|  |  |  |  |  | 

Zuqa batır 150 jıl Swhbattar Tarih Qazaq handığına 550 jıl Qazaq şejiresi

«Gimalaydağı köşte segiz ay kebejede otırdıq»

Myunhende twratın etnikalıq qazaq Talğat Qosjigittiñ jwbayı Saadat Qosjigitpen tüsken sureti. Almatı, 5 qazan 2016 jıl.

Myunhende twratın etnikalıq qazaq Talğat Qosjigittiñ jwbayı Saadat Qosjigitpen tüsken sureti. Almatı, 5 qazan 2016 jıl.

Ekinşi düniejüzilik soğıstan keyin Qıtaydan Europağa köşip barğan qazaq diasporasınıñ ökili Talğat Qosjigit Azattıqqa bergen swhbatında joldağı köş qiındığı jayında aytıp berdi.

Talğat Qosjigit 1942 jılı Qıtaydıñ Şıñhay aymağında düniege kelgen. Äkesi Swltanşärip Zuqawlı – 1950 jılı Ündistan arqılı Türkiyağa qonıs audarğan qazaq köşin bastap baruşılardıñ biri. Altaydan aua köşken kezdegi köz aldında qalğan körinister jaylı ol Azttıqqa bergen swhbatında äñgimelep berdi.

Azattıq: - Sizdiñ balalıq şağıñız birıñğay «köşten» twradı eken. Äñgimeni köştiñ basınan bastasaq?

Talğat Qosjigit: - Äkelerimizdiñ ata-qonısı Altaydıñ Barköl aymağı edi. 1938 jılı Şıñ Sı Saydıñ zorlığı men zombılığınan qaşıp Şıñhayğa qonıs audardı. Sol jaqta men 1942 jılı düniege keldim. 1947 jılı äkelerimiz Barkölge qayta köşip keldi. 1949 jıldıñ küzinde kommunister bilik basına keldi. Sosın meniñ äkem öziniñ barlıq tuğan-tuıstarın bastap Tibetti köktey ötip, Gimalay tauları arqılı 1951 jıldıñ küzinde Ündistannıñ Kaşmir uälayatına jettik. Sol jerde bizben barğan qazaqtardıñ aldı – eki jıl, artı üş jıl twrdı. Biz özimiz 1954 jıldıñ kökteminde Türkiyağa qonıs audardıq.

Azattıq: - Bala Talğattıñ köz aldında osı köşten qanday suretter qaldı?

Gimalay tauları. (Körneki suret)

Gimalay tauları. (Körneki suret)

Talğat Qosjigit: - Gimalay tauların basıp ötken kezde kün öte suıq boldı. Qarlı boran, kök mwz, ärtürli jağdayda köz jwmğan adamdar. Kök mwzdıñ üstinde jer qaza almay, eresekter qaytqan adamdardıñ mürdesin şala-şarpı jasırıp ketuge mäjbür boldı. Bizdi kebejege otırğızıp, tüyeniñ qomına artıp qoyatın. Segiz ay boyı sol kebejede otırdıq. Üstimizden qalıñ körpelermen jauıp tastaytın. Tañerteñnen keşke deyin toqtamay jürgen jüriske şıday almaysıñ. Äli esimde, öñşeñ bala ataulı «qaşan toqtaymız, qaşan qonamız?» dep şulap jılay beretin edik.

Azattıq: - Jat el, jat jerdegi tağdırlarıñız qalay jalğastı?

Ündistanğa alğaş barğanımızda jergilikti ükimet bizdi jaqsı qabıldadı… Sodan keyin Türkiyağa qonıs audardıq. Türkiya memleketi bizge jer berdi, üy berdi. Oqıp, ösip, qızmet istep qalıptastıq.

Talğat Qosjigit: - Ündistanğa alğaş barğanımızda jergilikti ükimet bizdi jaqsı qabıldadı. Sol jerde AQŞ-tıñ kömegimen qwrılğan ağılşınşa bilim beretin mektep bar eken. Soğan menimen birge tört-bes balanı qabıldadı. Sonda bir jıldan astam uaqıt oqıdım. Sodan keyin Türkiyağa qonıs audardıq. Türkiya memleketi bizge jer berdi, üy berdi. Oqıp, ösip, qızmet istep qalıptastıq.

Azattıq: - Siz biıl 150 jıldığı toylanıp jatqan Zuqa batırdıñ nemeresi bolasız. Osınşa beynetpen Europağa jetipsizder. Ayaqtan twrıp ketu qalay boldı jäne otbasıñız jaylı ayta ketseñiz.

Talğat Qosjigit: - Türkiyağa aman jetken qazaq jastarı sonda üylenip, twrmısın oñdap, bas qwrap jattı. Äyelimniñ atı – Saadat Qosjigit. Onıñ ülken atası äygili Zayıp täyji degen kisi 1936 jılı Elishanmen birge eldi bastap Altaydan Gansu aymağına köşip barğan. 1940 jılı Gansudan tüp qoparıla köşip, 1941 jılı Ündistanğa jetken. Qayın atam Ğwsman qajı -Ündistannan Päkistanğa qonıs audarğan qazaq auıldarınıñ köşbasşısı bolğan adam. 1953 jılı Päkistannan Türkiyağa jetip, sol jerde twraqtadı. Qazir jwbayımmen ekeumiz eki wl, eki qız tärbielep otırmız. Eki qızım Türkiyada, al wldarım özimmen birge Germaniyada, Myunhen qalasında twradı.

Azattıq: - Myunhenge qalay barıp qaldıñız?

Myunhen.

Myunhen.

Talğat Qosjigit: - 1967 jıldan 1995 jılğa deyin Azattıq radiosınıñ qazaq böliminde qızmet istedim. Türkiyada jürip sol kezde Myunhende ornalasqan Azattıq radiosına jwmısqa bardım.

Azattıq: - Iä, siz Sovet uaqıtında efirge «Talğat Kökbwlaq» degen esimmen şığıp twrğan ediñiz ğoy?

Talğat Qosjigit: - Qay gazet ekeni qazir esimde joq, «Azattıq radiosınıñ qazaq bölimine tilşi qabıldaymız» degen habarlandırudı oqıdım. Bağımdı sınap köreyin dep birneşe maqala jazıp, salıp jibergen edim. Köp wzamay şaqıru keldi. Sosın birden Myunhenge qonıs audardım. Sodan Azattıq radiosı Pragağa qonıs audarğanğa deyin qızmet ettik. Azattıqta qızmet etken jıldar men üşin äste esten ketken emes. Estelikterimdi kitap etip jazu oyımda bar. Äsirese, 1986 jılı Jeltoqsan oqiğası, onan keyingi Qazaqstannıñ täuelsizdik alğan kezindegi Azattıqtıñ habarları özimiz üşin de, tıñdarman üşin de äserli bolğan şığar dep oylaymın.

Azattıq: - Swhbatıñızğa rahmet!

Related Articles

  • Eldes Orda, tarihşı: «Türkistan» atauın qoldanu – aymaqtağı jwmsaq küş poziciyasın nığaytu täsili

    Eldes Orda, tarihşı: «Türkistan» atauın qoldanu – aymaqtağı jwmsaq küş poziciyasın nığaytu täsili

    Foto aşıq derekközderden alında Ötken aptada Türkiyanıñ wlttıq bilim ministrligi mektep bağdarlamasına «Türkistan» degen termindi engizgen edi. Şetel basılımdarınıñ jazuınşa, bwl atau endi «Ortalıq Aziya» wğımınıñ ornına qoldanılmaq. Bilim ministri YUsuf Tekin jaña atau türki äleminiñ birligin qamtamasız etuge bağıttalğanın aytadı. Onıñ sözinşe, ükimet oqu bağdarlamasınan imperiyalıq mağınası bar geografiyalıq ataulardı alıp tastamaqşı. Eñ qızığı, «Türkistan» aumağına Qazaqstannan bölek, Qırğızstan, Özbekstan, Türkimenstan men Täjikstan jatadı eken. Sonday-aq keybir basılımdar bwl terminniñ Qıtaydıñ batısında ornalasqan Şıñjan ölkesine qatısı barın da atap ötti.  Keybir ğalımdar «Ortalıq Aziya» termini kolonializmnen qalğanın jii atap jür. HH ğasırdağı älemdik akademiyalıq ğılımdı sol kezdegi iri imperiyalar qalıptastırğandıqtan, büginde mwnday terminder men ataular halıq sanasına äbden siñip

  • ABAQ ANA JÄNE TASBIKE ANA

    ABAQ ANA JÄNE TASBIKE ANA

    Mämi bi Jwrtbaywlınıñ şejiresinde aytıluınşa Kerey wlısınıñ arğı tegi – Şep, Sep, Baylau, Qoylau, Eldey, Köldey, Izen, Jusan sekildi taypalardan taraladı eken. Atalğan taypalardıñ birazı eski tarih betterinen kezdesse, endi bir bölimi qazirge deyin Kerey ruındağı atalardıñ esimi retinde atalıp keledi. Mwnıñ bir sebebin arğı tarihtağı atalardıñ atı öşpesin dep keyingi wrpaqtarınıñ atalar atın qayta jañğırtıp qoyğan dästürinen qarau kerek. Abaq atauına kelsek, arıda Kerey hanzadaları men hanışalarınıñ arasında Abaq, Abaqberdi, Abahan, Abaqtay, Abaqay, Abaq bike sındı esimder bolğan. Sol ata-apalarınıñ jolın jalğağan, tozıp ketken Kerey eliniñ basın qosıp, oğan äz ana bolğan Abaq esimdi qasietti ana ömirde bolğan adam. Qazaq tarihında ru atına aynalğan äz analar az bolmağan. Körnekti jazuşı,

  • Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz

  • TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ  MENŞİGİNDE

    TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ  MENŞİGİNDE

         Şığıstanuşı-tarihşı Ömir Twyaqbaydıñ bwrında da «Qazaqqa qanday tarih kerek? Täuelsizdik kezeñinde jasalğan tarihi mistifikaciyalar hronikası» dep atalatın maqalasın  (22.05. 2025. Zhasalash.kz) oqıp em. Riza bolğam. Jaqında Ö. Twyaqbaydıñ «Qazaqstanda tarihi bwrmalaular men mifterge tosqauıl qoyudıñ joldarı» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) attı tağı bir maqalasımen jäne tanıstıq. Öte özekti mäseleni köteripti. Tarihta orın alıp jürgen jağımsız jayttar turasında oy tolğaptı. Jurnalisterdi, blogerlerdi ayıptaptı. Tarihtan arnayı käsibi dayındığı joq, bärin büldirip boldı dep.  Keleñsizdikti toqtatudıñ naqtı joldarın wsınıptı. Bwğan da köñilimiz bek toldı. Äytse de tarihtı bwrmalauğa, öz ötirikterin nasihattauğa tek jurnalister men blogerler ğana emes, «arnayı käsibi dayındığı bar» «tarihşılardıñ» da «zor üles» qosıp jatqanın bayandap, aytılğan pikirdi odan äri örbitip, jalğastırayıq.

  • «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    Qazaqstan Respublikası Mädeniet jäne aqparat ministrliginiñ Mädeniet komitetine qarastı Wlttıq kinonı qoldau memlekettik ortalığınıñ tapsırısımen «JBF company» kompaniyası Semey qalasında, Şıñğıstau öñirinde, Almatı oblısınıñ Jambıl audanında  «Alğaşqı kitap» attı derekti beynefil'm tüsirude. Derekti fil'm Abaydıñ 1909 jılı Sankt Peterburgtegi Il'ya Boraganskiy baspasında basılğan alğaşqı şığarmalar jinağınıñ jarıq köruine arnaladı. Wlı Abay mwrasınıñ qağaz betine tañbalanu tarihın bayandaydı. Qazirgi adamdar bwrınğı uaqıttıñ, Abay zamanınıñ naqtı, derekti beynesin, sol kezdegi adamdardıñ älpetin, kiim ülgisin köz aldarına elestetui qiın. Köpşiliktiñ ol uaqıt turalı tüsinigi teatr men kinofil'mderdegi butaforlıq kiimder men zattar arqılı qalıptasqan. Alayda Abay uaqıtındağı qazaq tirşiligi, qazaqtardıñ bet-älpeti, kiim kiisi, üy – jayı, bwyımdarı tañbalanğan mıñdağan fotosuretter saqtalğan. Bwlar Resey, Türkiya, Wlıbritaniya

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: