6 qırküyekte Almatıda «Aqiqat» jalpıwlttıq social-demokratiyalıq partiyasınıñ 15-s'ezinde partiya basşıcı Ermwrat Bapiğa JSDP müşeleri senimsizdik bildirip, aqırında Bapi törağalıqtan ketip, partiyadan da şığarıldı. Jiında keybir partiya müşeleri Bapidıñ biıl köktemde bir top belsendimen Parijge barıp, Qazaqstannıñ bwrınğı prem'eri Äkejan Qajıgeldinmen partiya rwqsatınsız kezdeskenin ayıptadı. Bapidiñ ornına Ashat Raqımjanov partiya jetekşisi bolıp saylandı.
Däl osı küni Nwr-Swltanda prezident Qasım-Jomart Toqaevtıñ qatısuımen Wlttıq senim keñesiniñ alğaşqı jiını ötti. Bwl keñesti Toqaev halıq pen bilik arasında dialog ornatu üşin qwrğan edi. Qajıgeldin Azattıqqa bergen swhbatında JSDP-dağı dau men Wlttıq senim keñesiniñ jiını jaylı ayttı.
Swhbattıñ tolıq nwsqasın köriñiz:
«BWL – NAZARBAEV PEN DARIĞANIÑ İSİ»
Azattıq: Partiya müşeleri Bapidi ornınan alıp tastağanda onıñ Parijde Qajıgeldinmen jäne Atırau oblısınıñ eks-äkimi, sırttay sottalğan Bergey Rısqalievpen kezdesudi sebep qıldı. Partiya müşeleri «Bapi solardıñ ıqpalına tüsui mümkin» dedi. Bwğan ne deysiz?
Äkejan Qajıgeldin: Partiyanıñ jañadan saylanğan jetekşisi Ashat ta Parijdegi kezdesuge qatısqan. Logika qayda? Ermwrattı [Bapi] kezdesu üşin qatardan şığarıp jatsa, Ashat Rahımjanovtı saylauı qalay? Parijge jinaluğa eşkim eşkimdi qinağan joq. Jigitter alda kele jatqan saylau turalı pikir almasuğa özderi jinaldı. Ashatqa sätti sayasi sapar tileymin. Aqırğı 4-6 jılday bwl partiya wyıqtap jatqan partiya boldı.
Azattıq: Bügingi özgeris turalı keybir sayasatkerler «mwnıñ artında keybir sayasi küşter twruı mümkin» dedi. Bwğan ne aytasız?
Äkejan Qajıgeldin: Ärine, olardıñ artında twrğan küşter bar. Eñ birinşisi – bügingi bilik. Biraq Qasım-Jomart Toqaevtıñ qatısı joq. Ol kisige mwnday tirlik qajet emes.
Azattıq: Aqordanıñ qatısı joq deysiz ğoy?
Äkejan Qajıgeldin: Aqordanıñ, Toqaevtıñ qatısı joq. Biraq [prezident] äkimşiliginiñ qatısı bar. Mwnıñ artında twrğan – [Qazaqstannıñ bwrınğı prezidenti] Nwrswltan Nazarbaev pen onıñ ülken qızı Dariğa [Nazarbaeva].
Azattıq: Partiyağa ıqpal etuge oylarıñız boldı ma?
Äkejan Qajıgeldin: Parijdegi kezdesude demeuşi retinde menen basqa, Bergeyden basqa tört adam otırdı. Onıñ üşeui Qazaqstannan keldi. Biz bügingi zañdı – jaqsı bolsın, jaman bolsın, wnasın, wnamasın – bilip otırmız. Bärin bilip otırmız ğoy. Sondıqtan partiya demeuşileri – elde otırğan azamattar.
«NWREKE, SİZ HALIQTI EKİGE BÖLİP JÜRSİZ»
Azattıq: 6 qırküyek küni Wlttıq qoğamdıq senim keñesiniñ alğaşqı otırısı ötti. Siz onı baqılay aldıñız ba? Senim keñesinen ümit kütesiz be?
Toqaevqa bügin öte sauattı, qolında naqtı biligi bar, halıqtıñ özi dauıs berip, tañdağan parlament kerek. Nazarbaevtıñ qwrğan komandası Toqaevqa artıq qadam jasauğa mümkindik bermeydi.
Äkejan Qajıgeldin: Bwl keñesten bir nätije şığuı üşin Qasım-Jomart Toqaevqa eki närse kerek. Biri – minez, ekinşisi – jaqsı minezi men bilimi bar komanda. Men iştey Toqaevtı jaqsı bilip otırmın. Ol – sauattı, bilimi bar azamat. Onıñ işki közqarası Nwrswltan Äbişwlınıñ közqarasımen säykes emes. Men oğan senbeymin. Ol tarihta öziniñ izin qaldırğısı kelse, bügingi tirşilik oğan jetkizbeydi. Ol üşin halıqtı jinap, äkimşilik tañdağan emes, kezdesuge kire almay jürgendermen jinalıs ötkizui kerek. Bwl – birinşi mäsele.
Ekinşiden, Toqaevqa bügin öte sauattı, qolında naqtı biligi bar, halıqtıñ özi dauıs berip, tañdağan parlament kerek. Janında otırğan byurokrattarmen ol kisi soğısa almaydı, tike aytqanda. Nazarbaevtıñ qwrğan komandası Toqaevqa artıq qadam jasauğa mümkindik bermeydi. Qasım-Jomart Toqaev büginnen bastap halıqqa qarsı emes, halıqqa süyenui kerek. Halıqqa süyense, oyındağı bağdarlamasın orındaydı. Toqaev birdeñe şeşemin dese, Dariğa Nazarbaevanı bosatuı kerek. Senatta otırğan Dariğa halıqtıñ aşuın tudırıp otır. Sol mäseleni şeşpey, äñgime bolmaydı. Odan soñ Konstituciyanı özgertu kerek. Halıqtıñ aldına mäsele retinde qoyu kerek. Nwrekeñ demalısqa şıqpay, ol kisi qızmetten ketpey, bwl elde eşqanday özgeris boluı mümkin emes. Mwnı köşege şığıp halıq ne Toqaevtıñ özi jasauı mümkin.
Azattıq: Konstituciya boyınşa prezidenttiñ ıqpalı zor, mümkindigi joğarı. Nazarbaev bar kezde Toqaev öz ökiletin paydalana otırıp, derbes, täuelsiz äreket etip kete ala ma?
Äkejan Qajıgeldin: Zañ boyınşa, ökileti jetkilikti. Mäsele minezde. Wlttıq ülken kompaniyanıñ bıt-şıtın şığarıp, 6 milliard dollar bankrot jasağan adamdı (Asqar Mamindi) ükimet basşısı etip tağayındap otır (Mamin “Qazaqstan temir jolı” kompaniyasın basqarıp twrğanda kreditorlar aldındağı qarızı 6 milliard dollar bolğanı habarlanğan – red.). Bwl qayda bara aparatın şeşim? Wlttıq bank aqşasın şeteldegi kişkentay, bwrışta twrğan bankterge aparıp salıp qoyğan. Onıñ işinde Äzerbayjandağı zeynetaqı qorınıñ (BJZQ-nıñ şamamen 225 million dolları salınğan Äzerbayjan banki bankrotqa wşırağan. Qazaqstan biligi bwl aqşanı qaytaruğa tırısıp jatır – red.) qarjısı bar. Oğan eşkim jauap bermeydi. Nege Wlttıq bankten milliardtağan teñge kömek swrağan banktiñ («Halıq bankpen» birikken Qazkom bankti aytadı – red.) akcionerleri men basşıları jauapqa tartılmaydı. Biraq bwrınğı «Twranälem bankiniñ» basşısınıñ (Mwhtar Äblyazov – red.) şetelde quğında jürgenine 10 jıl boldı. Mäsele – qarım-qatınasta. Nwrekeñ qazaqtıñ tañdaulı jigitteriniñ jeke basın jek köredi, solardıñ soñına tüsip aladı. Men ol kisimen kezdestim. Bügin aytayın endi.
Azattıq: Kimmen?
Äkejan Qajıgeldin: Nwrswltan Nazarbaevpen.
Azattıq: Qaşan?
Äkejan Qajıgeldin: Birneşe ret.
Azattıq: Keyingi jıldarı ma?
Äkejan Qajıgeldin: Iä, men şette jürgen keyingi jıldarı. Men ol kisi «Nwreke, sizdiñ eñ bastı kemşiligiñiz – siz qazaqtı bölip jürsiz. Janıñızda Rahat bar, Timur bar, anau bar, mınau bar. Men nege joqpın? Meniñ kinäm ne? Sizge dwrıs sın aytqanımda ma? Siz qızmetke şaqırğanda «Men sizge wnasın, wnamasın – şındıqtı aytıp twramın» dep kelisip edik qoy. «Jaraydı» degen sol kezde. Men ol kisimen äñgimeni «Nwreke, bilip jürip aytpadı demeñiz. Sol üşin aytam» dep bastaytınmın. Sodan soñ menen keşirim swradı ğoy. «Aynalayın, keşir, biz jasağan tirşilik artıq bolıp ketti» dedi. Moyındaydı. Bwl äñgime AQŞ ökilderinde jazılğan. Kezdesuden şıqqan soñ basqaşa jasaydı. Bizge onday wlttıq liderlerdiñ keregi joq. Bizge keregi – sauattı, halıqtıñ müddesin oylaytın liderler. Nwrekeñ öziniñ bar jetistigi – otbasın bay etti, özi 30 jılday bilikte otırdı. Endi «şirkin-ay, balalarımdı jetkizsem» deydi. Endi bwl halıqtıñ qolında.
ŞETELGE KETKEN AQŞA TURALI
Azattıq: Sizdiñ qolıñızda Qazaqstannan zañsız şığarılğan qarjı kölemine qatıstı, ol jağdaylarğa dälel bolatın qanday qwjattar bar?
Äkejan Qajıgeldin: Şetelde KIAR (Kazakhstani Initiative on Asset Recovery – red.) degen wyım bar. Onıñ müşeleri – Qazaqstannan ketken qazaqtar ğana emes, qwramında Germaniya, Franciya, Wlıbritaniya, Kanada men AQŞ-tan qosılğan jurnalister bar. Ükimettik emes wyım siyaqtı. Bizdiñ bügin sol wyım arqılı dälelday alatınımız – 70 milliard dollarğa juıqtaydı. Biraq, özimniñ, basqa da baqılauşılardıñ sanauınşa, 180-200 milliard dollarday.
Azattıq: Ol qarajat qanday jağdayda qaytuı mümkin?
“Panama arhivinde” Dariğa Nazarbaevanıñ atı tağı da ataldı
Äkejan Qajıgeldin: Toqaev qoğammen, jurnalistermen birigip, şetelden zañgerlerdi şaqırsa, bizge ündeu jasasa, kömektesemiz. Onı 18 ayda qaytaruğa boladı. Dwrıs amnistiya qabıldap, zañ şığarsa, 80 payızın qaytaruğa boladı.
Azattıq: Ol qarajat naqtı bir azamattar atına tirkelgen be, älde belgisiz zañdı twlğalar atında ma?
Äkejan Qajıgeldin: Eñ birinşi, olar ofşor kompaniyalardıñ artına tığılğan. Panama Papers degendi oqıdıñız ğoy. Onıñ arasında Dariğa da, «Qazkommercbanktiñ» bwrınğı basşıları da bar. Onıñ bäri belgili. Ol ofşor kompaniyanıñ artında Qazaqstanda tuıp-ösken azamattar, Nazarbaev otbasınıñ müşeleri, ministrler men wlttıq banktiñ bwrınğı basşısı bar. Sauat Mıñbaev degen qazir «Qazaqstan temir jolın» basqaratın, köp jıl «QazMwnayGaz» ben «Samwrıq-Qazına» kompaniyalarında basşı bolğan kisiniñ atında bizge belgili üş jerdiñ özinde aqşa jatır.
«ELGE BÜGİN JETUGE DAYARMIN»
Azattıq: Sizdiñ qazirgi statusıñız qanday? İzdeu jariyalanğan twlğasız ba? Qazaqstan biligi swrata ma?
Äkejan Qajıgeldin: Men özim qızıq bir jağdaydamın. Bir jağınan ükimet meni elge keltirgisi kelmeydi. Köremiz endi Qasım-Jomart Toqaevtıñ qalay boların. Nwrekeñ menen qorqıñqırap jüredi. Biraq meniñ pikirimdi sıylaydı. Mısalı, 2009 jılı ekonomikalıq dağdarıs kezinde, sosın «wrlanğan aqşanı qaytarayıq» dep wsınıs jasağanda eki ret menen tikeley şığıp, «memorandum jazıp berşi» degen. Jazıp berdim.
Azattıq: Nazarbaev pa?
Äkejan Qajıgeldin: Iä, Nazarbaev. Men ol kisige bir qağaz emes, 1 sağat 10 minuttıq audiohabarlama jiberdim. Onıñ işinde «Kärim Mäsimov ükimet basşısı retinde jaramaydı. Sodan qwtıl» dep ayttım. Ol Mäsimovti şaqırıp alıp, «Men Äkejannan habar aldım. Seni qızmetinen alıp tastasın dep wsınıp otır» depti. Nwrekeñniñ minezi sonday – jigitterdi bir-birimen şağıstırıp jüredi. Ol kisi «Äy, men bolmasam, sender qwrisıñdar» dep arbitr retinde otıradı. On şaqtı jıl bwrın ükimetti jinap alıp «Äkejandı elge qaytarıp äkelem. Eki ayaqtarıñdı bir etikke tığadı» dep aytadı eken. Oğan tiri kuäler bar. Men – köp qazaqtıñ birimin. Ärqaşan elime janım aşıp otıradı.
Azattıq: Elge oralğıñız kele me?
Äkejan Qajıgeldin: Ärine, erteñ jetuge dayarmın.
Azattıq: Sizge zañdıq twrğıda şekteu joq pa?
Äkejan Qajıgeldin: Kim biledi, Nwrekeñniñ basında ne barın. Ol Toqaevtıñ emes, Nazarbaevtıñ qolında.
Azattıq: Qazaqstanda neni sağındıñız?
Äkejan Qajıgeldin: Qazaqstannıñ jerin, jusannıñ iisin sağındım. Taularım qaldı. Alatau… Bärin-bärin sağınamın. Biraq bügingi tehnologiyanıñ arqasında muzıka da, äñgimeler de, jañalıqtar da jetip twradı. On şaqtı jıl bwrın qiın bolatın.
Azattıq: Bügingi swhbatta ötirik aytqan joqsız ba?
Äkejan Qajıgeldin: Meniñ biletinim, ötirik aytu üşin basıñ mıqtı isteui kerek qoy. Qolıñnan kelse, ötirik aytpa. Bwl – meniñ birinşi iştey saqtap jürgen zañım. Al jaña aytıp ketken närseniñ bärin sizge däleldey alamın.
Azattıq: Eñ ülken armanıñız qanday?
Äkejan Qajıgeldin: Elge kelip, özgerister jasauğa aralasıp, egemendigi men bostandığı bar, är qazaqqa birdey qaraytın memleket qwru. Meniñ birinşi armanım – sol. Basqa armanım joq.
Azattıq: Swhbatıñızğa raqmet!
Azat Europa / Azattıq radiosı
Pikir qaldıru