СУ ІШКЕНДЕ ҚҰДЫҚ ҚАЗЫУШЫНЫ ҰМЫТПА

SU İŞKENDE QWDIQ QAZIUŞINI WMITPA

| Dec 8, 2022

(23 – äñgime)

BAYAHMET JWMABAYWLI

— Bizdiñ zamanda senderşe kiimnen-kiim tañdaytın jağday qayda, jamap-jasqap, ton, şalbar kisek te jetetin. Söytip jürip ayanbay eñbek ettik. Bügingi kün basatın joldı ol kezde aylap jürdik, tipti bügingidey dünieniñ tört bwrışınan habar tauıp otıratın jağday qayda? — degen qariya nemeresiniñ jwmıstıñ qırın bilmey, tik qasıq bolıp ösip kele jatqanına narazı beynesin añğartıp, öz ömir keşirmesinen keñester qozğağan. Nemeresi:

— Ata, sol däuirde tuğan özderiñizdiñ sorlı bolğan täleyleriñizden körmeysiz be? Olarıñızdı bizge aytpañız, —demey me. Aşudan jarılarman bolğan qariya:

— E, onday bolğanda «Wrpaq üşin baqıt-baylıq jaratsam» dep ter tögip, jan qiıp, azıp-tozğan ata-babalarıñ senderge ayıptı bolğanı ğoy. «Teñdik üşin» dep äkem oqqa wştı. Al öz basım talay boran-şaşında aş-arıq jürip bügingi mol önim alıp otırğan atızdardı aşıp, su qwrılıstarın dayındap, zäulim qala qwrılıstarın äzirlegen edik. Sonda osı dayın asqa kenelgen senderge künäli bolğandığımız ba? ـــdegen qariyanıñ dauısı qattı şığıp ketti.

— Ata, nemereñiz balalıqpen aytıp otır ğoy, keyin tüsiner, — dedi atasın ayalağan kelini.

— «Su işkende qwdıq qazuşını wmıtpa» deuşi edi, jiırmadan asqan nemeremniñ äli de bala minezben söylegenin körgenimde qalay aşulanbayın, — dedi qariya küyip-pisip.

«jap jarıq älem» kitäbinen. «üş qiyan» baspası

Ukraina soğısı ayqındağan faktter:

Qazaq mektebinde oqitın 7 jasar bala orıs tili sabağında nege orısşa sayrap twruı kerek?

kerey.kz

Magnumdı özim mülde wnatpaydı ekenmin. Ünemi barsam, esi dwrıs kökönis tappaytınmın. Eskirgen, şirigen. Azıq-tülikti tek bazardan alamın. Biraq magnumge baykottı toqtatpau kerek! Sonımen birge, orıstildi kino, fil'mderge de baykot jariyalau kerek. Biraq, odan küştisi, balalarıñdı tek qazaqşa oqıtıp, qazaqşa tärbieleu kerek. Biraq, balañdı qazaqşa tärbieleyin deseñ, tağı bir kedergi şığıp jatır. Ğalımdardıñ aytuınşa, balanı 13 jasqa deyin qazaq tilinde oqıtıp, wlttıq qwndılıqtardı boyına, oyına siñiru kerek. Endi solay istep jatsaq, 7-8 jasar qap-qazaqşa ösip kele jatqan balañdı mektepte orıs tilin üyretip miın aşıtuğa tura kelip otır. YAğni, 2-sınıptan bastap orıs tili mektep bağdarlamasında twr. Bjb, tjb-sında orıs tili mwğalimderi balanıñ orısşa mazmwndamasın (govorenie) tekseredi. Talap etedi. Sonda, biz bayğws qazaq,
Qazaq jastarı büginde jappay orıstanu procesin bastan keşude.

kerey.kz

Qazaq jastarı büginde jappay orıstanu procesin bastan keşude. Bala-baqşadan bastap, mektep, joğarı oqu ornı, eñbek mekemeleriniñ barlığı negizinen orıs tiline köşude. Öz erkimen emes, ädiletsiz biliktiñ wzaq jılğı solaqay sayasatınıñ arqasında. Köşede, keñsede, dükende, kölikte, qoğamdıq orında qazaqqa qazaq orısşa söylemeseñ nemese wlttı saqtau kerek degen jauapkerşilik jügin wstanıp, senimen orısşa söylesip twrğan qazaqqa qazaqşa söyle dep eskertu jasasañ boldı, bitti, bäle-jalağa qalasıñ. Zañ da, onı orındauşı policiya, prokuratura, sot ta orısqwldı qoldaydı, wltqa janı aşığan qazaqtı mülde qorğamaydı. Bwl qanday ädilettilik?! Memlekettik tildi, memlekettik qauipsizdikti jekelegen adam emes, osığan jauaptı memlekettik qwrılımdar qorğauı kerek qoy. Jeke adam emes, eñ aldımen bilik qorğauı kerek. Qazaq jeke täuelsiz memleket bolıp twrsa
Aytılmay qalğan bir auız söz (Bolat Bopaywlın eske alıu)

kerey.kz

«Ajal aytıp kelmeydi, Qaza- qasqağımda» deytin babalar sözi osındayda eske tüsedi eken, älgindeğana äzildesip, arğı – bergiden keñes qozğay otırıp, «aldağı aydıñ jıyrma neşelerinde ministrlik jağınan kitaptarınıñ twsau keseri bolatının, juırda tele arnadan salt – sana jöninde bir sağattıq sühpat beretin» quanşın mwndağılarmen bölisip janarı nwrlanıp, jüzi jäynap otırğan Qazaqıstan Jazuşılar Odağınıñ müşesi , aytulı Etnograf, jazuşı Bolat Bopaywlı arada tısqa şığıp keluge üy yesinen rwqsat sürap ketken edi, bir neşe minut ötbesten «Bökeñ jığılıp qaldı» degen suıq habar kelgende aldımızdağı dastarhandı tastay tısqa wmtıldıq, oypırmay älginde ğana qatarımızda otırğan azamattıñ qwlap jatqanın körgenimizde abdırap qaldıq, jedel järdem ortalığındağı kezekşi mamannıñ bwyıruımen Bökeñdi jatqan orınınan qozğamay qoldarın wyqalap, tamırların wstap,
NAURIZ ATAUI JÄNE ONIÑ MEREKELİK SIPATI

kerey.kz

Naurız halqımızdıñ tarihı wzaq, ömirşeñdigi küşti, qazaqı salt- dästürdi negizgi özek etken birden- bir wlttıq mereke. Ol qazaq halqınıñ wzaq uaqıttıq qoğamdıq ömir isjüzindiginen (praktikasınan) tuındap, birge jasap kele jatqan asa mereyli meyram. Osıbir kieli merekeni «Parsı tilindegi (nau- jaña, rwz- kün) degen mağnadağı sözderine telip, öz mañdayımızğa sidıra almay Parsılarğa qosqoldap wsınğısı kelip jürgen tayaz talğam tar öristi «qwlşıldıq qwmır» şırmauınan şığa almay jürgenderimiz de jetedi aramızda. Tilimizdiñ işki zañdılığına üñilsek, Qazaq tili köp mağnalı, auıspalı mağnalı, balama mağnalı sözderi köp, tübir sözderdi negiz ete jwrnaq, jalğau, qosarlau, biriktiru t.b joldarımen türlenip otıratın qwrılımı küşti bay til. Onıñ üstine osınau asa bay tilimizde däuirdiñ özgerui, ğılım- tehnikanıñ damuına baylanıstı
Eki türli şeksizdik bar tañğalarlıq

kerey.kz

Sayat Ibıray Eynşteyn aytqanday, “Eki türli şeksizdik bar tañğalarlıq: biri – Ğalamnıñ şeksizdigi, ekinşisi – adam balasınıñ aqımaqtığınıñ şeksizdigi” dep, XXI ğasırdıñ adamınıñ mına bir “qabiletine” tañqalam: baqıttı bop otırıp, baqıtsız bolu qabiletine tañqalam men! Jauın jaumay su bop otıru. Bireuge ökpelemey, kinä artpay jüre almaytın, tss. Jäne bwl – toq qoğamnıñ qasieti. Äsirese Europanıñ! Eki jıl twrğam. Körgem. Tañqalğam. (Amerikanı bilmeymin, onda bolğam joq, onıñ jüzin körsetpesin!) Sol jılauıq, borkemik, baqıtsız, talaysız europalıqtardıq auruı bizge de jetti. Maksim Gor'kiy “Basına Kün ornatıp qoysañ da ırza bolmay jüredi olar” dep suretteytin meşandıq psihologiya, toğışarlıq dert. “Daçniki”-de jazatın. Qaydan keldi bwl? Neden bastaldı