2016 jıldıñ 5 qırküyeginde, Almatı qalasındağı Abay dañğılı men Äuezov köşesiniñ qiılısında orın alğan wsaq zañ bwzuşılığı turalı QR İşki ister ministrliginiñ ğalamtor portalına habar berdim. Äli künge deyin eşbir jauap qaytarılmağan. Bwnday merzim işinde, kädimgi ministr tügil ükimet basşısınıñ internet-parağı qanday bolsa da jauap berer edi. Osığan oray, tili aşı «Sayahat» äue kompaniyasınıñ prezidenti Vladimir Kuropatenkonıñ tikbaqay sözderin eriksiz eske alamın. Bir küni, ağalıq ösieti retinde Vladimir Vasil'eviç mağan zeki jazdadı: «Uädesinde twrğan mentti qaydan kördiñ?!» Rasında, joğarıda keltirilgen mısal bayanı joq «ädilet» nökerleriniñ berekesizdigin tağı bir ret äşkerelep otır.

Sonau 2000-şı jıldardıñ basında, «Habar» telearnasınıñ «Jetpis jeti kün» äzil-sıqaq bağdarlaması milicionerlerdi mazaqtap, olardıñ bas mekemesin «işkişter ministrligi» dep atadı. Ärine, qazirgi tañda ortalıq teledidardıñ ärtisteri däl osınday ötkir qaljıñdardı aytuğa bata almaydı. Sebebi, atalğan ministrlik ekstremizm jeleuimen erkinsip ketken telearnanı japqızıp tastauı da mümkin. Iä, bügingi tañda da patşalıq ohrankanıñ, GULag-tıñ izbasarları däuirlep twr. Öziñiz oylap qarañızşı, soñğı eki-üş jıl işinde elimizdiñ küştik qwrılımdarında birneşe kadrlıq, jüyelik özgerister orın aldı: bas prokurorı auıstı, prezident küzetşileriniñ bastığı men osı mekemeniñ därejesi özgerdi, ürey tuğızatın qauipsizdik komitetiniñ de törağası eki ret auıstı… Al, kezinde «işkişter ministrligi» retinde ajualanğan milicionerlerdiñ ordası tasqamal bekinistey mızğımas twr. Ol ol ma, aduındı «tärtip» saqşıları tötenşe jağday ministrligin de öz qwramına kirgizdi. Äyteuir, eger aqır soñında olardıñ arasınan kirgiz-kaysaktardıñ sorına tuğan qazaqstandıq Pinoçet şıqsa, tañ qalmañız.

Osı oydı äri qaray örbitsek, kelesi twjırımğa kelmekpiz: prezidentten keyin elimizdegi ekinşi adam – bas milicioner. Kelesi siltemege http://bit.ly/2coNAfv süyensek, 2014 jıldıñ 10 qañtarınan bastap «tärtip» saqşılarınıñ sanı 152 184 qızmetkerge jetti. Olardıñ sanı wlttıq qauipsizdik komitetiniñ qızmetkerlerinen bes ese köp, al qorğanıs ministrligi sarbazdardıñ sanı boyınşa milicionerlerden eki jarım ese kem bop şıqtı. Ärine, halıqtıñ sanı kişigirimdeu Qazaqstan siyaqtı memleket üşin şamadan tıs ketken milicionerlerdiñ kölemi – öte auır tiedi. Mısalı, 1938 jılı KSRO tärizdes alıp imperiyasınıñ qauipsizdigin qamtamasız etken NKVD jasaqtarınıñ sanı nebäri 280 826 qızmetkerlerine jetti –http://bdsa.ru/organizaciya-armii/1411-1084  Olardıñ qatarına, sol kezdegi 190 million twrğındarı bar KSRO-nıñ bükil şekaraşıları men işki äskerleri kirdi. Oğan qosa, qazaqstandıq milicionerlerdiñ halıq köterilisterimen küresudiñ naqtı täjiribesi barşılıq: Şañıraq, Jañaözen…

Al, qazaqstandıq oyınşıq qorğanıs ministrliginiñ mümkinşilikteri şekteuli. Qazaqtıñ Ogneupornıy eldi mekeni 2005 jılı Reseydiñ qwramasına ötkende, bizdiñ äskerilerdiñ tarapınan soltüstik ozbır körşimizdiñ bağıtına birde-bir oq atılmadı. Balqaş köliniñ jağalauında ornalasqan orıs radiolokaciyalıq stanciyasına kez kelgen qazaq azamatınıñ kiruine tıyım salınğan. Eger AQŞ pen Resey arasında tolıqqandı soğıs bastalsa, älgi Balqaş RLS-i amerikandıq atom bombaları üşin bastı nısanalardıñ biri sanaladı. Demek, beybit elimiz agressor körşimizdiñ esuas sırtqı sayasatınıñ twtqınına aynaldı. Mine, bizdiñ sarbazsımaqtarımızdıñ müşkil jağdayı osınday. Wlttıq qauipsizdik komitetiniñ de jalpı därejesi toq eterlik deuge auzım barmaydı. Negizgi tabiği baylıqtarımız, tiimdi öndiristerimiz şetelderdiñ menşigine ötti. Şekaramız narkotrafik üşin tolığımen aşılğan. Qaydağı wlttıq qauipsizdikti, memlekettik qwpiyalardı aytasız?!

Jä, Astanadağı milicioner jandaraldarı tügil jergilikti deñgeydegi «tärtip» saqşıları qwtırıp twr. Mısalı, Almatıdağı audandıq işki ister basqarmaları qatañ türde küzetiledi. Qarapayım adam üşin älgi basqarmalarğa kirudiñ özi mwñ. Bwl, ärine, barıp twrğan bassızdıq. Öytkeni, audandıq işki isker basqarması – qwpiyalı äskeri baza emes. Ol qoğamğa qızmet körsetui üşin arnalğan wyım. Avtomatı, tapanşası bar qatıgez milicionerler qorğaytın bwnday basqarmalar nemis basqınşılarınıñ komendaturasın elestetedi. Ärine, gitlerşil jendetter belorus, ukrain partizandarınan seskenip, öz okkupaciyalıq mekemelerin qatañ türde küzetti. Biraq, almatılıq milicionerler qanday partizandardan üreylenedi? Bwqara halıq tipti travmatikalıq qaru-jaraqtı ielenuge qwqılı emes.

Qazaqtıñ körnekti käsipkerleri de «tärtip» saqşılarınıñ äreketterine öz narazılığın tanıtadı. Mäselen, 2009 jıldıñ basında köpir saluşısı Aleksandr Ryazanov naşanıñ saldarınan qaza tapqan balası Valentinniñ asın berdi. Qaralı jiınnıñ aldında söz söylegen Aleksandr Vladimiroviç aşıqtan-aşıq bılay dedi: «Milicionerler bir qolımen naşamen küresedi, ekinşi qolımen onı taratadı». Türik mädeni ortalığınıñ jetekşisi, wltı äzirbayjan saudager Ziyatdin Ismihanwlı Qasanov qazaq jerinde apiın qapqanına tüsken jas qandastarınıñ müşkil halin bılay sipattadı: «Biz öskeleñ wrpağımızğa naşaqorlıqtıñ kesiri turalı ünemi aytamız. Alayda, keybir naşaqor bozdaqtarımız osı qılmıstıq ädet üşin qamauğa alınsa, pısıqay milicionerler türmeniñ özinde bişara naşaqorlarğa apiındı twraqtı türde tasımaldaydı».

Halqımızdıñ zañdı talaptarınan tuılğan Almatıdağı beybit şerulerdi şetel dökeyleriniñ müddelerin qızğıştay qoritın «tärtip» saqşıları ayamay janşıp tastadı. Tipti, öz sayasi wstanımın aytqısı keletin qatardağı qazaq kempiri men jarımjan er azamatın bılq etpey twtqındadı «qıtay policiyası»: http://www.dropshots.com/video.php?u=http%3A%2F%2Fmedia6000.dropshots.com%2Fphotos%2F1294339%2F20160922%2F133406.mp4Qazaqstandıq policiyanıñ sana-sezimi östi. Pogon kigen qazaqstandıqtar mäskeulik ağalarınıñ seniminen şığuda.  Atap aytqanda, Kenesarı Qasımovtıñ köterilisin patşalıq Reseydiñ töl jasaqtarı janşıp tastadı. Jeltoqsan jastarın da özge jwrttıñ jasauıldarı retke keltirdi. Endi, qazaqstandıq qara Ivandar erledi! Şañıraq qaqtığısı, Jañaözen qantögisi barısında soltüstiktegi ağaların mazalamay, lağıp ketken kirgiz-kaysaktardıñ tas-talqanın şığardı. Mine, “işkişter ministrligi” import almastıru bağdarlamasın özinşe orındap, otandıq «ädilet» öndiruşilerine artıqşılıq berdi.

Lañkestik äreketter, soğıstağı jarılıstardan kem tüspeytin örtter Almatıda jiilep orın aladı. Atap aytqanda, 2016 jıldıñ 10 mamırında «YUbileynıy» dükeni tilsiz jaudıñ qaterine duşar boldı. 2016 jıldıñ 13 tamızında «Üş qoñır» bazarı örtke şalındı. Sälden soñ, 18 tamızda «Olja» bazarı janıp ketti. Bir qızığı, atalğan mekemeler täulik boyı beynebaqılau astında. Küni-tüni qarulanğan küzetşiler osı sauda nüktelerin qorğauda. “İşkişter ministrliginiñ” ayasında ört söndiru inspekciyası olardı twraqtı türde tekseredi. Ärine, bwnday jağdayda kezdeysoq ört payda bolmas. Osınday örtter käsibi qılmıskerlerdiñ kesirinen orın aladı. Mümkin, wrı ieleri jımqırılğan müliginiñ ayğaqtarın jasıruı üşin ört saldı. Älde, olardıñ bäsekelesteri osı sauda wyımdarına qızğanıp, ziyan keltirdi. Kim bilsin… Alayda, aydan anıq jolsızdıqtardıñ qoñsığan iisi jemqor «tärtip» saqşılarınıñ mwrnına barmaydı.

Qılmıstıq ister aukcion siyaqtı, künäsiz säbidiñ mäyiti de saudağa tüsedi. Bıltır, 20 mamır küni djipke mingen bay qatın Almatıdağı balabaqşadağı bes jasar qızdı öltirdi. Auır jauapkerşilikten jaltaru üşin älgi wrğaşı qaterli isikke şaldıqqan kedeyleu äyeldiñ qaltasın tığındap,  osı paqırdı öz ornına wsındı. Qaza tapqan perişteniñ äke-şeşesi mınaday özgeriske qarsılıq tanıtpadı. Jılpos advokattar, jırındı tergeuşiler, paraqor qazı-biler de qolı aşıq jürgizuşi-qatınnıñ  märttigine mäz boldı. «Jazmıştan ozmış joq» demekşi, jazım bolğan qızdı qaytesiz? Şükirşilik, elimizde ne köp, şüldirlegen balaqaylar köp. Al, däl osınday maylı şelpek dau-damayları sirek kezdesedi. Dağdarıs kezinde payda tabudıñ joldarı tarılıp ketti. Är jağdaydı mült jibermeu kerek.

Atam qazaq aytqanday: «Qarabet ment qaptasa, Sarı Almas äkeñdey körinedi». Şıntuaytqa kelgende, toqsanınşı jıldardıñ bopsalauşıları (reketirleri) qomağay «tärtip» saqşılarına qarağanda, äldeqayda ädil bolğan edi. Olar köbinese jılpos alıpsatarlardıñ aram tabısın jedi. Öz kezeginde, jügensiz ketken milicionerler bizdiñ qoğamızdı eñbektegen baladan, eñkeygen qariyağa deyin qanap twr. Bwnday ordalı jılandı jeñui üşin qoğamdıq, parlamenttik baqılaudıñ märtebesin joğarlatu kerek. Köp jağdaylarda, paraqor «tärtip» saqşılarınıñ ornına halıq jasaqşıları el tınıştığın qamtamasız ete aladı. Mısalı, Reseydegi jol jüru zañsızdıqtarmen küresetin «StopHam» qoğamdıq wyımı biz üşin ülgi etetin oñ qwbılıstardıñ biri. Bizdiñ qalalarımızdı basıp alğan tıyusız jürgizuşiler tipti jayau adamdarğa arnalğan trotuarlardan tabıladı. Erigip ketken milicionerler bwnday keleñsizdikterdi joyuğa asığar emes. Moldova, Şveycariya, Estoniya, Izrail', AQŞ sekildi erkin elderden ülgi alıp, qarapayım halqımızdı qaru-jaraqpen jasaqtauğa tiispiz. Qarulanğan halıq – nağız tärtip saqşılarınıñ bastı kömekşisi!

Ärine, öz basım bükil milicionerlerdi qaralaudan aulaqpın. Olardıñ arasında da şın mänindegi qara marjandar barşılıq. Mäselen, 2004 jılı «Küzet» mekemesi kadrlar böliminiñ bastığı Talğat Uahitwlı mağan qol wşın berdi. 2008 jılı, Almatı qalasınıñ İİD-niñ bastığı Erlan Zamanbekwlı Twrğımbaev şielenisken jağdayımnıñ dwrıs şeşimine öz septigin tigizdi. Mine, osınday otımen kirip, külimen şığatın qızmetkerlerdi tañdap, Gürjistannıñ mänerine zañ men qoğamğa berilgen ıqşamdı äri käsibi jasaqtı qwruımız auaday qajet.

Daniyar NAURIZ

Abai.kz