Mäskeudi örtep jibergen Qırım hanı Däuletkereydi orıs suretşileri osılay beynelegen.

Qwbılaydıñ sayat qwrıp şıqqan säti..

Qwbılay… Bas kiimine nazar salıñız…

«Başqwrt qazaqtan jol swrap twr»,- dep atalatın Orlovskiydiñ keremet sureti! 1861 jılı salınğan. Qandastardıñ bir-birimen orısşa tüsinisip twrmağanı anıq. Bäri qıpşaqtar ğoy, qaytsin jaman orıstıñ tilin!

Qwbılaydıñ äskeri men japon samuraylarınıñ arasındağı ayqas. Ordalıqtardıñ köbi osı şayqasta ayaq astı soqqan dauıldıñ kesirinen kemesimen suğa batıp ketken. Japondar keyin özderin qwtqarıp qalğan osı dauıldı kamikadze (Qwdaydıñ jibergen jeli) dep ataptı…

Osı ötken tarihtan ordalıq tatarlarğa qatıstı bir jaña derek şığa qalsa, orıstardıñ jügirip barıp, aldımen tatarlardan jön swraytını jınımdı keltiredi. Käzirgi tatarlar bwrıñğı bwlğarlar ğoy. Olardıñ Altın Ordağa asa köp qatısı joq. Ordalıqtarğa baylanıstı oqiğanıñ bäri «tatar» atanıp ketken qıpşaqtardıñ tarihı. Olar käzirgi qazaqtardıñ arğı ata-babaları. Qıpşaq konfederaciyasınıñ bügingi birden-bir mwrageri Bizdermiz…

1812 jılğı soğıs kezinde Orınbor, başqwrt, teptyar polktarınıñ közsiz erligine qayran qalğan francuz armiyasınıñ polkovnigi Rober äriptesine bılay dep jazıptı:

“Orıstar bizge qarsı moñğol ordaların aydap saldı. Bükil däuir bizge tap bergendey boldı. Teri jamılğan bwl adamdar qorqu men ürkudiñ ne ekenin bilmeydi eken. Soğısu ädisteri de qızıq. Üreyiñdi wşıratın wranmen ayğay salıp, toptalıp kelip tiedi. Zeñbirektiñ yadrosı qınaday qırıp jatsa da, qaramaydı ğoy. Aytsam tañğalasıñ. Olar sadaq-jebemen ğana qarulanğan. Biraq sonısımen-aq bizdiñ kanonirlerdi bauday tüsirdi. Kapitan Klemenstiñ kiimin jebe jırtıp ketti. Maydan dalasınan tağı bireuiniñ zulap wşqanın közim şaldı. Mwnday ekzotikalıq jauıngerlerdi bwğan deyin körmegen bizdiñ soldattar olardıñ wrandatqan dauısın esti sala, aldı-artına qaramay wrıs dalasınan jappay qaşıp jatır. Adam senetin närse emes. Şıñğıs hannıñ ordaları qayta tirilip kelip, bizge twtqiıldan tiip jatqan siyaqtı…”

Bağzı zamandağı türik bileuşisiniñ qorımınan tabılğan müsinder.

Europalıq forumdardan tabılğan tağı bir “moñğoldıñ” sureti. Erterekte salınğan kartina eken. Bärinen bwrın bas kiimi közime ottay basıldı. Military of the Mongol Empire

Toqtamıstıñ ordası. Surettegi wsaq-tüyektiñ bärine nazar audarıñız…The Court of Khan Tokhtamysh

Ötkende bizdiñ arğı atalarımızdıñ qolğa mıltıq alıp, qıtaylarmen atısıp jatqan suretterin bergenmin. Sol twsta japondar da alğaş ret otqarudı üyrene bastağan eken. Tipti bizdiñ atalarımız mıltıq atudı olardan säl erterek meñgergen tärizdi. Biraq, japondar onı arı qaray jetildirip,keyin zamandıq ülgidegi keremet armiya jasaqtap şığardı. Al biz onı damıta almadıq. Japondardan qay jağımız kem edi? Aral halqı bolğan soñ, oqşau ömir sürgen soñ, japondarıñ mümkindigi köp bolğan siyaqtı…

Qwbılay pilmen kele jatır. Kublai_at_four_elephants

Tau-tasqa bekinip alğan qazaqtar qıtaylardı jaqındatpay, bauday tüsirip jatır..

Toqtamıstıñ sureti

Avtor: Dayındağan Jolımbet MÄKİŞEV