6 قىركۇيەكتە الماتىدا «اقيقات» جالپىۇلتتىق سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ 15-سەزىندە پارتيا باسشىcى ەرمۇرات باپيعا جسدپ مۇشەلەرى سەنىمسىزدىك ءبىلدىرىپ، اقىرىندا باپي توراعالىقتان كەتىپ، پارتيادان دا شىعارىلدى. جيىندا كەيبىر پارتيا مۇشەلەرى باپيدىڭ بيىل كوكتەمدە ءبىر توپ بەلسەندىمەن پاريجگە بارىپ، قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەمەرى اكەجان قاجىگەلدينمەن پارتيا رۇقساتىنسىز كەزدەسكەنىن ايىپتادى. باپيدىڭ ورنىنا اسحات راقىمجانوۆ پارتيا جەتەكشىسى بولىپ سايلاندى.
ءدال وسى كۇنى نۇر-سۇلتاندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قاتىسۋىمەن ۇلتتىق سەنىم كەڭەسىنىڭ العاشقى جيىنى ءوتتى. بۇل كەڭەستى توقاەۆ حالىق پەن بيلىك اراسىندا ديالوگ ورناتۋ ءۇشىن قۇرعان ەدى. قاجىگەلدين ازاتتىققا بەرگەن سۇحباتىندا جسدپ-داعى داۋ مەن ۇلتتىق سەنىم كەڭەسىنىڭ جيىنى جايلى ايتتى.
سۇحباتتىڭ تولىق نۇسقاسىن كورىڭىز:
«بۇل – نازارباەۆ پەن داريعانىڭ ءىسى»
ازاتتىق: پارتيا مۇشەلەرى ءباپيدى ورنىنان الىپ تاستاعاندا ونىڭ پاريجدە قاجىگەلدينمەن جانە اتىراۋ وبلىسىنىڭ ەكس-اكىمى، سىرتتاي سوتتالعان بەرگەي رىسقاليەۆپەن كەزدەسۋدى سەبەپ قىلدى. پارتيا مۇشەلەرى «باپي سولاردىڭ ىقپالىنا ءتۇسۋى مۇمكىن» دەدى. بۇعان نە دەيسىز؟
اكەجان قاجىگەلدين: پارتيانىڭ جاڭادان سايلانعان جەتەكشىسى اسحات تا پاريجدەگى كەزدەسۋگە قاتىسقان. لوگيكا قايدا؟ ەرمۇراتتى [باپي] كەزدەسۋ ءۇشىن قاتاردان شىعارىپ جاتسا، اسحات راحىمجانوۆتى سايلاۋى قالاي؟ پاريجگە جينالۋعا ەشكىم ەشكىمدى قيناعان جوق. جىگىتتەر الدا كەلە جاتقان سايلاۋ تۋرالى پىكىر الماسۋعا وزدەرى جينالدى. اسحاتقا ءساتتى ساياسي ساپار تىلەيمىن. اقىرعى 4-6 جىلداي بۇل پارتيا ۇيىقتاپ جاتقان پارتيا بولدى.
ازاتتىق: بۇگىنگى وزگەرىس تۋرالى كەيبىر ساياساتكەرلەر «مۇنىڭ ارتىندا كەيبىر ساياسي كۇشتەر تۇرۋى مۇمكىن» دەدى. بۇعان نە ايتاسىز؟
اكەجان قاجىگەلدين: ارينە، ولاردىڭ ارتىندا تۇرعان كۇشتەر بار. ەڭ ءبىرىنشىسى – بۇگىنگى بيلىك. بىراق قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قاتىسى جوق. ول كىسىگە مۇنداي تىرلىك قاجەت ەمەس.
ازاتتىق: اقوردانىڭ قاتىسى جوق دەيسىز عوي؟
اكەجان قاجىگەلدين: اقوردانىڭ، توقاەۆتىڭ قاتىسى جوق. بىراق [پرەزيدەنت] اكىمشىلىگىنىڭ قاتىسى بار. مۇنىڭ ارتىندا تۇرعان – [قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى] نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن ونىڭ ۇلكەن قىزى داريعا [نازارباەۆا].
ازاتتىق: پارتياعا ىقپال ەتۋگە ويلارىڭىز بولدى ما؟
اكەجان قاجىگەلدين: پاريجدەگى كەزدەسۋدە دەمەۋشى رەتىندە مەنەن باسقا، بەرگەيدەن باسقا ءتورت ادام وتىردى. ونىڭ ۇشەۋى قازاقستاننان كەلدى. ءبىز بۇگىنگى زاڭدى – جاقسى بولسىن، جامان بولسىن، ۇناسىن، ۇناماسىن – ءبىلىپ وتىرمىز. ءبارىن ءبىلىپ وتىرمىز عوي. سوندىقتان پارتيا دەمەۋشىلەرى – ەلدە وتىرعان ازاماتتار.
«نۇرەكە، ءسىز حالىقتى ەكىگە ءبولىپ ءجۇرسىز»
ازاتتىق: 6 قىركۇيەك كۇنى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ العاشقى وتىرىسى ءوتتى. ءسىز ونى باقىلاي الدىڭىز با؟ سەنىم كەڭەسىنەن ءۇمىت كۇتەسىز بە؟
توقاەۆقا بۇگىن وتە ساۋاتتى، قولىندا ناقتى بيلىگى بار، حالىقتىڭ ءوزى داۋىس بەرىپ، تاڭداعان پارلامەنت كەرەك. نازارباەۆتىڭ قۇرعان كومانداسى توقاەۆقا ارتىق قادام جاساۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى.
اكەجان قاجىگەلدين: بۇل كەڭەستەن ءبىر ناتيجە شىعۋى ءۇشىن قاسىم-جومارت توقاەۆقا ەكى نارسە كەرەك. ءبىرى – مىنەز، ەكىنشىسى – جاقسى مىنەزى مەن ءبىلىمى بار كوماندا. مەن ىشتەي توقاەۆتى جاقسى ءبىلىپ وتىرمىن. ول – ساۋاتتى، ءبىلىمى بار ازامات. ونىڭ ىشكى كوزقاراسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ كوزقاراسىمەن سايكەس ەمەس. مەن وعان سەنبەيمىن. ول تاريحتا ءوزىنىڭ ءىزىن قالدىرعىسى كەلسە، بۇگىنگى تىرشىلىك وعان جەتكىزبەيدى. ول ءۇشىن حالىقتى جيناپ، اكىمشىلىك تاڭداعان ەمەس، كەزدەسۋگە كىرە الماي جۇرگەندەرمەن جينالىس وتكىزۋى كەرەك. بۇل – ءبىرىنشى ماسەلە.
ەكىنشىدەن، توقاەۆقا بۇگىن وتە ساۋاتتى، قولىندا ناقتى بيلىگى بار، حالىقتىڭ ءوزى داۋىس بەرىپ، تاڭداعان پارلامەنت كەرەك. جانىندا وتىرعان بيۋروكراتتارمەن ول كىسى سوعىسا المايدى، تىكە ايتقاندا. نازارباەۆتىڭ قۇرعان كومانداسى توقاەۆقا ارتىق قادام جاساۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. قاسىم-جومارت توقاەۆ بۇگىننەن باستاپ حالىققا قارسى ەمەس، حالىققا سۇيەنۋى كەرەك. حالىققا سۇيەنسە، ويىنداعى باعدارلاماسىن ورىندايدى. توقاەۆ بىردەڭە شەشەمىن دەسە، داريعا نازارباەۆانى بوساتۋى كەرەك. سەناتتا وتىرعان داريعا حالىقتىڭ اشۋىن تۋدىرىپ وتىر. سول ماسەلەنى شەشپەي، اڭگىمە بولمايدى. ودان سوڭ كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋ كەرەك. حالىقتىڭ الدىنا ماسەلە رەتىندە قويۋ كەرەك. نۇرەكەڭ دەمالىسقا شىقپاي، ول كىسى قىزمەتتەن كەتپەي، بۇل ەلدە ەشقانداي وزگەرىس بولۋى مۇمكىن ەمەس. مۇنى كوشەگە شىعىپ حالىق نە توقاەۆتىڭ ءوزى جاساۋى مۇمكىن.
ازاتتىق: كونستيتۋتسيا بويىنشا پرەزيدەنتتىڭ ىقپالى زور، مۇمكىندىگى جوعارى. نازارباەۆ بار كەزدە توقاەۆ ءوز وكىلەتىن پايدالانا وتىرىپ، دەربەس، تاۋەلسىز ارەكەت ەتىپ كەتە الا ما؟
اكەجان قاجىگەلدين: زاڭ بويىنشا، وكىلەتى جەتكىلىكتى. ماسەلە مىنەزدە. ۇلتتىق ۇلكەن كومپانيانىڭ بىت-شىتىن شىعارىپ، 6 ميلليارد دوللار بانكروت جاساعان ادامدى (اسقار ءماميندى) ۇكىمەت باسشىسى ەتىپ تاعايىنداپ وتىر (مامين “قازاقستان تەمىر جولى” كومپانياسىن باسقارىپ تۇرعاندا كرەديتورلار الدىنداعى قارىزى 6 ميلليارد دوللار بولعانى حابارلانعان – رەد.). بۇل قايدا بارا اپاراتىن شەشىم؟ ۇلتتىق بانك اقشاسىن شەتەلدەگى كىشكەنتاي، بۇرىشتا تۇرعان بانكتەرگە اپارىپ سالىپ قويعان. ونىڭ ىشىندە ازەربايجانداعى زەينەتاقى قورىنىڭ (بجزق-نىڭ شامامەن 225 ميلليون دوللارى سالىنعان ازەربايجان بانكى بانكروتقا ۇشىراعان. قازاقستان بيلىگى بۇل اقشانى قايتارۋعا تىرىسىپ جاتىر – رەد.) قارجىسى بار. وعان ەشكىم جاۋاپ بەرمەيدى. نەگە ۇلتتىق بانكتەن ميللياردتاعان تەڭگە كومەك سۇراعان بانكتىڭ («حالىق بانكپەن» بىرىككەن Qazkom بانكتى ايتادى – رەد.) اكتسيونەرلەرى مەن باسشىلارى جاۋاپقا تارتىلمايدى. بىراق بۇرىنعى «تۇرانالەم بانكىنىڭ» باسشىسىنىڭ (مۇحتار ءابليازوۆ – رەد.) شەتەلدە قۋعىندا جۇرگەنىنە 10 جىل بولدى. ماسەلە – قارىم-قاتىناستا. نۇرەكەڭ قازاقتىڭ تاڭداۋلى جىگىتتەرىنىڭ جەكە باسىن جەك كورەدى، سولاردىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ الادى. مەن ول كىسىمەن كەزدەستىم. بۇگىن ايتايىن ەندى.
ازاتتىق: كىممەن؟
اكەجان قاجىگەلدين: نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن.
ازاتتىق: قاشان؟
اكەجان قاجىگەلدين: بىرنەشە رەت.
ازاتتىق: كەيىنگى جىلدارى ما؟
اكەجان قاجىگەلدين: يا، مەن شەتتە جۇرگەن كەيىنگى جىلدارى. مەن ول كىسى «نۇرەكە، ءسىزدىڭ ەڭ باستى كەمشىلىگىڭىز – ءسىز قازاقتى ءبولىپ ءجۇرسىز. جانىڭىزدا راحات بار، تيمۋر بار، اناۋ بار، مىناۋ بار. مەن نەگە جوقپىن؟ مەنىڭ كىنام نە؟ سىزگە دۇرىس سىن ايتقانىمدا ما؟ ءسىز قىزمەتكە شاقىرعاندا «مەن سىزگە ۇناسىن، ۇناماسىن – شىندىقتى ايتىپ تۇرامىن» دەپ كەلىسىپ ەدىك قوي. «جارايدى» دەگەن سول كەزدە. مەن ول كىسىمەن اڭگىمەنى «نۇرەكە، ءبىلىپ ءجۇرىپ ايتپادى دەمەڭىز. سول ءۇشىن ايتام» دەپ باستايتىنمىن. سودان سوڭ مەنەن كەشىرىم سۇرادى عوي. «اينالايىن، كەشىر، ءبىز جاساعان تىرشىلىك ارتىق بولىپ كەتتى» دەدى. مويىندايدى. بۇل اڭگىمە اقش وكىلدەرىندە جازىلعان. كەزدەسۋدەن شىققان سوڭ باسقاشا جاسايدى. بىزگە ونداي ۇلتتىق ليدەرلەردىڭ كەرەگى جوق. بىزگە كەرەگى – ساۋاتتى، حالىقتىڭ مۇددەسىن ويلايتىن ليدەرلەر. نۇرەكەڭ ءوزىنىڭ بار جەتىستىگى – وتباسىن باي ەتتى، ءوزى 30 جىلداي بيلىكتە وتىردى. ەندى «شىركىن-اي، بالالارىمدى جەتكىزسەم» دەيدى. ەندى بۇل حالىقتىڭ قولىندا.
شەتەلگە كەتكەن اقشا تۋرالى
ازاتتىق: سىزدىڭ قولىڭىزدا قازاقستاننان زاڭسىز شىعارىلعان قارجى كولەمىنە قاتىستى، ول جاعدايلارعا دالەل بولاتىن قانداي قۇجاتتار بار؟
اكەجان قاجىگەلدين: شەتەلدە KIAR (Kazakhstani Initiative on Asset Recovery – رەد.) دەگەن ۇيىم بار. ونىڭ مۇشەلەرى – قازاقستاننان كەتكەن قازاقتار عانا ەمەس، قۇرامىندا گەرمانيا، فرانتسيا، ۇلىبريتانيا، كانادا مەن اقش-تان قوسىلعان جۋرناليستەر بار. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم سياقتى. ءبىزدىڭ بۇگىن سول ۇيىم ارقىلى دالەلداي الاتىنىمىز – 70 ميلليارد دوللارعا جۋىقتايدى. بىراق، ءوزىمنىڭ، باسقا دا باقىلاۋشىلاردىڭ ساناۋىنشا، 180-200 ميلليارد دوللارداي.
ازاتتىق: ول قاراجات قانداي جاعدايدا قايتۋى مۇمكىن؟
“پاناما ارحيۆىندە” داريعا نازارباەۆانىڭ اتى تاعى دا اتالدى
اكەجان قاجىگەلدين: توقاەۆ قوعاممەن، جۋرناليستەرمەن بىرىگىپ، شەتەلدەن زاڭگەرلەردى شاقىرسا، بىزگە ۇندەۋ جاساسا، كومەكتەسەمىز. ونى 18 ايدا قايتارۋعا بولادى. دۇرىس امنيستيا قابىلداپ، زاڭ شىعارسا، 80 پايىزىن قايتارۋعا بولادى.
ازاتتىق: ول قاراجات ناقتى ءبىر ازاماتتار اتىنا تىركەلگەن بە، الدە بەلگىسىز زاڭدى تۇلعالار اتىندا ما؟
اكەجان قاجىگەلدين: ەڭ ءبىرىنشى، ولار وفشور كومپانيالاردىڭ ارتىنا تىعىلعان. Panama Papers دەگەندى وقىدىڭىز عوي. ونىڭ اراسىندا داريعا دا، «قازكوممەرتسبانكتىڭ» بۇرىنعى باسشىلارى دا بار. ونىڭ ءبارى بەلگىلى. ول وفشور كومپانيانىڭ ارتىندا قازاقستاندا تۋىپ-وسكەن ازاماتتار، نازارباەۆ وتباسىنىڭ مۇشەلەرى، مينيسترلەر مەن ۇلتتىق بانكتىڭ بۇرىنعى باسشىسى بار. ساۋات مىڭباەۆ دەگەن قازىر «قازاقستان تەمىر جولىن» باسقاراتىن، كوپ جىل «قازمۇنايگاز» بەن «سامۇرىق-قازىنا» كومپانيالارىندا باسشى بولعان كىسىنىڭ اتىندا بىزگە بەلگىلى ءۇش جەردىڭ وزىندە اقشا جاتىر.
«ەلگە بۇگىن جەتۋگە دايارمىن»
ازاتتىق: سىزدىڭ قازىرگى ستاتۋسىڭىز قانداي؟ ىزدەۋ جاريالانعان تۇلعاسىز با؟ قازاقستان بيلىگى سۇراتا ما؟
اكەجان قاجىگەلدين: مەن ءوزىم قىزىق ءبىر جاعدايدامىن. ءبىر جاعىنان ۇكىمەت مەنى ەلگە كەلتىرگىسى كەلمەيدى. كورەمىز ەندى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قالاي بولارىن. نۇرەكەڭ مەنەن قورقىڭقىراپ جۇرەدى. بىراق مەنىڭ پىكىرىمدى سىيلايدى. مىسالى، 2009 جىلى ەكونوميكالىق داعدارىس كەزىندە، سوسىن «ۇرلانعان اقشانى قايتارايىق» دەپ ۇسىنىس جاساعاندا ەكى رەت مەنەن تىكەلەي شىعىپ، «مەموراندۋم جازىپ بەرشى» دەگەن. جازىپ بەردىم.
ازاتتىق: نازارباەۆ پا؟
اكەجان قاجىگەلدين: يا، نازارباەۆ. مەن ول كىسىگە ءبىر قاعاز ەمەس، 1 ساعات 10 مينۋتتىق اۋديوحابارلاما جىبەردىم. ونىڭ ىشىندە «كارىم ءماسىموۆ ۇكىمەت باسشىسى رەتىندە جارامايدى. سودان قۇتىل» دەپ ايتتىم. ول ءماسىموۆتى شاقىرىپ الىپ، «مەن اكەجاننان حابار الدىم. سەنى قىزمەتىنەن الىپ تاستاسىن دەپ ۇسىنىپ وتىر» دەپتى. نۇرەكەڭنىڭ مىنەزى سونداي – جىگىتتەردى ءبىر-بىرىمەن شاعىستىرىپ جۇرەدى. ول كىسى «ءاي، مەن بولماسام، سەندەر قۇريسىڭدار» دەپ اربيتر رەتىندە وتىرادى. ون شاقتى جىل بۇرىن ۇكىمەتتى جيناپ الىپ «اكەجاندى ەلگە قايتارىپ اكەلەم. ەكى اياقتارىڭدى ءبىر ەتىككە تىعادى» دەپ ايتادى ەكەن. وعان ءتىرى كۋالەر بار. مەن – كوپ قازاقتىڭ ءبىرىمىن. ارقاشان ەلىمە جانىم اشىپ وتىرادى.
ازاتتىق: ەلگە ورالعىڭىز كەلە مە؟
اكەجان قاجىگەلدين: ارينە، ەرتەڭ جەتۋگە دايارمىن.
ازاتتىق: سىزگە زاڭدىق تۇرعىدا شەكتەۋ جوق پا؟
اكەجان قاجىگەلدين: كىم بىلەدى، نۇرەكەڭنىڭ باسىندا نە بارىن. ول توقاەۆتىڭ ەمەس، نازارباەۆتىڭ قولىندا.
ازاتتىق: قازاقستاندا نەنى ساعىندىڭىز؟
اكەجان قاجىگەلدين: قازاقستاننىڭ جەرىن، جۋساننىڭ ءيىسىن ساعىندىم. تاۋلارىم قالدى. الاتاۋ… ءبارىن-ءبارىن ساعىنامىن. بىراق بۇگىنگى تەحنولوگيانىڭ ارقاسىندا مۋزىكا دا، اڭگىمەلەر دە، جاڭالىقتار دا جەتىپ تۇرادى. ون شاقتى جىل بۇرىن قيىن بولاتىن.
ازاتتىق: بۇگىنگى سۇحباتتا وتىرىك ايتقان جوقسىز با؟
اكەجان قاجىگەلدين: مەنىڭ بىلەتىنىم، وتىرىك ايتۋ ءۇشىن باسىڭ مىقتى ىستەۋى كەرەك قوي. قولىڭنان كەلسە، وتىرىك ايتپا. بۇل – مەنىڭ ءبىرىنشى ىشتەي ساقتاپ جۇرگەن زاڭىم. ال جاڭا ايتىپ كەتكەن نارسەنىڭ ءبارىن سىزگە دالەلدەي الامىن.
ازاتتىق: ەڭ ۇلكەن ارمانىڭىز قانداي؟
اكەجان قاجىگەلدين: ەلگە كەلىپ، وزگەرىستەر جاساۋعا ارالاسىپ، ەگەمەندىگى مەن بوستاندىعى بار، ءار قازاققا بىردەي قارايتىن مەملەكەت قۇرۋ. مەنىڭ ءبىرىنشى ارمانىم – سول. باسقا ارمانىم جوق.
ازاتتىق: سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ