Qazaqstandağı arzan bağa Qırğızstanğa jaysız tidi
Qazaqstanda teñge deval'vaciyasınan soñ köptegen tauar, azıq-tülik pen qızmet türleriniñ bağası Qırğızstanmen salıstırğanda arzandağan. Qırğız käsipkerleri tauardı endi Almatıdan tasuğa köşti.
Aida vitaminder men onıñ önimderin şığaratın halıqaralıq marketing jelisiniñ Bişkek qalasındağı distrib'yuteri bolıp jwmıs isteydi. Onıñ aytuınşa, bir mıñ dollardıñ vitamin önimderiniñ bağası Qırğızstan astanasında 74-75 mıñ som twradı, al Almatıda Qazaqstan teñgesimen eseptegende eki ese arzanğa tüsedi.
– Bağasında onşa köp ayırma bolmağan soñ bwrın önimdi Bişkekten satıp alatınbız. Al teñgeni deval'vaciyalay bastağannan keyin tauar satıp aluğa Almatığa baratın boldıq, öytkeni ol jaqta önimniñ bağası şamamen 50 payızğa arzandap ketti. 4-5 adam jinalıp, Almatığa deyingi jäne keri qaytar jolğa kölik jaldap, janar-jağarmayına töleymiz. Qazaqstanda benzin men gaz arzan bolğandıqtan, bwdan özimiz wtamız, – deydi Aida.
Bişkek bazarlarındağı saudagerler de endi osı ädiske jügine bastağan. Mısalı, käsipkerler bwrın jwmırtqanı deldal arqılı köterme bağamen satıp alatın, al bağa eki ese arzandağannan keyin özderi Almatıdan tasitın boldı, olarğa sol tiimdi. Onıñ üstine, eki qalanıñ arasında öz kölikterimen jüredi, aqşa ünemdeuge ol da sep.
Qazaqstanda janar-jağarmay arzan degen uäjge kelsek, mısalı Qordayda AI-92 markalı benzinniñ bir litri 23-24 som, gazdıñ 1 tekşe metri 10-12 som twradı. Qırğızstandıq käsipkerlerdiñ köbi jeke menşik köligin paydalanğanımen, bwl Almatığa deyingi jol şığının azaytadı.
«DORDOY» MEN «QARASUDA» SAUDA SAYABIRLADI
Birer jıl bwrın tamaq önimderi, kiim-keşek pen qızmet türleri bağası jağınan Qırğızstan Ortalıq Aziyadağı eñ arzan el sanalatın. Qazaqstandıqtardıñ köbi Istıqkölde demalıp, emdeluge Bişkekke keletin. Endi, kerisinşe qırğızstandıqtar azıq-tülik, kiim, tehnika satıp alu üşin Almatığa ağılıp jatır.
Bwrın Astanada Bişkekte tigilgen kiim-keşek satumen aynalısqan Temirjan Matkerimov endi arzan äri tez bolğandıqtan, tauardı Almatıdan satıp alıp jür.
Qazaqstannıñ oñtüstik astanasındağı bağanıñ arzandauına teñge deval'vaciyasınan bölek, Qazaqstan-Qıtay şekarasındağı «Qorğas» keden beketinde bazarlar keşeni aşıluı da türtki bolğan. Bazar Qıtay tauarların importtauğa mümkindik beretin erkin sauda-sattıq aymağı bolıp sanaladı.
«Qorğas» bazarı aşılıp, jwmısın bastağalı beri Almatı bazarları Qıtay tauarlarına tolıp, sauda jandanğan. Sarapşılar Qazaqstanda sauda kölemi wlğayıp, Qırğızstannıñ «Dordoy» jäne «Qarasu» bazarlarında sauda mülde toqtauı mümkin degen boljam aytadı.
Teñge deval'vaciyasınan keyin Qazaqstan önimderin eksporttau kölemi biraz ösken, äri oğan swranıs köbeyip, öndiris käsiporındarınıñ jüktemesi artqan. Mwnıñ bäri Qırğızstannıñ saudası men öndirisine jaysız tiip twr.
ARZAN IMPORTTIÑ ZIYANI
Qazaqstandıq arzan tauarlar Qırğızstan öndirisi men ekonomikasına keri äserin tigizip jatır. Qazaqstannan importtalatın jwmırtqa kölemi wlğayıp, Qırğızstandağı tauıq fermaları jabıla bastağan, öytkeni otandıq jwmırtqanıñ özindik qwnı Qazaqstanğa qarağanda eki ese qımbat – 3,5-4 som.
Jergilikti «Aqqu» tauıq ferması künine 250-300 mıñ jwmırtqa öndiredi, biraq Qazaqstannıñ arzan önim kelip jatqandıqtan, satu kölemi azayğan.
– Qazaqstannan jwmırtqanı köbinese şağın avtobus nemese jeñil kölikpen 100-200 jäşikten äkeledi. Bwl bizdiñ öndirisimizge kedergi keltirip jatır. Şekaradağı sanitarlıq baqılau dwrıstap jwmıs istegende, bwlay bolmas edi, – deydi fabrika direktorı Nwrgül Maldıbaeva.
Qırğızstannıñ wn şığaratın salası da osınday qiındıqqa tap bolğan, öytkeni qazaqstandıq wn 5-10 somğa arzan. Bwl sırttan keletin küriş, may siyaqtı azıq-tülik önimderi bağasına da qatıstı problema.
Qırğızstan wlttıq statistika komitetiniñ dereginşe, 2015 jılı respublika 1,3 milliard dollardıñ önimin eksportqa şığarıp, 3,7 milliard dollardıñ önimin sırttan äkelgen. Al 2016 jılı import kölemi tağı artadı degen boljam bar.
Qazir dollar bağamı – 75,5 som. Qırğızstan Wlttıq banki 64,3 million dollarğa 17 intervenciya jasağan. Biraq ekonomister men öndiruşiler somnıñ jasandı bağamı otandıq eksport pen öndiriske ziyandı dep sanaydı.
Ekonomist Eldar Abakirovtıñ pikirinşe, eger Qırğızstan somı qwnsızdansa, Qazaqstan siyaqtı eksporttı wlğaytuğa boladı.
– Qazir ükimet äri-säri küyde otır. Dollardı erkine jibereyin dese, byudjet salası qızmetkerleri qinalıp, sırtqı qarız ösedi. Dollar bağamın wstayın dese, öndiris zardap şegedi. Eger mına jağday özgermese, Qırğızstan öz öndirisinen ayırılıp, EAEO-dağı twtınuşı memleketke aynaluı mümkin. Qazaqstan men Reseyden migranttarımız aqşa jiberedi, al biz ol aqşağa sol jaqtan tauar satıp alamız, – deydi ol.
Qırğızstan ükimeti dollarğa täueldilikti azaytu üşin sommen esep ayırısuğa köşuge nietti. Qazir tiisti organdar zañ jobasın äzirlep jatır. Biraq bwl şara otandıq eksportqa tiimdi bola ma, ol jağı äzirşe belgisiz.
(Zamira Qojobaevanıñ maqalasın orısşadan audarğan – Ayjan Oralğazina.)
Azat Europa / Azattıq radiosı
Pikir qaldıru