ШАХАНОВ, ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ҚЫРЫМ ТАТАРЛАРЫ

ŞAHANOV, QAZAQ TİLİ MEN QIRIM TATARLARI

| May 17, 2015

Tarihtıñ türli şeşuşi kezeñderinde mañdayına mañızdı röl oynau jazılğan twlğalar ortağa şığadı. Olardıñ uaqıt öte kele köpşilikke jariya bolğan sayasatqa, dinge nemese tarihqa qatıstı jeke közqarastarı älgi bir şeşuşi kezde äreket etken batıldığı men eñbegin joqqa şığarmasa kerek. Örkenietti azamattıq qoğam onday simvoldıq mäni bar tarihi uaqiğalardı wmıtpasa kerek. Däl 25 jıl bwrın, 1989 jılğı mausımnıñ 6-sı küni SSSR-diñ Joğarğı Keñesinde QazSSR-den saylanğan deputat, qoğam belsendisi, aqın Mwhtar Şahanov Almatıdağı “Jeltoqsan” oqiğasına qatısqan demonstranttarğa jasalğan zorlıq-zombılıqtı tekseruge şaqırıp söz söyledi. “Jeltoqsanşılardı” aqtap alu üşin “qazaqtıñ bäri wltşıl emes” degen öz zamanına say taktikalıq ädis qoldandı (qazir kerisinşe bar qazaqtıñ wltşıl bolıp şıqqanına müddeli wink emoticon ). Däl osı bayandamasında sovet eliniñ är twsında twtana bastağan etnikalıq qaqtığıstardıñ aldın alu üşin wlttıq jäne avtonomiyalıq respublikalardağı bayırğı halıqtardıñ tiline memlekettik märtebe beru turalı talap-tilek ayttı. Bir auız sözben bolsın Qırım tatarlarınıñ da ayanıştı halin sipattay ketti. Mausımnıñ 6-sına deyin äli eki aptaday uaqıt bar bolsa da, osındağı qalam wstağan qauımdı, jurnalist äriptesterimdi erterek qwlaqtandırıp qoyğım keldi. “Qazaq tiliniñ märtebesi men Qırım tatarlarınıñ ahualı “Şahanov bayandamasınan” keyingi 25 jılda özgerdi me, älde sayasi populizm men geosayasi oyın qwrbanına aynaldı ma” dep bir izdenip körsin. Mına bir surette Mwhtar Şahanov ağamızben “Memlekettik til” qozğalısınıñ 2005 jılı Almatıda ötken alğaşqı qwrıltayında otırmız.

Ğalım Boqaştıñ facebook paraqşasınan alındı

Bwl – sovettik häm nazarbaevtıq kezeñnen qalğan, jurnalistikanı jağımpaz qolbala, şauıpkel qwral deñgeyine tüsirgen şeneuniktik ştampovka.

kerey.kz

“Swhbattı” endi ğana oqıp şıqtım. Äzirge, sipatı turalı az söz: Älbette, bwl – jurnalistika standarttarına say, şınayı, nağız swhbat emes. Konstituciyalıq qwqığı teñ, eki sanalı azamattıñ özara pikirlesken, emenjarqın äñgimesi emes. Bwl – sovettik häm nazarbaevtıq kezeñnen qalğan, jurnalistikanı jağımpaz qolbala, şauıpkel qwral deñgeyine tüsirgen şeneuniktik ştampovka. Pälenbay adam tüzep-küzegen, ananı da, mınanı qamtuğa tırısqan, ayağında janı joq mätinder jiıntığı tuğan. Toqaev aynalasındağılarğa: “osınşalıq jasandı keyippen halıq aldında körinuim wyat boladı, qoyıñdar, aynalayındar, qatelessem de öz bolmısımmen şığam” deuge tüsinigi jetpegeni ökinişti. Bıltır “Egemende” “swhbattasqan” Dihan Qamzabek te, biıl “Ana tilinde” “äñgimelesken” Erlan Jünis te, keşiriñizder, eşqanday da interv'yuer emes. Iä, bireui tereñ ğalım, ekinşisi tamaşa aqın, biraq, ömirinde bir
Jwrttıñ balası men onıñ aqşası. Twraqtılıq pen twraqsızdıq qwnı turalı birer söz

kerey.kz

Tura biz siyaqtı mwnay satatın Äzirbayjan 2015 jıldan beri bir AQŞ dolları 1,7 manatqa teñ bağamdı wstap keledi. Jäne The Economist Group boljauınşa osı paritet 2029 jılğa deyin twraqtı saqtaluı tiis. YAğni manattıñ dollarğa şaqqandağı bağamı 14 jıl boyı özgermeydi. Ekonomika men eksport qwrılımı bizge wqsas Äzirbayjan qalayşa wlttıq valyuta twraqtılığın qamtamasız etti? Jäne osı twraqtılıqtıñ bağası qanday? Teñge nege manat siyaqtı bolmadı? Jäne nege bola almaydı? Nege bizdiñ teñge kez-kelgen älemdegi jağdayğa tım sezimtal? Osığan asıqpay jauap izdesek, köp process sizge tüsinikti bola bastaydı. Aşıq moyındau kerek, öz valyutamızğa qiyanat körsetken kezderimiz az bolmadı. Sondıqtan barlığın älemdik narıqtar men sırtqı qwbılıstarğa ğana baylanıstırıp oqırmandı aldağım kelmeydi. Teñge tamırına jeke
Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

kerey.kz

Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız. Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta
Üzdik oydıñ üzindileri

kerey.kz

Üzdik oydıñ üzindileri Arma äleumet! Men qazir taza akademiyalıq ğılımi ortada jürmin. Özimniñ neşe jıl boyı jinağan bilimimdi, oqığan oquımdı, şeteldik täjiribemdi, intellektualdı qarım-qabiletimdi şınayı qoldanatın qara şañıraqtıñ işinde jürmin. Almatınıñ bärinen bölek mädeni ortası erekşe wnadı. Almatı qala men dala deytin eki wğımnıñ tüyisken ädemi ortası eken. Oylap körsem men baqıttı perezent, bağı janğan wrpaq ekenmin. Äkem twrmıs pen joqşılıq, jalğızdıqtıñ tauqımetin äbden tartıp eş oqi almadım, nebäri üş ay oqu oqıdım-, dep meniñ oquımdı bala künimnen qadağaladı, şapanımdı satsam da oqıtam dep barın saldı. Al mektepte baqıttı şäkirt boldım. Mağan däris bergen wstazdarım kileñ darındı, qabiletti kisiler boldı. Universitette jäne şetelde men tipten erekşe darın ielerine şäkirt boldım.
Samat Äbiş qalay “sütten aq, sudan taza” bolıp şıqtı?

kerey.kz

Azattıq radiosı Sayasattanuşı Dosım Sätpaev WQK törağasınıñ bwrınğı birinşi orınbasarı, eks-prezident Nwrswltan Nazarbaevtıñ nemere inisi Samat Äbişke şıqqan ükim “Qazaqstandağı rejim bolaşaqtı oylamaytının körsetti” deydi qazaqstandıq sayasattanuşı Dosım Sätpaev. Sarapşınıñ payımdauınşa, bileuşi “elita” jeke isterimen jäne tasadağıkelisimdermen äure bolıp jatqanda elde tağı bir jaña äleumettik jarılısqa äkelui mümkin faktorlar küşeyip keledi. SayasattanuşıResey öziniñ ekonomikalıq müddeleri men geosayasi josparların keñinen jüzege asıru üşin Qazaqstannıñ işki sayasatına tikeley äser etuge tırısıp jatuı mümkin dep te topşılaydı. PUTIN “QAUİPSİZDİK KEPİLİ” ME? Azattıq: Sonımen wzaq demalıs aldında osınday ülken jañalıq jariyalandı. Meyram aldında, 19 naurızda qazaqstandıqtar mäjilis deputatınıñ postınan Samat Äbişke şıqqan ükim jaylı bildi. Mwnıñ bäriniñ baylanısı bar ma älde kezdeysoqtıq pa? Dosım Sätpaev: Äñgimeni bwl istiñ qwpiya