55 jastağı Säule Omarovanıñ AQŞ valyuta basqarmasınıñ jetekşisine bas ümitker ekeni tamızdıñ basında-aq belgili bolğan. Aq üy qarastırğan özge eki kandidat demokratiyalıq partiyanıñ öz işinde qoldau tappadı. Bwl qızmetke kandidattı prezident wsınğanımen, onı senat maqwldaydı. Sondıqtan wsınılğan kandidatura ötui üşin, onı senattağı demokrattardıñ birauızdan qoldağanı kerek. Barak Obama äkimşiliginde jwmıs istegen Maykl Barr demokrattar işindegi progresşilder frakciyasınıñ qarsılığına tap bolsa, Kaliforniya universitetiniñ qwqıq professorı Mersa Baradaran basqaruda täjiribesi joq dep sınğa qaldı.

Osılayşa Aq üy tañdauı kişi Djordj Buş twsında qarjı ministrliginde keñesşi bolğan, N'yu-Yorktegi alpauıt zañ firmalarınıñ biri Davis Polk & Wardwell kompaniyasında jwmıs istegen, “Şırmauıq ligasına” kiretin bedeldi Kornell universitetiniñ professorı Säule Omarovağa tüsti.

Söytip 23 qırküyekte AQŞ prezidenti Djo Bayden Säule Omarovanı Qarjı ministrligi qwramındağı Valyuta basqarmasınıñ jetekşisi qızmetine wsınuğa nietti ekenin bildirdi. Jañalıq tez tarap, AQŞ qoğamında qızu talqı tudırdı. “Bayden Uoll-strit sınşısın tañdadı”, “Baydenniñ radikal kandidatı”, “Kümändi tañdau”, “Bitkoyn sınşısı” – bedeldi basılımdar taqırıptarın osılay ayqaylatıp şığarıp jattı. Al AQŞ sauda palatası, bank qauımdastıqtarı Omarovanıñ kandidaturasına aşıq qarsı şıqtı.

Memlekettiñ ekonomikadağı röli meylinşe az boluı kerek deytin respublikaşıldar da qarap qalğan joq. Senator Pet Tumi “Bwrın-soñdı mwnşalıq “radikal” kandidat körmegen edim” dep, Omarovadan sonau Sovet odağı kezinde Mäskeu memlekettik universitetinde jazğan diplom jwmısın jariyalauın talap etti.

Diplom jwmısınıñ “Karl Markstiñ ekonomikalıq saraptaması jäne “Kapitaldağı” revolyuciya teoriyası” degen taqırıbın, avtordıñ bank jüyesin reformalau jaylı közqarasın, Twitter jelisindegi key jazbaların sınap-minegen oñşıldar Omarovağa “kommunist” degen aydar taqtı.

Byudjeti 1 milliard dollardan twratın Valyuta basqarması federaldıq deñgeyde jwmıs isteytin barlıq bankter men şeteldik bankterdiñ federaldıq filialdarın qadağalaytın ereje bekitedi. YAğni bwl bwl basqarma JPMorgan Chase, Citigroup jäne Wells Fargo sekildi iri bankterdi baqılaydı.

AQŞ üşin osınşalıq mañızı bar qızmetke wsınılğan Säule Omarova kim? Onıñ qarjı salasın dürliktirgen sözderi ne jaylı edi? Senat onı maqwlday qoya ma? Tüsindirip köreyik.

ORAL MEKTEBİN ÜZDİK BİTİRGEN ŞÄKİRT

Qazaqstan tuması Säule Omarova Oral qalasındağı №21 mektepte oqığan. Mektep direktorı Omarovanıñ ozat şäkirt bolğanın aytadı. Mektep arhivinde saqtalğan sınıp jurnalında kileñ beske oqığanı jazılğan.

– Mektepti 1984 jılı altın medal'men bitirdi. Elu jıl işinde mwnday jetistikke bar-joğı 30-aq oquşı jetken. Säule fizika-matematika olimpiadalarınıñ bärine qatısqan. Ziyalı otbasıda tärbielengen. Anası tuberkulez dispanserinde ädisteme bölimin basqarğan, – deydi mekteptiñ qazirgi direktorı Laura Şarkubenova. Onıñ sözinşe, ol kezde mektep sanaulı jıl bwrın aşılğan, al Omarova onı altın medal'men bitirgen birinşi oquşı bolğan.

“Ol uaqıtta Säuleniñ osınday jetistikke jetetini eşkimniñ oyına kirip şıqqan joq, – deydi sınıptası Vitaliy Mazurenko. – Biraq bolaşağınan ümit küttiretini sol kezde-aq belgili bolğan”.

Mazurenko Omarovamen bar bolğanı bir ay ğana birge oqığanın, biraq keyin basqa sınıpqa auıssa da mektepti bitirgenşe aralas-qwralas bolğanın aytadı.

– Säule barlıq qız sekildi aşıq-jarqın bolatın. Men sportşımın, oqu qiınğa soğatın. Säule qol wşın beruge ärkez dayın twratın qızdardıñ biri edi, – deydi ol. – Säuleniñ 2005 jılı kelgenin bilemin. Anasın alıp ketken. Biraq biz ol kezde körispedik.

Tağı bir sınıptası Vlasta Kaptelova mektepte Omarovamen dos bolğanın aytadı.

– Säuleniñ körşisi Lena Taleckaya meniñ qwrbım edi. Lena üşinşi, Säule ekinşi qabatta twrdı. Lenanıñ üyine jii barıp jürip, Säulemen dostasıp kettik. Törtinşi ne odan keyingi sınıp bolatın, – deydi ol.

Kaptelova Omarovanıñ anası men äjesiniñ qolında twrğanın, otbası jwpını tirlik keşkenin aytadı.

– 9-sınıpqa qaray sän kiimine qızığa bastadıq, biraq jaña kiim aluğa mümkindigi bola bermedi. Säuleniñ anası eski kiimderden köylek tigip beretin. Keyin Säuleniñ özi de jaqsı tigetin boldı, – deydi sınıptas dosı.

Kaptelovanıñ sözinşe, Omarova sabaqtı bar ıntasın berip oqığan jäne kemşilik bolsa, sonı tüzetpey janı tınış tappaytın.

– Tabandı bolatın. Mısalı, dene şınıqtıru sabağınan naşar bağa ala bastasa, bar küşin salıp, üzdik şığatın. Aramızdağı eñ aqıldı, biraq söyte twra qarapayım edi, – deydi ol. – Al mektepten keyin baylanıs üzildi. Universitetten keyin Amerikağa ketkenin ğana estigenmin. Biraq 10 jıl bwrın qızım qaytıs bolğanda Säule Odnoklassniki (äleumettik jeli) arqılı meni tauıp alıp, köñil ayttı. Biraz söylestik, qarapayımdığı qalıptı.

10 jıldıq mektepten soñ Säule Omarova Mäskeu memlekettik universitetine filosofiya mamandığına oquğa tüsken. Ol jerde de oqu ozatı bolıp, üzdik studentke beriletin Lenin stipendiatı atanadı. Oquın 1989 jılı tämamdap, sol jerde oqıtuşınıñ kömekşisi bolıp jwmıs isteydi. Al 1991 jılı, SSSR tarar aldında student almasu bağdarlamasımen AQŞ-tıñ Medison qalasındağı Viskonsin universitetine bir semestrge baradı.

“1991 jılı jeltoqsanda sol jaqta jürgenimde Sovet odağı ıdıradı. Sol kezde qaytar jeri joq bir student bar edi. Ne bolarına qattı alañdap, sonda qaldım da, sayasattanu boyınşa Ph.D oqitın boldım. Biraq şının aytqanda el üşin şeşuşi sätte ketip qalğanıma äli künge deyin ökinemin” deydi ol 29 jıldan keyin NBC News bağdarlamasına bergen swhbatında.

QAZAQSTANNIÑ MWNAY SAYASATI JAYLI DISSERTACIYA

1999 jılğı 12 säuirde Säule Tarihqızı Omarova AQŞ-tıñ Viskonsin universitetinde “Postsovettik Qazaqstandağı mwnaydıñ sayasi ekonomikası” deytin taqırıpta dissertaciya qorğadı.

Qazaqstannıñ 1992-1998 jıldar aralığındağı mwnay sayasatın zerttegen Omarova eldi Sovet odağında bolğan mwnaylı memleketter Resey, Äzerbayjan jäne Türkimenstanmen salıstıradı. Avtor mwnay industriyası Sovet odağı kezinde-aq jolğa qoyılğan Reseyde jekeşelendiru qattı jürgenin, Äzerbayjan men Türkimenstannıñ memlekettendiruge basımdıq bergenin, Qazaqstannıñ jeke sektorğa basımdıq bere otırıp, “QazMwnayGaz” attı wlttıq kompaniya qwrğanın aytadı.

“Moynında jügi joq avtoritar Qazaqstan ükimeti” investorlarlar üşin jaylı mwnay zañdarın qabıldadı, al Reseyde mwnday bastamalar solşıldar bilegen Dumanıñ qarsılığına tap boldı dep jazdı ol dissertaciyasınıñ kirispesinde.

Oqu ozatı bolğanğa üyrengen Omarova Viskonsin universitetinde jürip Makartur qorınıñ Beybitşilik jäne ıntımaqtastıq jönindegi stipendiyasın jeñip aladı da, Stenford universitetinde bir jıl täjiribeden ötedi.

Viskonsin universitetinen Ph.D atağın alğannan keyin ol “narıqqa qajet maşıqtar kerek” dep sayasattanudan ketip, qwqıq salasına auısadı. Söytip 2001 jılı Çikago qalasındağı Soltüstik-batıs universitetinen zañ doktorı atağın alıp şığadı. Tağı da üzdik student (cum laude, toptıñ üzdik 20 payızına beriletin ataq) atanadı.

“Sodan keyin N'yu-Yorkte qwqıq salasında jwmıs istedim. Söytip jürip tağı da kezdeysoq bank zañnaması men qarjı retteu salasına tap boldım. Bwl sala mağan qattı wnadı. Osılayşa zañger atandım” deydi Omarova 2020 jılğı mamırda jariyalanğan swhbatında.

Omarova rasımen akademiyalıq ortadan ketip, N'yu-Yorkte qarjı salasına mamandanğan Davis Polk & Wardwell deytin halıqaralıq zañ firmasına jwmısqa twradı. Onda bes jılğa juıq jwmıs isteydi.

2008 jıldan bastap birqatar universitette şaqırılğan professor retinde qwqıq, qarjı salasın reformalau jöninde däris oqıp, 2014 jılı N'yu-York ştatı Itaka qalasındağı Kornell universitetiniñ zañ fakul'tetine qwqıq professorı bolıp jwmısqa ornalasadı. Äli künge deyin sonda däris oqidı.

Omarovanıñ studenti bolğan Arğın Iskakbekov Kornell universitetiniñ älemdegi eñ üzdik oqu orındarınıñ biri ekenin, onda professor bolıp jwmıs isteu oñay emesin aytadı. Universitet “Şırmauıq ligası” (Liga plyuşa) deytin jekemenşik oqu orındarı tobına kiredi. Bwl topta Yel', Garvard jäne Kolumbiya sekildi 8 universitet bar.

– [Omarovanıñ qızmetke wsınılğanın estigende] keudemdi maqtanış kernedi, – deydi Iskakbekov AQŞ sekildi älem kapitalı şoğırlanğan bäsekeli jerde mwnıñ zor jetistik ekenin aytıp.

– Onıñ bağalı qağazdar jönindegi därisin tıñdağam. Onıñ sabağına qatısqanım – men üşin ülken märtebe. Däristeri qızıq ötetin. Studentter odan qorqatın, biraq qwrmetteytin, ol özin qatal wstaytın, – deydi Iskakbekov Azattıqqa.

Halıqaralıq kommerciyalıq arbitraj boyınşa bilim alğan Iskakbekov Omarovamen jaqın tanısıp, bir-birine qonaqqa barğanın aytadı.

– Şığıs äyeline tän qasieti köp. Nağız qazaq. Atağı darday bolsa da, üyinde jay ğana meyirimdi ana, jaylı jar. Anasın qolına alğan, mwnıñ özi onıñ qanday adam ekenin bildirse kerek. Jwmısı qauırt bolsa da, üyinde astı özi äzirleydi. Al universitette äriptesteri arasında bedeli zor, – deydi ol.

Omarovanıñ AQŞ valyuta basqarması jetekşiligine wsınıluı sol elde jürgen qazaqtar arasında talqılanıp jatır. Äleumettik jelidegi Amerika qazaqtarı qauımdastıqtarında bwl jañalıqtı belsendi türde bölisti. Vaşington qalasında bilim alıp jürgen El'vira Aydarhanova mwnday jañalıq ondağı qazaqtardı jigerlendiretinin aytadı.

– AQŞ-ta memlekettik ülken qızmetke barğan bir ğana qazaq qızı – Äsel (Tölenova) Roberts turalı bilemin. On bes jıldan astam uaqıt boyı Aq üy protokolında qızmet istep, biıl prezident protokolı basşısınıñ mindetin atqaruşı boldı. Bwl turalı qazaqstandıq basılımdar köp jazdı. Memlekettik qızmetten bölek, Vaşingtondağı Düniejüzilik bank wyımında jaqsı qızmette jürgen birneşe qazaqtı kezdestirgem. Solardıñ biri Alma Orazalinova edi. Qazasınan keyin banktiñ mäjilis zalına marqwmnıñ esimi berildi, – deydi ol Azattıqqa.

AQŞ-ta jiırma jıldan astam twratın Aynwr Nwrkina Qazaqstannan köşip barğandar arasında qızmetke jetip jatqanı köp deydi, biraq Omarovanıñ jöni bölek ekenin aytadı.

– Qazir pikirtalas jürip jatqanı bwl qızmettiñ qanşalıq mañızdı ekenin bildiredi. Bwl – tağayındalatın qızmet emes. Onı senat maqwldauı tiis. Qazaqtar bwrın-soñdı mwnday qızmetke jetpegen, – deydi ol.

OMAROVANIÑ KÖZQARASI JÄNE BANKTER ODAN NEGE SESKENEDİ?

Säule Omarova eñbekteri men swhbattarında iri bankterdiñ qarjı institutı auqımınan şığıp, mwnay-gaz jäne metall saudası sekildi tauar saudasına qol salıp jatqanın, mwnıñ wzaq merzimde memleket üşin qauipti ekenin aytadı. Qarjı salasın retteudi mwnday instituttarğa beruge bolmaydı, onı memleket rettep otıruı qajet dep sanaydı.

Respublikaşıldar qazir Omarovağa äsire solşıl adam retinde qarap otır. Onıñ qazirgi wstanımı demokrattar qwramındağı solşıldardıñ köñilinen şığadı da. Degenmen 2007-2008 jıldarı ol bir jıl respublikaşıl kişi Djordj Buş basqarğan äkimşilikte qarjı ministrligi kişi hatşısınıñ (vice-ministrden keyingi lauazım) keñesşisi qızmetin atqarğan. YAğni ol 2008-2009 jıldardağı älemdik qarjı dağdarısı bastalğanda sol dağdarıstı retteuge jauaptı mekemelerdiñ birinde jwmıs istegen. Bügingi sözinde ol sol kezdegi dağdarısqa jii silteydi, oğan alpauıt bankter kinäli dep sanaydı.

Onıñ sözinşe, “AQŞ-tıñ fiskaldıq jäne valyutalıq infraqwrılımı qatardağı amerikalıqtardan göri qarjı instituttarı men olardıñ korporativtik klientterine jaylıraq etip jasalğan”.

“Bwqarağa körermenniñ röli berilgen. Solay emes pe? Biraq dağdarıs bola qalsa, tazalauşığa aynalamız. Ras qoy? Kelemiz de, barlıq şañdı, kirdi jinaymız, dwrıs pa? Biraq aqşanıñ qayda jwmsalatının şeşkende bizge eşqaşan üstel basında otıruğa rwqsat bermeydi. Meniñşe, bügingi ekonomika men qarjınıñ bastı mäselesi – osı” deydi ol NBC News bağdarlamasına bergen älgi swhbatında.

“Halıqtıñ esep kitabı: Aqşanı demokratiyalap, ekonomikanı qarjılandıru jolı” dep atalatın 2020 jılğı maqalasında Säule Omarova AQŞ ortalıq banki – Federaldı rezervti reformalap, amerikalıqtardıñ sol jerden tikeley depozit esepşotın aşuına mümkindik beru kerek deydi.

OQI OTIRIÑIZ

Şetelde lauazım ielengen qazaqtar

Omarovanıñ aytuınşa, klassikalıq ülgidegi qarjı jüyesine säykes, bankter qanday da bir kölemde nesie beru üşin sonday kölemde depozit wstauı kerek, al qazirgi bankter bwl tepe-teñdikti saqtamay federaldıq rezervke arqa süyeydi. Federaldı rezerv azamattarğa tikeley qızmet körsetse, aradağı deldal atanıp otırğan bankter qajet bolmay qaladı deydi ol.

Onıñ bwl sözi iri bankterdi üreylendirip, olar Omarovanıñ tağayındaluına aşıq qarsı bolıp otır. Bank qauımdastıqtarı Omarovanıñ “wsınısı jüzege assa qazirgi bank jüyesi öledi” dep dabıl qaqtı.

Bankter ädette Aq üy qarjı salasın retteuge kimdi wsınsa, azdağan senimsizdikpen qaraydı. Alayda iri jäne şağın bankterdiñ müddesi ärqalay bolıp, bwl senimsizdik ortaq talapqa aynala bermeydi. Biraq Bayden Omarovanı wsınğannan keyin, bank qauımdastığı oğan bir auızdan qarsı şıqtı deydi New York Times basılımı. Amerika bankteri qauımdastığınıñ prezidenti Rob Nikols Omarovanıñ wsınıstarı “Amerikanıñ kommyuniti bankterin memlekettendiruge äkeletinin” ayttı.

“Onıñ eldegi bank jüyesin tübegeyli qayta qwru turalı oyına alañdap otırmız. [Qazirgi bank jüyesi] – dünie jüzindegi eñ äraluan, eñ bäsekeli jüye” dep mälimdedi ol.

Omarova sonday-aq kriptovalyutağa da qarsı. Ol mwnıñ köleñkeli bankterdiñ payda boluına äkeletinin aytadı. Sonımen qatar ol tehnologiya kompaniyalarınıñ jwmısın da memleket retteui kerek dep biledi. Kandidattıñ eleuli wsınıstarınıñ tağı biri – Wlttıq investiciya basqarmasın qwru. Onıñ sözinşe, jeke sektor tek payda tabudı közdeydi, klimattıñ özgerui jäne teñsizdik sekildi wzaq merzimdi jüyeli mäselelerdi şeşuge bas qatırmaydı. Omarovanıñ tüsiniginde bwl basqarma osı mindetti şeşui tiis. Postsovettik keñistikte wsınılğan basqarmanı SSSR-degi memlekettik josparlau komitetine wqsattı.

Tüyindemesine qarağanda, Säule Omarovanı 2013 jıldan bastap Kongreske qarjı jäne tehnologiya boyınşa kuälik beruge 6 märte şaqırğan. Mäselen, 2018 jılı kongresmender aldında finteh boyınşa, 2019 jılı Facebook boyınşa jauap bergen.

DIPLOM JWMISI JÄNE TWITTER-DEGİ DAULI JAZBALARI

Sarapşılar respublikaşıl senatorlar Säule Omarovağa qattı qarsılıq tanıtadı dep topşılaydı. Olardıñ işinde senat qwramındağı bank komitetiniñ müşesi Pet Tumi tabandılıq tanıtıp otır. 5 qazan küni ol Omarovağa hat joldap, Mäskeu memlekettik universitetinde jazğan diplom jwmısın tabıstaudı talap etti.

Kelesi küni Tumi senat otırısında söz söylep, Omarovanıñ kandidaturasın sınğa aldı.

“Omarova hanım äsire solşıl ideyalardı nasihattağanı üşin madaqtaladı. Ol [ideyalardı Omarovanıñ] özi de “radikal” dep sipattağan. Biz bwğan kelisemiz. Bwl – öte-möte radikal ideyalar. Federaldı ükimettegi lauazımğa mwnan asqan radikal kandidattı körgen emespin. Mwnıñ auır mälimdeme ekenin bilemin, biraq meniñ sözim – osı” dedi Tumi äriptesterine.

Sınşıları Omarovanıñ Sovet odağı turalı tvitterine de män berip otır.

2019 jılğı naurızdağı bir tvitinde ol “AQŞ-qa kelgenge deyin bügingi älemde jalaqı mäselesinde genderlik teñsizdik barın elestete almauşı edim. SSSR turalı ne aytsañız da, onda jalaqıda genderlik teñsizdik bolmadı. Narıq neniñ dwrıs ekenin ärdayım bile bermeydi” dep jazdı.

Osı sözi üşin dauğa qalğan Omarova kelesi küni sol tvittiñ astında pikirin naqtılay tüsti.

“Men sovet ömirinde er men äyel barlıq sipatta teñ boldı dep eşqaşan aytqan emespin. Biraq halıqtıñ jalaqısı genderge qaramay bekitiletin. Äyelderdiñ barlığı jükti bolğanda beriletin järdemaqını molınan aldı. Osınıñ ekeui de bizdiñ qoğam üşin arman bolıp otır” dep jazdı ol.

Senator Tumi Omarovadan diplom jwmısın 13 qazanğa deyin tapsırudı talap etken. Oñşıl bağıttı wstanatın Fox news basılımı jwmıstıñ belgilengen merzimde tapsırılmağanın jazdı.

Esesine Omarova Financial Times gazetine swhbat berip, özine qarata aytılğan sınnan näsilşildik belgisi bayqalatının ayttı.

“Men sekildi adamdar üşin bölek standart qoldanatını anıq. Meni nısanağa alu oñay; immigrantpın, äyelmin, etnikalıq azşılıq ökilimin. Qalıptı valyuta qadağalauşısına wqsamaymın, tarihım bölek. Meni qwbıjıqqa aynaldırıp, qorlau oñay” dep keltirdi gazet Omarovanıñ sözin 14 qazanda.

Financial Times Säule Omarovanıñ sovettik diplom jwmısın tapsırar-tapsırmasın aytpağanın jazadı. Biraq ol SSSR-de akademiyalıq erkindik bolmağanın, diplom jwmısındağı jazğanına sol kezde de, qazir de kelispeytinin mälimdegen.

“Men Sovet odağında boldım. Ol jerde akademiyalıq erkindik bolmadı, al bwl mäjbürlep tañdatqan taqırıp bolatın. Ol jwmısta jazğanım sol kezdegi közqarasıma da, qazirgi közqarasıma da qatısı joq” deydi Omarova britan basılımına bergen swhbatında.

Al jasırın kommunist boluı mümkin degen küdikke ol “Äjem Stalinniñ kesirinen jetim qaldı. Ol äjemniñ tuıstarın Sibirge aydap, olar sol jerde köz jwmdı. Onıñ otbası partiyağa qatarına kiruden bas tartqan bilimdi qazaqtar edi, sol üşin ajal qwştı” dep jauap berdi.

Omarova sol swhbatta SSSR kezinde-aq antikommuniske aynalğanın aytqan.

“Mäskeu memlekettik universitetine tüsip ketip, jolım boldı… Jasım 18-de edi. Bir-aq jıldıñ işinde köptegen kurstasım sekildi antikommuniske aynaldım. Tıyım salınğan dünielerdi oqitınbız. Pink Floydtı (britandıq rok muzıka tobı) tıñdaytınbız, ol kezde bwl zañsız bolatın. [Covet dissidenti Aleksandr] Soljenicın turalı äñgimelesetinbiz” deydi ol.

Omarovağa qarsılar jan-jaqtan şıqqanımen, onı qoldaytındar da bar. Sirä köbi – demokrat.

Bank salasın retteu kerek dep sanaytın demokrat senator Elizabet Uorren AQŞ valyuta basqarması jetekşiligine Säule Omarovanıñ wsınıluına quanıştı ekenin ayttı.

“Säule Omarovanıñ valyuta basqarması jetekşiligine wsınıluı – tamaşa jañalıq. Säule – elimizdegi eñ iri bankterdiñ jwmısın rettep, qadağalau twrğısınan keremet tañdau” dedi Uorren Twitter-de.

Al senattağı bank komitetiniñ törağası demokrat Şerrod Braun Omarovanı sınap jatqan respublikaşıldardıñ özine şüylikti.

“Agenttiktiñ 158 jıldıq tarihında jetekşilikke tağayındalğalı otırğan birinşi äyel, birinşi immigrant, aq näsildi emes (AQŞ-ta dini hristian europalıq wlttardı ğana aq näsildi deydi, afrikalıqtardı, aziattardı jäne özgelerdi aq näsildi emes nemese türli-tüsti dep ataydı – Red.) birinşi adam ekenin tüsinemin, biraq respublikaşıldardıñ sonşalıq ayausız qaralap jatqanına tañğalıp otırmın” deydi ol.

Braun Omarovanıñ respublikaşıldarmen de, demokrattarmen de jwmıs istegenin, qarjı salasın twraqtandıru, jaña qarjı tehnologiyaları turalı habardar ekenin alğa tartıp, äriptesterin onıñ kandidaturasın qoldauğa ündedi.

Djordj Vaşington universitetinde sayasi kommunikaciyanı oqığan sayasattanuşı Şalqar Nwrseyitov AQŞ sayasi mädenietinde sayasi qızmetke tağayındalatın kandidattıñ ötken ömirin tekseru dästürli täjiribe ekenin aytadı. Bwğan qarap, Säule Omarova qarjı jüyesin tübegeyli özgertip jiberedi deuge erte deydi ol.

– AQŞ byurokratiyasında qarjı salasındağı özgerister – bir künde bolatın şarua emes. Säule Omarova wsınılğan lauazım – 5 jılğa tağayındalatın qızmet. Amerikalıqtardıñ depozitterin jeke bankterden alıp Federaldı rezervke beru ideyası jeke bankterdiñ töbe şaşın tik twrğızıp jatır. Biraq qazirgi jağdayda bwl ideyanıñ jüzege asatını kümändi. Öytkeni ol jaqta bankter ıqpaldı, olar respublikalıq jäne demokratiyalıq partiyalardıñ sayasatkerlerimen tığız qarım-qatınasta, olardıñ saylau nauqandarına aqşa beredi. Omarova öz ideyasın qanşalıq jürgizgisi kelse de, onı zañ jobaları arqılı jasauı tiis, al bwl Kongrestiñ qwzıretinde, ol jerde ülken kedergilerge tap boladı, – deydi Nwrseytiov.

AQŞ-TAĞI SAYASI QIZMETKE WSINU TÄRTİBİ

AQŞ-ta tağayındalatın sayasi qızmetkerler sanı 4 mıñğa juıqtaydı. Onıñ 1,2 mıñğa juığı senattıñ maqwldauın qajet etedi. Valyuta basqarması jetekşisi – sonday lauazımdardıñ biri.

Tañdalğannan tağayındalğanğa deyin kandidattar birneşe kezeñnen ötedi. Aldımen Aq üy kandidattardı iriktep, bireuine toqtaydı. Osıdan keyin qızmettik tekseru bastaladı. Onı Salıq basqarması, Federaldı tergeu byurosı (FBR) jäne Etika komiteti jürgizedi. Osı tekserulerden aman ötse, prezident kandidattı senatqa wsınadı. Senattıñ işinde salalıq komitet birinşi bolıp iske kirisedi. Olar kandidattı zerttep, qajet bolsa, kezdesuge şaqırıp, sodan keyin dauıs beredi. Eger olar qoldasa, senattıñ jalpı dauısına salınadı. Ol jerde 50 payızdan artıq dauıs jinau qajet.

Ädette senat lauazımdı sayasi qızmetke kelgende barlıq kandidattı mwqiyat tergeydi. Bwl kezde wsınılğan adamnıñ ötken şağındağı barlıq mäsele köteriledi. Prezidentke partiya boyınşa qarsılas senatorlar ilik tabıla ketse, meylinşe qarsılasadı. Mısalı, 2018 jılı sol kezdegi prezident Donal'd Tramp Joğarğı sot sud'yalığına Bret Kavano esimdi sud'yanı wsınıp, artınan oğan student kezdegi tanısı “zorladı” dep ayıp taqtı. Mwnıñ ayağı ülken dauğa wlasıp, senat kandidattı sağattap tergedi. Biraq respublikaşıldar baqılauındağı senat onı jazıqsız dep tauıp, kandidaturasın maqwldap jibergen.

Biraq bwl jolı jağday özgeşe. Demokrattar senatta ayqın basımdıqqa ie emes. Eki partiyanıñ ülesi 50/50 bolıp twr. Omarovanı maqwldau üşin kemi demokrattar tügeldey qoldap dauıs berui kerek. AQŞ zañı boyınşa, senattağı dauıs teñ tüsse, vice-prezident dauıs beru qwqığına ie boladı, al qazir vice-prezident – demokrat Kamala Harris.

OQI OTIRIÑIZ

AQŞ-tıñ birinşi äyel vice-prezidenti Kamala Harris kim?

DEMOKRATTAR AUIZBİRŞİLİK TANITA MA?

AQŞ-ta partiyalardıñ ideologiyasın ädette sayasi spektorda qaraydı. Ortadan oñğa qaray respublikaşıldar, solğa qaray demokrattar. Ortağa jaqın demokrattardı centristik (wstamdı közqarastağılar) frakciya, odan keyingilerin solşıl-centristik (progresşilder), odan arğısın solşıldar (socialister) dep ataydı.

Sayasattanuşı Şalqar Nwrseyitovtiñ aytuınşa, Bayden Omarovanı wsınu arqılı progresşilder qoldauına ie boludı közdep otır.

– Djo Bayden AQŞ prezidentine kandidat bolğan kezden bastap sarapşılardıñ köbi progresşil demokrattardıñ onı qolday bermeytinin, onıñ ömir boyı centristik közqarasta bolğanın aytıp jattı. Qarjı salasına progresşil demokrattardıñ kün tärtibin jaqtaytın kandidattardı sol üşin wsınıp jatır degen közqaras bar. Mäselen, Säule Omarovağa deyin Qwndı qağazdar jäne birja komissiyası (Consumer Financial Protection Bureau) men Twtınuşılardı qarjılay qoldau (Consumer Financial Protection Bureau) byurosı sekildi mekemelerdiñ basşılığına progresşil demokrattardıñ közqarasın qoldaytın azamattardı wsındı. Säule Omarovanıñ wsınıluı osı logikağa say keledi, – deydi ol.

Sayasattanuşınıñ aytuınşa, bankter men qarjı wyımdarı Säule Omarovanı ötkizbeu üşin centristik közqarasqa jaqın demokrattardı ügitteuge talpınuı mümkin.

– Mäselen, Djo Mançin, Kirsin Sinema, Djon Tester sındı wstamdı demokrattar bwl tağayındaudıñ tağdırın şeşui mümkin. Sebebi qazir oñ taraptı qoldaytın köptegen bankter, odan bölek türli qarjı wyımdarı osı wstamdı demokrattarğa şabuıl jasaydı. Omarovanıñ tağayındaluı olardıñ osı şabuılğa tötep bere aluına baylanıstı, – deydi ol.

5 qazanda New York Times basılımı öz derekközine süyenip, Amerika bankteri qauımdastığı men Twtınuşı bankteri qauımdastığınıñ centristik közqarasqa jaqın eki demokrat senator Mark Uorner men Djon Testerge baylanısqa şıqqanın habarladı. Bwl ekeu senattıñ bank komitetine müşe. YAğni Omarovanıñ kandidaturasın birinşi bolıp solar qaraydı.

Säule Omarovanıñ kandidaturası boyınşa dauıs beru aldağı aylarda boladı dep boljanıp otır. Aq üy wsınıstı äzirge senatqa joldamağan.

Azat Europa / Azattıq radiosı