Suretter söyleydi Şou-biznis

Etno turizm. Balhaşta etno turizimdi qalady damıtuğa boladı?

kerey.kz

 |  Sep 24, 2019

Beysen Ahmetwlı 
Älemde biz estimengen eldi mekender, ğajayıp salt-sanalar men ğwrıp-ädetter, oylap körmengen tirşilik täsilderi bar. Sonay ğajap öñirdiñ biri Balqaş.
Qarnı toyıp, qaltası qalıñdağan är pende ömirden läzzat alğısı keledi. Özi añsağan jerdi körip, qızıqqan ömirdi qızıqtaydı. Dem aladı jäne ömirdiñ mänin salıstardı.
Ömir teñiz boyında jasağan adam susız japan dalanı elestete almaydı. Biraq estise barıp körudi añsaydı.
Qazqastan da sol ğajayıp älemniñ bir bwrışı. Onda eldi tañ qaldırar ğajayıptar öte köp. Endeşe sol mümkindikti qalay aşuğa boladı?
Biz sözdi Balhaş köli mañınan bastayıq.
Balqaştıñ qanday keremetteri bar?
• Balqaş älemdegi eñ ülken twyıq kölderdiñ biri. Aumağı 19 mıñ şarşı şaqırımğa jetedi. Su twnıq taza jäne twzdılığı tömen. Qısı suıqtau bolğanmen jazı ıstıq. 2-3 ay sayrandauğa jetedi. Balıq ta bar. Sonımen birge tayaz bolğandıqtın qauıpsiz dep aytuğan boladı. Köl ortasındağı şağın araldar da, şığıs soltüstigindegi qamıstı alañdar da öz täbiğatımen erekşelengen. Al batısı wzınnan wzaqqa sozılğan qwmayttı japan dala. Bwl da bireulerge tañsıq körineri belgili.
• Ekinşi jağınan, köl aynalasında malşılar bar. Mıñğırğan qoy-eşkini, üyirli jılqı, siır tabındarı men mañ-mañ basqan tüyeler de tabiğattıñ özgeşe bir jaratılısı ekeni dausız.
• Üşinşiden, Balqaştıñ jağasınan temir jol, tas jol ötedi. Oğan Balqaş qalasına qatınaytın wşaqtı qosıñız. Mäselen, Bektau ata öñgiri, Qarqaralı, Jezqazğan jaqtağı Altın Ordanıñ hanı Jöşiniñ kesenesiniñ özi -aq älemnen özgeşe sır izdegen adamdardı tartatın ğajayıp meken boları dausız.

Balqaş qalası janındağı Narmanbet auılınıñ äkimi Qaydar Jortarov:
– Balqaşqa jılda demalısqa keletinder köbeyip jatır. Köl boyında demalıp, at pen tüyege mingisi, kiiz üyde tünegisi keletinder de joq emes dep oylaymın. Qazirşe onday mümkindik joq. Eger kimde kim osınday jwmıstarmen aynalısqısı kelse kömegimiz dayın.

Balqaş twrğını Quat Sarıbas:
– Balqaş öndiris qalası bolğandıqtan önerkäsiptik sulardıñ kölge qwyıluı bar. YAğni, key zauıttar ekologiyalıq normanı saqtamaydı dep oylaymın. Eger su taza bolsa adamdar da köbeyer edi. Äkimşilik osı mäseleni qolğa alsa ştelden keletin turiter aldında wyalmaytın edik.
Tağı da, köl boyında ädemi jağa jaylar da bar. Biraq barlığı emes. Sebebi, demalısqa kelgen adam bir orında ğana jürmeydi. Aralau barısında köl boyındağı şaşılğan qoıstardı körse jirkenip qaluı mümkin. Mwnı qalıptastıru üşin qala twrğındarına tüsindiru jwmıstarın jürgizu kerek, – deydi.
Endeşe, osınday keremet öñirde turizm nege damımay otır?

Biz bwl swraqtı balqaştı aralap jürgen turisterge qoydıq.
Aleksandıra Bogdanova. Reseylik turist:
– Men älemniñ köptegen jerlerin araladım. Balqaş ıstıq beldeudegi twrğındar men suıq rayonda jasaytın halıqtar üşin demalısqa üylesimdi jer. Alayda infraqwrılım men twrmısqa qajetti qarapayım mümkindikter jasalmağan.
Aytalıq, tazalıq därejesi tömen. Qonaq üyleri öte eski, oğan keremet qonaq üyler bolmasa da qarapayım da taza üyler jetip jatır. Tuäletti de , ashanalardı da tabu qiın.
Biraq işip-jem arzan. Bwl da turisterdi tartadı. Bwl äsirese Reseydiñ oñtüsitk oblıs twrğındarı üşin öte ıñğaylı aymaq.
Eñ mañızdısı wlı dala köşpendilileriniñ ömirin körsetetin etno turizm jağı müldem joq. Bwl öte mañızdı. Qazir köp elderge solardıñ salt-dästürin, ömir süru dağdıların köruge baradı, – dedydi.
Köşpeli qazaq auılın ornatuğa boladı

Osığan oray Moñoliyadan kelgen qonaq Esentay Keñşilikpen de swhbattastıq.
– Biz Moñğoliyanıñ Altayında twramız. Qıs qıstauda, jılı üyde otıramız. Al köktem tua kiiz üylerimizdi alıp şığıp kökteuden bastap tigemiz. Mal töldetemiz. Sondı qırqım boladı.
Sosın, maydıñ soñınan bastap suatqa, onan arman jäylau tauğa şığıp ketemiz. Mine sonda tizilgen aq şañqanday kiiz üyler top-top bolıp körinedi.
Jäylau aqtılı malğa toladı. Däl osı kezde eropadan, AQŞ-tan turister tolıp ketedi. Onda olar nağız köşpelilerdiñ ömirin köredi.
Eger Qazaqstan ükimet bizge osı jerden malğa jer, jaylau berse jäne tınıs-tirşiligimizge kedergi jasamasa (mwnda byurokrattıq pen jemqorlıq öte öattı ğoy dep qosıp qoydı) eşqanday kömeksiz aq köşpeli twrmıstı osında da jalğastıra berer edik, – dedi.
Tungalag Purevsambuu, Monğoliya, MonDigitalTur LLC turistik firmasınıñ keñesşisi:
– Moñğoliyağa kelgen turister Ulanbatırda bir kün ğana twradı da basqa aymaqtarğa attanıp ketedi. Sonıñ biri qazaq köşpeli mädenietimen älemge tanımal BAyanölgey aymağındağı bürkitşiler, kiiz üyli jaylau, – dedi.
Qısqartıp aytqanda…

Balqaş köli mañayınıñ tazalığı men qızmet körsetu sapasın jaqsartsa aq turister ağılatın altın mekenge aynaları dausız. Olüşin eñ aldımen Balqaş halqın soğan beyimdeu kerek. Är kim özine senip, jan-jaqtan jwmıla iske kirisse birenşe jılda -aq turister ağılar edi.
Äri köşpeli malşılardıñ tirligine kerek jerdi berip, naqtı ömir dağdısın jañğırtuğa da mümkindik köp. Mısalı, Abay, ayır tau jaqtağı jabılıp jatqan auıldıq eldi mekenderdi qayta tiriltu kerek.
Älemdik täjiribede taza da tabiği ömirdi, tabiğattı körgisi keletinder üşin jol da kedergi bolmaytının eskertu kerek.
Al jarnamanı är kelgen turist jasaydı. Eger bir adamdı raz etse, ol mıñdağan adamğa jarnama jasarı sözsiz.