BÖLKENDİK ESENQWLWLI
kerey.kz
MERKİT TEKTELGİSİ
Tileuhan MÄJENI – 1951 jılı QHR, Tarğabatay uälayatınıñ, Tolı (Kerey) audanı , Maylı tauında tuğan. 1978 – jılı inisi Kädirhan ekeui, Qıtaydağı äsire qızıl rejimniñ azaptauımen «Qara-qaqpadağı » qaharlı tünekten qwtılu üşin özderi maqtanış sanytın taryhıy otanı, Qazaq eline qaşıp keldi. 1990- jılğa deiin Kökşetaudağı Keñestik KGB-nıñ qatañ baqılauında bolıp , bwl quğınnan bosağan Tileuhan dereu Almatığa keledi. Tikeñ, 1991 – 1997 jıldar aralığında, Q R memilekettik Mwrajayında—Derektanıu mamanı; Halqaralıq «Türik dwnyası » jurnalınıñ ädebi qızımetkeri; «Alatau» tel-arnsında «Isläm mädenieti» Tel jurnalınıñ joba avtorı häm jürgizuşisi; 1998 jıldan qaytıs bolğanğa deyin Halıqarlıq Abay qorınıñ şığıstilder böliminiñ jetekşisi .
BÖLKENDİK ESENQWLWLI
( 1845 – 1908 j )
Ğasırlar qoinauınıñ san tarau soqpaqtarına köz jibersek , ötpeli däuirdiñ önegeli jadınamasınan tarihıy dälel - däiekterimen atı añızğa aynalğan , Merkit ruınıñ Lepesinen şıqqan Äldeke degen atadan taraytın, Bölkendik Esenqwlwlı — Qazaq Abızdarı şoğırındağı özindik bedel – bederi ayqın dara tuğan darabozdardıñ biri ğana emes, biregeyi bolıp tabılatın körnekti twlğa .
Baylığına tektilgi say , tärbieli şañıraqtan örken jäyip önege alğan häm örisi keñ önegeli – ortaanıñ tağılimi, bölkendikke de jastayınan jwğıstı bolğan-dı . 17 - nşi ğasırdıñ soñğı jıldarı el - jwrtı talaptı twlegine « jas bolsañ da halayıqqa bas bolğın » -dep , Bökeñdi qoldap – qolqalauımen el isin basqarıudı qolına tapsıradı .
1870 - jıldarı orıspen qıtay Qazaq jerin bölip alıp biley bastauı qalıptaspay twrğan Qazaq älemi täuelsiz zamanda, keñ –baytaq Qazaq dalasınan jwrt jäñalağan , Mamırbek töreniñ qolastına qaraytın saharalıq bwqara , Maylımen Jäyirğa irge teuip qonıstay bastağan däuirdiñ özinde – aq ; Mamırbk töreniñ qol astına qaraytın jeti zäñgilik (bolıstıq deñgeydegi äkimşilik qwrılım ) irgeli rular «Kereydiñ üş bosağası » atalğan el basqarudıñ üş kisiden qwram tapqan « aqıldstar alqasınıñ » üş bedeldı twlğanıñ ( Mamırbek – töre Kögedaev , Köben , Bölkendik) biri Bölkendikti sol däuirden bastap, baylığımen ädildigi, aqıl - prarasatına şeşenndigi say Bölkendikti, halıq bolıp qauım bolıp « Kereydiñ wytqısı» dep tanıy bastaydı . Bökeñniñ adamdar arasndağı sıpayılığı, minez qwlqı är aluan adamdarmen üylesimdi qarım qatınas jasay otırıp , qol astıedağı qauımmen dwrıs til tabısa biletin eljarastıq önegesi turalı bwrınğırardan bizge jetken önegeli ömir saltı öte mol – aq . Sol añız rauyattardıñ birinde , Şäuçektiñ « Jambıl» dep atalatın märtebeli wlıq - Gubernatorlarınıñ biriniñ jwıs babıpdağı şaqırıumen tünqatıp jolğa şıqqan Bölkendikti , dalanıñ baukespe wrı - qaraqşılar, Bökeñniñ astındağı swliktey swlıu jorğa atın ,üstindegi 30 biieniñ qwnına twratın qwndız kwsken altın – kemerli ton –işigin , ämyan tolı altın kümis aqşasın, qwnı at qosaqtağan atan- tüyelik saptamasına deyin sıpıra tonağan jırındı top köp wzamay qolğa tüsip , Bölkendiktiñ aldına äkelinedi . Sonda aldına aydalıp kelgen qılmıstı toqa äzilge şaptırğan aqjarqın külkisimen « Ua jigitter, el aman jwrt tınışta bwlarıña jol bolsın ! Men senderge qaymal jetektegen qatın emespin – ğoy , Oydayt degeniñ ! irgeli eldiñ
— 2 —
pildey Zäñgisin tün jamılıp tonğndarıñ kisilikke jatpaydı-ğoy , Onanda mağan kelip , jön josıqtarıñdı aytsañdar , öz qolımen qajetteriñdi berer edim –au , bwdan bılay wrlıq tübi – qorlıq , tonu tübi – topastıq ekenin bilip , jäyin jatqan jalpaq eldi şulatpay tek jüriñder» – dep wrılarğa keşirim jasap, bosatıp qoya bergen eken . / Bölkendik el basqarğan twsta ; Jer dauı , jesir dauı , tağdırğa tağat swraytın qwn dauın aqıl parasatpen ayğay şusız häm är taraptı «maqwl» ete biletin şeber de ädil qazılıq arqılı şeşe bilgeni turalı el işine añız bolğan äñgimelerde jeterlik . Bölkendik öz däuiriniñ tamırın wstap ağayın tuıs , bala – şağanıñ tirşilik tınısın barlay biletin köripkel sınşı kisi eken . Bökeñniñ batasın alıp bağı janğan el azamattarımen twqım jwrağatı da bir talay añızben aqyqattıñ sorabınan sonı hikayalar mol -aq .
Ömirde tüygenimen tındırğanı mol Bökeñ Jidemen Jeti – obanı qonıs etip, Jideniñ qwnarlı alqabına bidaymen tarı egip, qalayıqtıñ nan molşılığın jasap , Merkitti tört twrmanı tügel örisi malğa tolı däuleti döñgelegen qauımğa aynaldıradı . halqına Allanıñ haq dinin uağız etip , Irzdıqpen berekeni tatıulıqpen qayırımdılıqtı el jwrtınıñ sanasına siñirip , Kelgenbay mollanı alıstan şaqırıp äkelip , Merkit azamattarın « Iman şarttan» sauatı aşıq qauımğa aynaldırıp , Qazaq tarihınıñ aytıulı jañalığı Labadan jaña zamanğa say mektep aşıp, eline Bilimnen şıraq jağadı. El jwrtın döñgelek däuletti irgesi bütin ıntımağı jarasqan auıl – aymaqqa aynaldıradı .
« Er qadırın är qaşan eli bilgendikten » är qaşan auız birligi bar berekeli ağayın « Et jaqsısı qarta edi , negizine tartadı» degen atalı sözdi ada etken bügingi Merkitter , Ata — babalarınıñ tarh qoynauınan jetken önegeli ömirin ardaqtay otırıp, , Maylımen Jäyirdiñ tört tarapına tolıqsıp ösken; Barlıq bauarayın endey köktep , Şağantoğaymen Qwlıstay şegine deiin örkendegen Süyektes ağayın, qandas bauırlar 2006 jılı JETİÖBADAĞI Bölkendik hajınıñ soolaqay sotqarlar zamanında köp jıl qarausıdau qalğan qasietti zirat — qabirstanın qaytadan jöndep , ğasırlar qoynauınan halqına qadırlı Kerey – Naymannıñ berekeli qauımı, şübırıp kelip dwğa öqıp täu etetin osı bir kieli beiitti ,el jwrt wrpağı bas qosıp , Bölkendik sındı körenkti qoğam qayratkerin el jadınan şığarmau maqsatında Jetiöbanıñ tarhıy kesenesin qayta twrğızdı. Merkit balaları Bölkendik babamen Qaraburanıñ Mwqırındağı « Merkitter qabırstanında » jaqan Bayaqın – Abız qatarlı Ata- baba ruhına «Qwran Hatım » tüsirip, Tarbağatay öñirindegi otandas qauımğa wlı –jiñgir ülken AS berdi .
kerey.kz
Pikir qaldıru