Twlğalar

BÖLKENDİK ESENQWLWLI

kerey.kz

 |  May 18, 2015

MERKİT  TEKTELGİSİ

Tileuhan MÄJENI – 1951 jılı QHR,  Tarğabatay  uälayatınıñ,  Tolı (Kerey) audanı , Maylı tauında tuğan.  1978 – jılı inisi Kädirhan ekeui,   Qıtaydağı äsire qızıl  rejimniñ azaptauımen   «Qara-qaqpadağı » qaharlı  tünekten qwtılu üşin özderi maqtanış  sanytın taryhıy otanı, Qazaq eline qaşıp keldi. 1990- jılğa deiin Kökşetaudağı Keñestik KGB-nıñ qatañ baqılauında bolıp , bwl  quğınnan  bosağan Tileuhan dereu Almatığa  keledi. Tikeñ, 1991 – 1997 jıldar  aralığında, Q R memilekettik  Mwrajayında—Derektanıu  mamanı; Halqaralıq «Türik dwnyası » jurnalınıñ ädebi qızımetkeri; «Alatau»  tel-arnsında «Isläm mädenieti» Tel jurnalınıñ joba avtorı häm jürgizuşisi;  1998 jıldan  qaytıs bolğanğa deyin  Halıqarlıq  Abay   qorınıñ  şığıstilder böliminiñ  jetekşisi  .

BÖLKENDİK  ESENQWLWLI

( 1845 – 1908 j  )

Ğasırlar  qoinauınıñ  san  tarau   soqpaqtarına  köz  jibersek ,  ötpeli  däuirdiñ    önegeli  jadınamasınan  tarihıy  dälel  -  däiekterimen  atı  añızğa  aynalğan ,  Merkit  ruınıñ  Lepesinen  şıqqan  Äldeke  degen   atadan  taraytın,    Bölkendik  Esenqwlwlı —  Qazaq  Abızdarı  şoğırındağı  özindik  bedel – bederi  ayqın  dara  tuğan  darabozdardıñ  biri  ğana  emes,  biregeyi  bolıp  tabılatın  körnekti  twlğa .

Baylığına  tektilgi  say , tärbieli  şañıraqtan   örken  jäyip  önege  alğan  häm  örisi  keñ  önegeli   – ortaanıñ  tağılimi,  bölkendikke de  jastayınan  jwğıstı  bolğan-dı .  17 -  nşi  ğasırdıñ  soñğı  jıldarı    el -  jwrtı   talaptı  twlegine « jas  bolsañ da    halayıqqa    bas  bolğın »  -dep , Bökeñdi   qoldap  – qolqalauımen  el  isin  basqarıudı  qolına  tapsıradı .

1870  -  jıldarı  orıspen  qıtay    Qazaq  jerin  bölip  alıp  biley  bastauı  qalıptaspay  twrğan  Qazaq  älemi  täuelsiz   zamanda,   keñ –baytaq  Qazaq  dalasınan  jwrt  jäñalağan , Mamırbek  töreniñ  qolastına  qaraytın  saharalıq  bwqara , Maylımen  Jäyirğa  irge  teuip  qonıstay  bastağan   däuirdiñ  özinde – aq ;  Mamırbk  töreniñ  qol  astına  qaraytın  jeti  zäñgilik  (bolıstıq  deñgeydegi  äkimşilik   qwrılım )  irgeli  rular   «Kereydiñ  üş  bosağası »  atalğan  el  basqarudıñ  üş  kisiden  qwram  tapqan  « aqıldstar   alqasınıñ  »  üş   bedeldı   twlğanıñ   ( Mamırbek – töre  Kögedaev  ,  Köben ,   Bölkendik)  biri  Bölkendikti  sol  däuirden   bastap,  baylığımen   ädildigi,  aqıl -  prarasatına  şeşenndigi  say  Bölkendikti,  halıq  bolıp   qauım  bolıp  « Kereydiñ    wytqısı»  dep  tanıy  bastaydı . Bökeñniñ  adamdar  arasndağı  sıpayılığı,  minez  qwlqı  är  aluan  adamdarmen  üylesimdi  qarım  qatınas  jasay  otırıp ,  qol   astıedağı  qauımmen  dwrıs  til  tabısa  biletin  eljarastıq  önegesi  turalı  bwrınğırardan  bizge  jetken  önegeli  ömir  saltı  öte  mol – aq .  Sol  añız  rauyattardıñ  birinde ,  Şäuçektiñ   « Jambıl»  dep  atalatın  märtebeli  wlıq -  Gubernatorlarınıñ  biriniñ    jwıs  babıpdağı  şaqırıumen    tünqatıp  jolğa  şıqqan  Bölkendikti ,  dalanıñ  baukespe  wrı -  qaraqşılar,  Bökeñniñ  astındağı  swliktey  swlıu  jorğa  atın ,üstindegi  30  biieniñ  qwnına  twratın   qwndız  kwsken   altın – kemerli  ton –işigin ,  ämyan  tolı  altın  kümis  aqşasın,  qwnı  at  qosaqtağan  atan-  tüyelik  saptamasına  deyin  sıpıra  tonağan  jırındı  top  köp  wzamay   qolğa  tüsip ,  Bölkendiktiñ  aldına  äkelinedi  .  Sonda  aldına  aydalıp  kelgen  qılmıstı  toqa  äzilge  şaptırğan  aqjarqın  külkisimen  «  Ua  jigitter,  el  aman  jwrt  tınışta  bwlarıña  jol  bolsın !  Men  senderge  qaymal  jetektegen  qatın  emespin – ğoy ,  Oydayt  degeniñ !  irgeli  eldiñ

— 2 —

pildey  Zäñgisin  tün  jamılıp   tonğndarıñ   kisilikke  jatpaydı-ğoy , Onanda  mağan  kelip ,  jön  josıqtarıñdı  aytsañdar ,  öz   qolımen  qajetteriñdi    berer  edim –au ,  bwdan  bılay  wrlıq  tübi – qorlıq ,  tonu  tübi – topastıq  ekenin  bilip ,  jäyin  jatqan  jalpaq  eldi  şulatpay  tek  jüriñder» – dep  wrılarğa  keşirim  jasap,  bosatıp  qoya  bergen  eken .           /     Bölkendik  el  basqarğan  twsta ;  Jer  dauı ,  jesir  dauı ,  tağdırğa  tağat  swraytın  qwn dauın   aqıl  parasatpen  ayğay  şusız  häm  är  taraptı   «maqwl»    ete  biletin  şeber de  ädil  qazılıq   arqılı  şeşe  bilgeni  turalı  el  işine  añız  bolğan  äñgimelerde  jeterlik .  Bölkendik  öz  däuiriniñ  tamırın  wstap  ağayın  tuıs  ,  bala – şağanıñ  tirşilik  tınısın  barlay   biletin  köripkel  sınşı  kisi  eken .  Bökeñniñ  batasın  alıp  bağı  janğan  el  azamattarımen  twqım  jwrağatı da  bir  talay  añızben  aqyqattıñ  sorabınan  sonı   hikayalar     mol  -aq .

Ömirde  tüygenimen  tındırğanı  mol   Bökeñ    Jidemen  Jeti – obanı  qonıs  etip,  Jideniñ     qwnarlı  alqabına  bidaymen  tarı  egip,  qalayıqtıñ  nan  molşılığın  jasap ,    Merkitti  tört  twrmanı  tügel  örisi  malğa  tolı  däuleti  döñgelegen  qauımğa   aynaldıradı .  halqına  Allanıñ  haq  dinin  uağız   etip , Irzdıqpen  berekeni    tatıulıqpen  qayırımdılıqtı   el  jwrtınıñ  sanasına  siñirip  ,  Kelgenbay  mollanı  alıstan  şaqırıp  äkelip ,   Merkit  azamattarın « Iman  şarttan»  sauatı  aşıq qauımğa  aynaldırıp ,  Qazaq  tarihınıñ  aytıulı  jañalığı  Labadan   jaña  zamanğa  say  mektep  aşıp,  eline   Bilimnen  şıraq  jağadı.   El  jwrtın  döñgelek  däuletti  irgesi  bütin  ıntımağı  jarasqan  auıl – aymaqqa  aynaldıradı .

« Er  qadırın  är  qaşan  eli  bilgendikten » är  qaşan  auız  birligi  bar  berekeli  ağayın     «  Et  jaqsısı  qarta  edi ,  negizine  tartadı»   degen  atalı   sözdi  ada  etken  bügingi    Merkitter ,   Ata  — babalarınıñ  tarh  qoynauınan  jetken  önegeli  ömirin  ardaqtay  otırıp,  , Maylımen  Jäyirdiñ  tört  tarapına  tolıqsıp  ösken;   Barlıq  bauarayın  endey  köktep ,  Şağantoğaymen  Qwlıstay  şegine  deiin     örkendegen  Süyektes  ağayın,  qandas  bauırlar  2006  jılı  JETİÖBADAĞI  Bölkendik  hajınıñ      soolaqay  sotqarlar  zamanında  köp  jıl  qarausıdau  qalğan  qasietti  zirat — qabirstanın    qaytadan  jöndep ,  ğasırlar    qoynauınan    halqına  qadırlı    Kerey – Naymannıñ  berekeli  qauımı,  şübırıp  kelip   dwğa  öqıp  täu  etetin  osı  bir   kieli  beiitti ,el  jwrt  wrpağı  bas  qosıp , Bölkendik   sındı  körenkti  qoğam  qayratkerin  el  jadınan  şığarmau  maqsatında   Jetiöbanıñ  tarhıy  kesenesin  qayta  twrğızdı. Merkit  balaları  Bölkendik  babamen  Qaraburanıñ  Mwqırındağı  « Merkitter  qabırstanında »  jaqan  Bayaqın – Abız   qatarlı  Ata- baba     ruhına    «Qwran  Hatım »  tüsirip,  Tarbağatay  öñirindegi  otandas  qauımğa   wlı –jiñgir  ülken  AS  berdi .

kerey.kz