ mwnımen kelispeytinin aytıp, Prem'er-Ministr
B.Sağıntaevqa saual joldap, tömendegi talaptardı qoydı:
1. Inflyaciyanı qwrıqtauğa naqtı şaralar qoldanu üşin onıñ naqtı kölemi
anıqtalsın;
2. Et jäne et önimderiniñ, süt jäne süt önimderiniñ, maylardıñ bağalarınıñ
kürt köterilu sebepteri anıqtalıp, olardı twraqtandıru şaraları qarastırılsın;
3. Öndiristik inflyaciyanı qwrıqtau boyınşa keşendi şaralar jasalsın;
Kommunister osılay deydi, al basqalar bastarın bwğıp otır. Qaşanğa deyin bwğar
eken?
S.ELEU, sarapşı
kerey.kz
Pikir qaldıru