Batıs basılımdarı bwl aptada Türkiya Qazaqstanğa Kaspiydegi äskeri teñiz flotın küşeytuge kömektesetinin jazıp, bwl teñizdegi flotiliyası mıqtı Reseydiñ üstemdigine qalay äser etedi degen swraqqa jauap izdedi. Sonımen qatar Qazaqstan Batıstıñ janama sankciyaları men onıñ ıqtimal saldarınan qauiptenip otırğanın taldadı. Bwdan bölek sırtqı derjavalar Ortalıq Aziya men Oñtüstik Kavkazdı birtwtas geografiyalıq aymaq retinde qarastıra bastağanına nazar audardı.
TÜRKIYA QAZAQSTANNIÑ KASPIYDEGİ FLOTIN KÜŞEYTUGE KÖMEKTESPEK
Sarapşı Pol Gobl AQŞ-tağı Jamestown qorınıñ saytında Türkiya Qazaqstanğa Kaspiydegi äskeri teñiz küşterin küşeytuge kömektesetinin jazdı. Ankara men Astananıñ josparı Kaspiydegi flotiliyası eñ quattı Reseydiñ üstemdigine qalay äser etpek?
Reseydiñ Kaspiy flotiliyası köp jıl boyı teñiz aydınında üstemdik etti. Sondıqtan da bolar, köpşilik Kaspiyde bwdan basqa wlttıq flottar bar ekenin elemey jatadı. Onıñ üstine osı künge deyin teñiz jağalauındağı özge elder äskeri-teñiz flotın qorğanıs üşin emes, izdeu-qwtqaru jwmıstarı nemese teñizdegi bwrğılau platforması men qwbırlardıñ qorğaytın küzet üşin qajet etti.
Degenmen Qazaqstan bwl ahualdı özgertui mümkin. Gobldıñ jazuınşa, el jağalaudağı ğana emes, teñizdiñ tayaz jerindegi qorğanısqa da män bermek.
Ötken aptada Qazaqstannıñ memlekettik «Zenit» zauıtı Türkiyanıñ Asfar jäne YDA Group kompaniyalarımen Oralda äskeri kemelerdi jasau turalı kelisimge qol qoydı. Gobldıñ payımdauınşa, bwl kelisimniñ birneşe saldarı bar.
Birinşiden, ol Mäskeudiñ Qazaqstannıñ keme jasau önerkäsibinde üstem oyınşı bolıp qala beremin degen josparına soqqı jasaydı. 2010 jılı Mäskeu Astanağa keme jasaydı degen kelisimge qol qoyılğalı Resey özin bwl saladağı bastı oyınşımın dep kelgen. Biraq odan beri mina süzetin eki keme ğana jasalğan soñ, Qazaqstan keme jasaytın basqa oyınşılardı izdeuge kiristi.
Ekinşiden, bwl kelisim Ankaranıñ Astanamen qorğanıs salasındağı ıntımaqtastığın küşeytedi. Türkiya ükimeti Ortalıq Aziya memleketteriniñ qarulı küşterin damıtuda jetekşi rölge ie boluğa talpınıp jatır. Gobl Astanamen keme jasau turalı Ankaranıñ kelisimi osı jospardıñ böligi dep esepteydi.
Üşinşiden, Resey de, Qazaqstan da Kaspiydiñ soltüstigindegi sudıñ tartıluınan tuındaytın strategiyalıq jäne ekonomikalıq saldarğa alañdaydı. Astananıñ bwğan deyin wstanıp kelgen şağın kemeler jasau sayasatı endi Türkiyamen kelisim ayasında jalğasatın tärizdi. Al bwl Astananıñ ekonomikalıq, tipti äskeri poziciyasın jaqsartadı, tipti Reseyden de üstem etui mümkin.
Gobl Türkiyamen keme jasau turalı kelisim Qazaqstan men Resey Kaspiy teñizinde teketiresedi degendi bildirmeydi deydi. Resey kemeleriniñ sanı az bolğanımen, äskeri quatı äldeqayda mıqtı. Sonımen qatar bwl kelisim Türkiya qanşa jerden ümittense de, Ankara jaqın uaqıtta Kaspiy teñizinde üstem oyınşığa aynaladı degen söz emes. Türkiya Kaspiy jağalauındağı Reseyden özge elderge kemeler men onıñ bölşekterin jasap berip jatsa da, tez nätijege qol jetkize almaydı, sebebi şağın keme jasaudıñ özi köp uaqıt talap etedi. Bwdan şığatın qorıtındı: Qazaqstan Kaspiydiñ tipti bir böliginde jaqın uaqıtta üstemdikke ie boluı ekitalay.
Biraq Kaspiydiñ soltüstigi tartılğan sayın tayaz jerde jüre alatın Qazaqstannıñ äskeri kemeleri köbeye tüsedi. Bwl Astanağa kemeleri ülken Mäskeu aldında artıqşılıq beredi.
Gobldıñ oyınşa, Reseydiñ Kaspiy flotiliyası men kemeleri birtindep köbeyip jatqan Qazaqstannıñ äskeri-teñiz flotı arasındağı arasalmaq birtindep özgere bermek. Bwl Kaspiy jağalauındağı elderdiñ aymaqtağı sauda jäne qwbırmen baylanıstı josparına äser etedi. Al bwl jospar Qazaqstan men Reseydiñ qarım-qatınasına ğana emes, Astananıñ Ortalıq Aziya, Kavkaz ben Batıs elderimen qarım-qatınasına da äser etedi.
“QAZAQSTAN JANAMA SANKCIYADAN QAUİPTENİP OTIR”
Japoniyada şığatın Asia Nikkei basılımı Resey qos maqsatta qoldanılatın tauardı aldırıp, öz gazın satu üşin Ortalıq Aziya elderimen qarım-qatınastı küşeytip jatqanın jazdı.
16 mausım küni Özbekstan Reseydiñ «Gazprom» kompaniyasımen gaz kelisimine qol qoydı. «Gazprom» 1 qazannan bastap Özbekstanğa 2,8 milliard tekşe metr gaz tasımaldaydı. Biıl qısta Özbekstan gaz tapşılığına tap boldı, bwl kelisim tapşılıqtı azaytuğa septigin tigizui kerek. Gaz Qazaqstan aumağı arqılı «Ortalıq Aziya – Ortalıq» gaz qwbırımen tasımaldanadı. Bwl üşin «Gazprom» Qazaqstandağı memlekettik «QazaqGaz» kompaniyasımen kelisimge qol qoydı.
Basılım «Gazprom» Qazaqstanmen de osınday kelisimdi talqılap jatır dep jazadı.
Ukrainağa basıp kirgen soñ, Europa narığına gaz ötkize almay qalğan Resey Özbekstanmen gaz kelisiminen wttı. Maqala avtorları Almatıda twratın jurnalister Pol Bartlet pen Näubet Beysenovtiñ jazuınşa, Resey Ortalıq Aziyanı gaz ötkizetin narıq retinde ğana emes, azamattıq jäne äskeri salada qoldanılatın qos maqsattağı tauardı aldıru üşin paydalanıp jatır. Reseyge sankciyalardı aynalıp ötuge kömektesken aymaqtağı birqatar kompaniyağa sankciya salındı.
Toqaev jappay tärtipsizdikten qauiptene me? Putinniñ “gaz odağı” birtindep iske asa bastadı ma?
20 şilde küni AQŞ-tıñ qarjı ministrligi tıyım salınğan tauardı Reseyge jetkizgeni üşin Qırğızstandağı tört kompaniyağa sankciya saldı. Säuir ayında AQŞ qarjı ministrligi «Reseydiñ äskeri-qorğanıs önerkäsip keşenine kömektesu üşin jäne AQŞ-tan sankciya salınğan tauar aldıru üşin qwrılğan» Özbekstandağı eki kompaniyağa sankciya saldı.
Avtorlardıñ jazuınşa, Qazaqstan janama sankciyalar men onıñ saldarınan qauiptenip otır. Janama sankciyalar şeteldik investiciyalarğa nwqsan keltirip, bedelge sızat tüsirui mümkin.
Mausım ayında sauda jäne integraciya ministri Serik Jwmanğarin Qazaqstandağı kompaniyalar Reseyge qos maqsattağı tehnologiyalar jibergenin rastadı. Ol ükimet aldağı uaqıtta 104 tauar türin Reseyge jetkizuge jol bermeu üşin eksportpen aynalısatın kompaniyalarğa baqılau küşeyetinin mälimdedi.
Beysenov pen Bartlet Resey öz gazın eksporttaytın jaña narıq tapqanımen, Mäskeudiñ Ortalıq Aziyadağı odaqtastarına qarsı sankciyalar küşeygen sayın qos maqsattağı tauardı alu qiınday tüsui mümkin deydi.
“OÑTÜSTİK KAVKAZ BEN ORTALIQ AZIYA BİRTWTAS GEOGRAFIYALIQ KEÑİSTİK RETİNDE QARALA BASTADI”
Tbilisidegi Europa universitetiniñ halıqaralıq qatınastar jönindegi professorı Emil' Avdaliani AQŞ-tağı Jamestown qorınıñ saytında Ortalıq Aziya men Oñtüstik Kavkaz arasındağı qarım-qatınas küşeyip jatqanına nazar audaradı.
23 mausım küni Qazaqstan, Äzerbayjan men Gruziya Ortalıq Aziya − Oñtüstik Kavkaz arasındağı jük tasımalın jaqsartu üşin birlesken logistikalıq kompaniya qwrdı. 2022 jıl basınan beri Gruziya, Äzerbayjan men Ortalıq Aziya elderi türli memorandumğa qol qoyıp, aymaqtar arasındağı alıs-beristi küşeytu üşin tranzittik tosqauıldardı joyu mäselesin belsendi köterip jür.
Avdalianidiñ payımdauınşa, bwl oqiğalar soñğı on jılda Qara teñizden Ortalıq Aziyağa deyingi aumaq birte-birte birtwtas, ajıramas geografiyalıq keñistik retinde qarala bastağanın ayqındaydı. Reseydiñ Ukrainağa basıp kirui bwl ürdisti küşeyte tüsti.
Resey Ukrainağa basıp kirgen soñ, Mäskeuge salınğan Batıs sankciyaları Aziya men Europanı jalğaytın dälizder jwmısına äser etti. Reseydi aynalıp ötetin balama bağıttardı damıtuğa wmtılıs Ortalıq Aziya men Oñtüstik Kavkaz eñ qısqa däliz ekenin ayqındadı. Bwl sırtqı oyınşılardı eki aymaqqa qatar, tandem retinde qarauğa itermeledi.
Avdalianidiñ oyınşa, Ortalıq Aziyada da, Oñtüstik Kavkazda da Ukrainada soğıs bastalğalı birde-bir sırtqı derjava üstemdik etpeydi. Osılayşa eki aymaq bir-birimen qarım-qatınastı damıtıp, balanstauğa mäjbür. Mısalı, Qazaqstan Türkiya, Euroodaq pen Qıtaymen qarım-qatınastı küşeytip jatır. Aymaq elderiniñ bwlayşa sırtqı derjavalardıñ arasında amaldauğa wmtıluı sırtqı oyınşılar arasındağı bäsekeni küşeytedi.
Zertteuşiniñ payımdauınşa, Oñtüstik Kavkaz ben Ortalıq Aziyanı birtwtas geografiyalıq keñistik dep qarau bir aymaqtağı oqiğa ekinşi aymaqtağı proceske köbirek äser ete bastaydı degendi bildiredi. «Sondıqtan aymaqtağı iri oyınşılar üşin eñ tiimdisi – transaymaqtağı infraqwrılım mäselesine kelgende segiz el (Armeniya, Äzerbayjan, Gruziya, Qazaqstan, Qırğızstan, Täjikstan, Türkimenstan, Özbekstan) qatar qatısıp, ortaq şeşim qabılday alatın mehanizmder qwru», − dep qayıradı zertteuşi.
Pikir qaldıru