САРАЙШЫҚТЫ САҚТАЙЫҚ! | Kerey.kz/Керей.кз

Mädeniet Qazaq handığına 550 jıl Qazaq şejiresi

SARAYŞIQTI SAQTAYIQ!

| Oct 18, 2016

Atırauda talay ret bolsam da osıdan tört-bes kün bwrın Sarayşıqqa alğaş ret jolım tüsti. Qazaq eliniñ twñğış astanası bolğan qasietti şahar turalı talay derekterden habarımız bar. Äsirese Imanğali Tasmağambetov Atırau äkimi bolıp twrğan kezde Sarayşıq atı jii atalatın. Sol azamattıñ bastamasımen salınğan «Sarayşıq» memorialdı keşen-mwrajayında boldıq. Mwrajay direktorı Moldekeñniñ (Moldaş Sarsenğaliwlı Berdimwratovtıñ) äserli äñgimesin tıñdadıq.

Biraq Moldekeñniñ äñgimesi köñilimizge qanşalıqtı quanış sıylasa, ökinişke qaray sol köne Sarayşıqtıñ ornı sonşalıqtı qapalıq jağdayğa tüsirdi. Köne qwrılıs izderi tömpeşikke aynalğan. Jer betiniñ bäri şaşılğan adam süyekteri. Ayaq basuğa aruaqtardan qorqasıñ. 1995 jıldan 2009 jılğa deyin Sarayşıq aumağında Qazaqstanğa belgili arheolog, Älkey Marğwlan atındağı arheologiya institutınıñ direktorı Zeynolla Samaşevtiñ qazğan orındarın tügeldey topıraq basıp, şöp ösip ketken. Eñ bolmasa şetelderdegidey qızıqqan turister kelip körip aynalıp şığıp ketetindey jalğızayaq taqtay soqpaq ta jasalmağan. Tek äyteuir qalaşıq ornı temir tormen qorşalıptı. Sarayşıq jürekti auırttı.

Jayıq jıldan jılğa jağalaudı orıp, köne qala ornın şayıp jatır. Äyteuir endi anıq biletinim – ötken tarihımızdıñ közindey bwl qımbat qalaşıqtı mäñgilikke joğaltıp almauımız qajet. Osı öñirde qanşama tarihşı, qanşama ölketanuşı bar. El bar, jwrt bar. Oblıstıq äkimşilik bar, Ükimet bar. Bärimiz otırıp, köz aldımızda Sarayşıqtıñ mülde joyıluına qalayşa jol bermekpiz?

Konservaciya degen boluşı edi ğoy. Meniñ oyımşa eñ keregi jardı şayıp kete bermeu üşin özen jağalauın bekitetin, svaya qağatın amaldar isteu kerek siyaqtı. Arab sayahatşısı Ibn Batuta zamanındağıday wqsatıp jaña qalaşıq salu josparı keyin de jüzege asa jatar. Qazir köne Sarayşıq qalasınıñ izderin qwtqaru qajet! Tayau künderde ziyalı qauım atınan Ükimet atına hat joldağım keledi. Onıñ üstine Imekeñ de vice-prem'er degendey. Ğajayıp qwndılıqtarımızdı saqtap qalatınday tağı basqa qanday amaldar bar? Kim qanday wsınıs ayta aladı? Äyteuir beyğam, nemketti bolmayıqşı, ağayın?!

Marat Tokaşbaevtıñ facebook paraqşasınan alındı

Qazirgi zañnama ayasında memlekettik tildi qalay damıtuğa boladı?

kerey.kz

Zhalgas Yertay Qazaqstan biligi memlekettik tildi damıtu üşin qatañ şeşimderge barğısı kelmeydi deyik. Biraq qazirgi zañnama ayasında memlekettik tildi qalay damıtuğa boladı? Sonı oylanıp köreyik. Qazaq tilin damıtu jayın aytqan kezde Qazaqstan biligi qoğamdı ekige böledi. Biri – tildi damıtudıñ radikal şeşimderin wstanadı, ekinşi jağı – qazirgi status-kvonı saqtağısı keledi, yağni eşteñe özgertpey-aq qoyayıq deydi. Biraq eki joldı da tañdamay, ortasımen jürudi wsınıp körsek qaytedi!? Batıl qadamdarğa barayıq, biraq ol radikal jol bolmasın. Qazaq tilin küşpen emes, ortanı damıtu arqılı küşeytsek boladı. YAğni adamdar tildi üyrenip äure bolmay-aq, halıq jay ğana qazaq tili ayasında ömir sürudi üyrensin. Negizgi oy osı. Biz osı uaqıtqa deyin adamdar ortanı
Eldes Orda, tarihşı: «Türkistan» atauın qoldanu – aymaqtağı jwmsaq küş poziciyasın nığaytu täsili

kerey.kz

Foto aşıq derekközderden alında Ötken aptada Türkiyanıñ wlttıq bilim ministrligi mektep bağdarlamasına «Türkistan» degen termindi engizgen edi. Şetel basılımdarınıñ jazuınşa, bwl atau endi «Ortalıq Aziya» wğımınıñ ornına qoldanılmaq. Bilim ministri YUsuf Tekin jaña atau türki äleminiñ birligin qamtamasız etuge bağıttalğanın aytadı. Onıñ sözinşe, ükimet oqu bağdarlamasınan imperiyalıq mağınası bar geografiyalıq ataulardı alıp tastamaqşı. Eñ qızığı, «Türkistan» aumağına Qazaqstannan bölek, Qırğızstan, Özbekstan, Türkimenstan men Täjikstan jatadı eken. Sonday-aq keybir basılımdar bwl terminniñ Qıtaydıñ batısında ornalasqan Şıñjan ölkesine qatısı barın da atap ötti. Keybir ğalımdar «Ortalıq Aziya» termini kolonializmnen qalğanın jii atap jür. HH ğasırdağı älemdik akademiyalıq ğılımdı sol kezdegi iri imperiyalar qalıptastırğandıqtan, büginde mwnday terminder men ataular halıq sanasına äbden siñip
ABAQ ANA JÄNE TASBIKE ANA

kerey.kz

Mämi bi Jwrtbaywlınıñ şejiresinde aytıluınşa Kerey wlısınıñ arğı tegi – Şep, Sep, Baylau, Qoylau, Eldey, Köldey, Izen, Jusan sekildi taypalardan taraladı eken. Atalğan taypalardıñ birazı eski tarih betterinen kezdesse, endi bir bölimi qazirge deyin Kerey ruındağı atalardıñ esimi retinde atalıp keledi. Mwnıñ bir sebebin arğı tarihtağı atalardıñ atı öşpesin dep keyingi wrpaqtarınıñ atalar atın qayta jañğırtıp qoyğan dästürinen qarau kerek. Abaq atauına kelsek, arıda Kerey hanzadaları men hanışalarınıñ arasında Abaq, Abaqberdi, Abahan, Abaqtay, Abaqay, Abaq bike sındı esimder bolğan. Sol ata-apalarınıñ jolın jalğağan, tozıp ketken Kerey eliniñ basın qosıp, oğan äz ana bolğan Abaq esimdi qasietti ana ömirde bolğan adam. Qazaq tarihında ru atına aynalğan äz analar az bolmağan. Körnekti jazuşı,
Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

kerey.kz

Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz
TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ MENŞİGİNDE

kerey.kz

Şığıstanuşı-tarihşı Ömir Twyaqbaydıñ bwrında da «Qazaqqa qanday tarih kerek? Täuelsizdik kezeñinde jasalğan tarihi mistifikaciyalar hronikası» dep atalatın maqalasın (22.05. 2025. Zhasalash.kz) oqıp em. Riza bolğam. Jaqında Ö. Twyaqbaydıñ «Qazaqstanda tarihi bwrmalaular men mifterge tosqauıl qoyudıñ joldarı» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) attı tağı bir maqalasımen jäne tanıstıq. Öte özekti mäseleni köteripti. Tarihta orın alıp jürgen jağımsız jayttar turasında oy tolğaptı. Jurnalisterdi, blogerlerdi ayıptaptı. Tarihtan arnayı käsibi dayındığı joq, bärin büldirip boldı dep. Keleñsizdikti toqtatudıñ naqtı joldarın wsınıptı. Bwğan da köñilimiz bek toldı. Äytse de tarihtı bwrmalauğa, öz ötirikterin nasihattauğa tek jurnalister men blogerler ğana emes, «arnayı käsibi dayındığı bar» «tarihşılardıñ» da «zor üles» qosıp jatqanın bayandap, aytılğan pikirdi odan äri örbitip, jalğastırayıq.