|  |  | 

Twlğalar Qazaq handığına 550 jıl

«QAZAQ QAĞANDARI» – ÄLEM BILEUŞİLERİ

Tarihqa üñilsek, bükil älemge biligin jürgizgen wlı bileuşilerdiñ bäri «Qağan» degen lauazım atauın iemdengen eken. Mısalı, Qazaq qağan, Alaş qağan, Möde qağan, Oğız qağan, Edil qağan, Bumın qağan, Estemi qağan, Bilge qağan, Qadır qağan, Şıñğıs qağan t.t. bolıp kete beredi. Bwl jerde asa köñil audaratın jağday, osı qağandardıñ ğwmır keşken däuirleriniñ araların birneşe mıñjıldıqtardıñ bölip jatqandığı.

  «Moñğoldıñ qirağan Qarabalasağwn (Qara Balıqşı Saq Ğwn M.Q.) qalasınan teristikke qaray qırıq şaqırım jerde Orhon özeniniñ boyındağı Erdeni Czu monastrınıñ janındağı qwlpı tastağı jazu-«Kültegin» ädebi-tarihı mwra ataladı. Türki tektes halıqtıñ eskertkişi, äsirese, mwnı jazdırğan Külteginniñ tuğan atası Bilge qağan Tabğaş elinen bädizşiler aldırıp, tas qaşatqan. Onıñ sözin zamanındağı ataqtı jırau Yollıq tegin qwrastırğan. Eskerkiş Qwtlıq qağannıñ kenje wlı, äsker basşısı Külteginge ornatılğan. Jazudıñ ekinşi taraudağı qırqınşı jolında bılay delinedi: «Joğarıda aspan, tömende qara jer payda bolğan şaqta, ekeui arasında adam balası jaraldı. Olardı basqaru üşin, bizdiñ ata-babamız Bwmın qağan men Estemi qağan jaraldı. Dünieniñ tört bwrışındağılar bizge  bağınğan. Bağınbağandarınıñ bastarın idirip, tizelerin büktirdi» (B.Q.Albani «Qazaqiya» Almatı, 2008. 155 bet). Qağanğa «dünieniñ tört bwrışı», yağni bükil jer şarındağı älem elderiniñ barlığı tügeldey  bağınğan dep otır.

«Tuwlı Bumın qağan (? – 552 j.) – türkilerdiñ özderi «Mäñgi el» dep atağan äygili Birinşi Türik qağanatınıñ negizin qalauşı tarihi wlı twlğalardıñ biri. Mwrageri Qara-Eske qağan. Düniege kelui: belgisiz. Qaytıs boluı: 552 jıl, Suyab (Su jap (M.Q.). Balaları Qara-Eske qağan jäne Mwqan qağan. Dini – Täñirşilik, Dinastiyası – Aşina (Alşın M.Q.), Äkesi – Tu» (Uikipediya — aşıq enciklopediyasınan alınğan mälimet).

Qazaqtardıñ, sonımen qatar bükil älem elderiniñ jelbiretken «memlekettik Tularınıñ» düniege kelu tarihınıñ sırı osı. Birinşi Türik qağanatınıñ negizin qalağan Bumın qağannıñ äkesiniñ atın Tu etip küni büginde de köterip jürmiz. Ata sıylaudıñ, äke sıylaudıñ osıdan artıq ülgisi boluı mümkin be?

«Sol zamanda bükil halıqta, äsirese türki halıqtarınıñ basında otırğan qağandarında bwljımas, özine özi sengen jäne dästürge aynalğan el bileu tärtibi boldı. Mısalı, Kültegin men Bilge qağannıñ eskertkiş tasındağı jazuğa qarayıq. «Jer men köktiñ arasında adamzat payda bolğalı sonı bileuge meniñ ata-babalarım Bumın qağan men Estemi qağan otırğan eken. Eldi köbeytip, basqarıp, baqıttı qılğan. Endi men sol dästürdi jalğastırıp, el bilep otırmın», – deydi. Onda ğwn zamanında Mete (Möde) qağannıñ balası Lauşañ täñirqwttıñ (Keyük täñirqwt) qıtayğa jazğan hatında bılay deydi: «Aspan men jerdegi jaralğan, kün men ay özi taqqa otırğızğan, ğwndardıñ wlı qağanı qıtay bileuşisine sälem joldaydı», – deydi. Bwlar jazğan hattarınıñ basın osılay bastaydı. Demek aspan astı, jer üstindegi bükil halıqtı bileuge täñiri bizge osınday qwt bergen, osınday mümkindik bergen degeni. Biz qay jerge barsaq, sol jerdi bileuimiz kerek degen wğım ata-babalarımızdıñ qanına siñip ketken. Basqanı qoyıñız, keşegi qaşıp ketken Mwhammed Qaydar Dulatidi alıñız, keşegi Babırdı, Beybarıstı alıñız, bireui qwl bolıp baradı, ekinşi bireui mına jaqtan äbden tayaqtı jep twra almağannan keyin baradı. Sol jerdi barıp bileydi. Basqınşılıq, şauıp alu degender olardıñ sanasına kirip şıqqan joq. Sondıqtan bwğan sol adamdardıñ twrğısınan qarağan jön. Sol adamdardıñ sanası boyınşa, sol kezde qalıptasqan memlekettik wğım twrğısınan qarasaq, adam şoşitınday jekswrın eşteñesi joq. Osı twrğıda ärine, qan tögiledi, qala qiraydı. Meyli moñğol bolsın, meyli qazaqtardıñ bolsın, tu tikken, qağan kötergen jeri – orda bolıp esepteledi. Kiiz üydiñ nemese şatırdıñ üstindegi tu memlekettiñ simvolı. Ol tu qayda twrsa, qağan sonda twr. Qağan sol jerde twrsa, sol jerde memleket bar degen söz. Ol mına jerden jeñilse şeginip, tağı da tudı kötere beredi. Qwrıp ketkenge deyin ol tu jığılmaydı. Al otırıqşı elde şe? Qoldan ketti, memleket joq» (Älimğazı Däulethanov «Abay kz» gazeti (http://old.abai.kz/content/rulyk-taipalyk-kozkaraspen-kelsek-shyngyskhandy-ozimizden-alystatyp-alamyz)). Sol qağanattardıñ qaraşañırağında otırğan qazaq halqınıñ «mıñ ölip, mıñ tirilip» jürip sol tudı jelbirete jalaulatıp, bügingi künge jetkizgenine qanday dau bar?

Tarih tağlımı: Ejelgi Atalarımız ben Analarımız wrpaq aldındağı öz mindetterin barınşa  adal atqardı. Osı jolda  jandarın şüberekke tüyip, qasıq qandarı qalğanşa, jan ayamay şayqastı. San milliondağanı qwrban boldı. «Kök tudıñ jelbiregeni» endi Sizderge amanat Jas wrpaq.

«Qarlıqtardıñ öz işinen şıqqan «handardıñ qağanı» bar, ol barlıq türki taypalarına ükimin jürgizedi, al onıñ arğı atası Afrasiyab (laqap atı Arıstan, şın atı Alıp er Tobış M.Q.), Şana (Alşın-Kökböri M.Q.) edi. Osı Qadır qağan – Qarahaniler äuletiniñ negizin qalap – qağan dep jariyalanıp, oğan Arıstan Qaraqağan degen jaña esim berdi. Taraz qalası kişi orda atanıp, onda Boğda Qara-Qahan otırdı. Keyin kişi saray Orda kentine (Qaşqarğa) köşirildi (Äl-Masuda). Tarazda kişi Orda, demek wlı Ordanıñ bolğanı ğoy. Ol Orda (Orta, ortalıq) Mañğıstauda bolatın. Qar (aqşa qar) men Aq  sinonim.  Qar, Qarlıq, Qaraqağan – şıqqan tegi Mañğıstaudağı Tüpqarağan (Qarağan tübek, Qarağantüp) , yağni sol Qaralardıñ tübi.

Qağan degen söz dünieniñ tört bwrışındağılardıñ bärine, yağni bükil älemge bilik jürgizetin eñ wlı han, yağni eñ joğarğı ämirşi degendi bildirgen. Bwl jöninde Äbilğazı: «Qağannıñ mänisi mınau. Kim de kimniñ ğizzatı jäne däuleti handıq märtebesinen artıq bolsa, ämirler men halıq onı qaqan  der jäne kimniñ märtebesi qaqannan  joğarı bolsa onı qağan der. Qağannan joğarı märtebe, qwrmet bolmas» deydi. (Äbilğazı. «Türik şejiresi» 110 bet). Demek, Adam – Adam bolğalı beri Qağannan joğarı lauazım atauı bolmağan. Küni büginge deyin Äbilğazı Atamızdıñ şejiresi şındığına bükil älem elderiniñ birde-bir ğalımı kümän keltirgen emes.

Qağan taza qazaq sözi – söz tübiri Ağa, arı qaray Qa (Qazaq, Qarahan), Ağ (Aq, aqiqat), Ağa jäne An (Ana) degen birikken sözderden twradı.

Qağan (Q-ağa-n) – barlıq handardıñ ağası, yağni älemdi bilegen eñ wlı han. Söz qwramındağı Ağa degen  tübir sözdiñ, Han degen sözdiñ qaq ortasında ayşıqtalıp twruı tek qana osını bildiredi. Bas tañbası «til», özgeler Qas bi (Kaspiy) dep atağan Qazaq qağanatınıñ sözdik qorında  däl osınday «qwpiya» mağınası bar sözder barşılıq. Mısalı, Sadaq (S-ada-q) – Saq ata (qazaqtıñ äygili qaruı Sadaqtıñ avtorı), Sanaq (S-ana-q) – Saq ana, Sabaq  – (S-aba-q) Saq apa, Senek – (S-ene-k) Saq ene, Sağaq – (S-ağa-q) Saq ağa, («Su aqpaytın ba edi sağadan, söz bastalmaytın ba edi ağadan»),   Q-ağa-z  (Qaz ağa), Qabar (Q-aba-r) Qardıñ (Aqiqattıñ) apası (qar men aq sinonim), K-öleñ-ke (Öleñniñ kökesi. «Öleñ sözdiñ patşası» (Abay) t.t. bolıp jalğasıp kete beredi. Bwl jerde avtorlıq qwqıq saqtalıp twr. Söz jasasañ osılay jasa. Tarih jazsañ osılay jaz. Bwdan asqan danalıq boluı mümkin be?

Qağan atauı öz bastauın Mañğıstaudıñ Qara oyındağı Tüpqarağan tübegindegi Qañğa babadan (alqap, eldi meken, ejelgi qorım, qamal) aladı. Qañğa babanıñ tüp atauı Han ağa. Bütkil jer betindegi eñ alğaşqı handıq qwrılğan jer osı. Qazaqtıñ söz jasau qağidasında eki sözden bir söz jasağanda, dıbıs ündestigine säykes ekinşi sözdiñ birinşi dıbısı, nemese birinşi sözdiñ soñğı dıbısı tüsip qalıp, qosılıp aytıladı. Mısalı, Bi Aday – Biday, Qu Aday äke – Qwdayke, Üstiñgi jwrt – Üstirt, Atamızdıñ jwrtı – Atajwrt, Sarı ağa – Sarğa, Torı ayğır – Torayğır, Torı at – Torat (Taurat), Man äke – Meke, Qara Balıqşı Saq Ğwn – Qarabalasağwn, Saq ağa – Sağa, Saq Ana – Sana, Qazıq jwrt – Qazığwrt, Ar apa – Arap, Qaz bir (Qaz pir) – Qazir, Oq qız – Oğız, Ada (Ata) men Ay – Aday, Tördegi in (üy) – Törkin, Qoja Ahmet – Qojahmet, Ot Man (Otpan) – Otan, Qız Man – Qızan, Jeti ru – Jetru, Barın auıl – Barnaul, Jarı bwlaq – Jarbwlaq, Jarı kent – Jarkent, Jarı tas – Jartas, Jarı qwm – Jarqwm, Mandardıñ qıstauı – Manqıstau t.t. bolıp kete beredi. Demek, han eldiñ ağası bolsa, Qağan el men birge barlıq handardıñ ağası. Qazaq halqınıñ öz handarı men qağandarına Qwdayınday senip, aytqandarın mültiksiz orındaytındarınıñ jäne olardıñ aldında «Han ağa» dep qolın keudesine qoyıp, bas iip twratındarınıñ sırı osı. Atam qazaqtıñ öz hanı men qağandarın qwrmet twtqandarı sonşalıq olar otıratın orın taqtı, altın taq dep atap, bastarına «taqiya» etip kiip jürgen. Al, olar öz kezeginde Äz äulie (qazaq) atasınıñ esimin basına köterip,  Täz äkeni (Täj) dep atap bastarına kigen.  Qazaqtıñ ata-babalarınan qalğan ejelgi qağida da  inileri ağasına qarsı şığıp, betterinen alıp, jağasına jarmaspağan. Qazaqta Allatağala degen eñ wlı da, asa qasterli wğım bar. Osı sözdiñ qwramı Alla, Ata jäne Ağa degen üş birikken sözden twradı jäne Al (alğı, aldıñğı) sözi osı söz qwramında tört ret qaytalanıp, osı üş wğımnıñ üşeuinde ortağa alıp twr. Sol üşin de olardı Qas bi (Kaspiy), Bas bi, Tau bi dep atağan.  Bütkil jer betinde Adam-adam bolğalı  mwnday söz jasau mädenietine eş bir el jete almağan.

Bir qızığı Evropalıq (söz tübiri Ev, Eva, Evrey) bağıttı wstanğan qazirgi jazba tarih sol qağandardıñ tegi, ürim-bwtağı, yağni ata-babaları men wrpaqtarı kimder degen swraqtı san ğasırlar boyı  jauapsız qaldırıp keledi. Eger biz tarihi şındıqtıñ betine tura qarap, ädil bağasın beretin bolsaq, biz «aşinanıñ»  qazaqtıñ kişi jüzi «alşın» taypasınıñ balama atauı ekendigin köremiz. Köptegen tarihi derekterde Alşın atamızdıñ atı tek qana Aşina dep emes, odanda basqa Şina, Şana, Sina t.t. bolıp jazılğan. Mısalı, bükil älemge äygili Abu-ali ibn Sinanı (Avicenna) alayıq. Atamızdıñ şın atı Abuğali Alşın. Mwnıñ sebebi, «Alşın» atauı Atalıq tekpen, «Aşina» Analıq tekpen berilgen.  Mına soltüstiktegi körşilerimizdiñ «mujskoy, jenskoy rodtarınıñ» bastau alatın jeri osı. Sol siyaqtı, soñğı eki mıñjıldıqtıñ eñ äygili  qolbasşısı Şıñğıs qağannıñ tegin alsaq ta, Alşınnan – on eki ata Baywlı, Baywlıdan – Aday, Adaydan – Mwñal bolıp tabıladı. Şıñğıs handa Alşın – Kökböriniñ wrpağı. Onıñ bwltartpas ayğağı «Mwñaldıñ qwpiya şejiresinde» ayqın körsetilgen.

«1. Şıñğıs qağannıñ tegi. Täñiri baqıttı etip jaratqan Börte Böri zayıbı Maral swlumen birge talay teñiz-dariyanı keşip kelip, Onın özeni bas alğan Bwrhan-qaldwn tauın twraq etken kezde, Batşağan degen bir wl tuadı» (26 bet). Sonda Börte Böri degenimiz, Alşın-Kökböriniñ wrpağı Börte degen mağına da qoldanılğan.  Börte öz atı, Böri tegi bolıp tabıladı. Al, «talay teñiz-dariyanı keşip kelip» degeninen, olardıñ ol jerge Kaspiy-Aral öñirinen qonıs audarıp barğanın da bağamdauğa boladı.  Barlıq tarihşılardıñ qaperlerine bererim, eger kimde – kim  özin şın tarihşımın dep esepter bolsa bwl jağdayğa ädil bağasın berip moyındauğa tiis. Türiktiñ  tüp qazığı, yağni qaraşañırağınıñ iesi Qazaq, Alşın – Kökböri ekendigin Süyinbay Aronwlı (1815-1898  şıqqan tegi Wlı jüz Şapıraştı taypasınıñ işindegi Ekey ruı) atamız:

«Börili meniñ bayrağım,

Börili – bayraq köterse,

Qozadı qay – qaydağım,-» dep jırlağan.

Nwq payğambarğa deyingilerde, soğan säykes onıñ kemesindegi jandardıñ bäri de osı biz söylep jürgen Qazaqtıñ Ana tilinde söylegen. Nwq payğambardıñ kemesi toqtağan Qazığwrt (Qazıq jwrt) tauınıñ aynalasındağı jwrttıñ (qazıq jwrttıñ) tili eş bir eldiñ tilimen budandaspağan. Osığan säykes kezinde bükil älemdi  Qağan bilegen qağanattardıñ barlığınıñ da memlekettik tilderi Qazaqtıñ Ana tili bolğan. Sebebi, Qağan degen lauazım atauınıñ özi taza qazaq sözi bolıp tabıladı.

Bizge jetken wlı şejirede tek qana qazaqtan şığıp älemdi bilegen kösemder ğana qağan atın iemdengen.  Bükil älem tarihınıñ birde-bir elinde, qazaqtan basqa bileuşisin qağan dep atağan memleket bolıp körgen emes.

Barşamızğa belgili är eldiñ özine tän sayasi basqaru jüyesi boladı. Mısalı:

A. Iran patşalığı – sayasi bilik jüyesi patşalıq. Elbası: patşa, şah;

Ä. Horezm patşalığı – jüyesi patşalıq, elbası patşa, şah; Şıñğıs qağan küyretken

Horezm patşalığın qwrğandar da, olardı bilegender de parsılıqtar jäne sol Parsılarğa täueldi bolğandar. Şıñğıs hanğa kinä qılıp tağıp jürgen küyregen  Otırar men Marı  qalaları   osı patşalıqqa qaarğan.

B.  Rim imperiyası – jüyesi imperiya, elbası imperator;

G.  Orıs patşalığı  – jüyesi imperiya, elbası imperator, car; Bwlar Rim imperiyasınıñ

jalğası. Olardıñ Hristian dinin wstanatını da osıdan.

Ğ.  Keñes ükimeti (SSRO) – jüyesi partiya, elbası Bas hatşı; Ruhani negizin Evangelie (negizin evreyler qalağan), sayasi negizin Lenin (evrey), ekonomokalıq negizin Karl Marks (evrey) qalap, täjribe de iske asırğan evreylik bol'şevikter partiyası boldı. Olardı qarjımen Amerikalıq evrey bankirler qamtamasız etti. Bwlar özderin Adam Atadan taratpaydı, Evanıñ wrpaqtarımız deydi. Eva, Evrey, Evangelie, Evropa, Evgenika, devuşka, Deva Mariya, evnuh degenimizdegi bäriniñ tübiri Ev, Eva bolatını osıdan. Olar Adam atanıñ ornına «maymıldı» qoyğan. Sodan bolu kerek olar biz siyaqtı anaların Aua Ana dep qwrmetpen atamay, jayğana qwrdası, köñildesi siyaqtı Eva, devuşka dep ataydı. Bir jağınan oylap qarasañ, olardiki dwrıs ta siyaqtı, şınında da anañ seni maymıldan nekesiz tapsa (deni dwrıs adam maymılmen nekege otıruşı ma edi) onı qalay sıylarsıñ. Olardıñ Ata-Anaların sıylamay, qarttar üyine toğıtatın jaman ädetteriniñ bastau alatın jeri osı. Bala jasıñnan seniñ atañ maymıl, anañ seni maymıldan tapqan dep oqıtsa sen onı qalay bağarsıñ. Bügingi Evropa iliminiñ şıqqan «şıñı» osı.

D.  Resey federaciyası – jüyesi prezident, elbası prezident;

E.  Arap – jüyesi halifat, elbası halifa;

J. Evropa  – jüyesi parlamenttik jäne prezidenttik, elbası prezident;

Z.  Qazaq – sayasi jüyesi handıq pen qağandıq, elbası han men qağan; Demek, bwl adamzat

tarihındağı barlıq handıqtar men qağandıqtardıñ barlığınıñ bastauı qazaqtardiki degen söz. Wlı Jaratuşı – Alla mahabbatpen Adam Ata men Aua Ananı jaratıp,  olardıñ  wrpaqtarı köbeyip ruğa (Atağa), rular köbeyip elge, elder wltqa (memleketterge) aynalğanda olardıñ bäriniñ bileuşilerin han dep atağan. Ol zamandarda joğarıda «A» men «J»-da körsetilgen sayasi jüyelerdiñ eşqaysısı bolmağan. Sondıqtan ejelde Han (handıq) degen jüye qazaqtan (Qaz Ağalarınan) tarağan bükil älem halıqtarına tän bolsa,   qağan degen lauazım atauı, qazaqtan özge eşbir eldiñ sözdik qorında joq.

«Ğwndar! Azamattıñ aq ölimi – borışın adal atqarğanı. Qızıl qanıñdı aq jolda tökpeseñ, eñseñdi bastırıp, ezgide jürseñ, er atıñnan ne payda? Ör keudeni ayaqqa bastırıp, öz qwtın özi qaşırıp sasqan adam sanatta joq. Basıñdı bwğıp, bwqpalap körgen küniñ kimge önege, kimge bolar ğibrat?» (Edil qağan 410-454 jj).

«Tatu elge tınıştıq pen toqşılıq näsip.

Küşke küş qosılsa – qwp, elge el qosılsa – qwt» (Kültegin 684-531jj).

 

«Jwqanı – taptau oñay,

Jiñişkeni üzu jeñil»

«Qol qosılsa – küş asar»

…Qağan parızı – halqınıñ qarnın toyğızıp, mereyin ösirip otıru. Tünde – wyqı körmedim, kündiz – külki körmedim; qızıl qanım tögildi, qara terim sögildi; küşimdi sarqa jwmsadım, jauğa da şaptım qwrsanıp – bäri mäñgi elim üşin!» (Tonıkök 646-741jj).

«Biz kökten jaralğan, köktiñ wlı türki jwrtı bolamız!

El bolıp biriguden asqan baqıt joq (Bilge qağan 683-734jj).

«Kim öz üyin dwrıs basqara alsa, ol memleketti de dwrıs basqara alar, kim on adamğa öz sözin tıñdata alsa, ol ülken äskerge de basşılıq ete alar. Kim de kim özindegi jaman qılıqtarınan arılsa, memleket qamın oylay alar» (Şıñğıs qağan 1162-1227).

Tarihqa qarap otırsaq, Qazaq qağandarı qazirgi imperiyalar (Amerika, Qıtay, Resey) siyaqtı birde-bir eldiñ Ata saltına, dästürine, tiline, dinine tiisip, küşpen zorlap özgertuge tırıspağan. Nege degen swraqtıñ jauabın özderiñizge qaldırdım.

Qorıtındı: Soñğı eki mıñjıldıqtıñ eñ wlı twlğası delinip bükil älem elderimen (YUNESKO) tolıqtay moyındalğan Şıñğıs qağan atamızdıñ da, onıñ aldındağı barlıq qağandardıñ da tegi qazaq ekendigi dauğa da, kümänğa da jatpaydı. Eger biz osını moyınday almasaq, bizderge özimizdi de qazaqpız dep atauğa qwqığımız joq.

Tarih tağlımı: «Qağan» – osı bir auız söz ejelgi Qazaqtar öz tarihın bir auız sözben jazğan degen wlı qağidasına tolıqtay say bolıp twr. Sol üşinde olardı Tau bi, Bas bi, Qas bi (Kaspiy) dep atağan.

 

Osı aytqanımızdıñ bwltartpas ayğağın da bir auız sözben bere keteyin:

Qazaqta «Qaz-qatar» degen söz tirkesteri bar. Qaz-qatar (qatar-qatar, birinen keyin biri, bir adamnıñ nemese bir zattıñ  biriniñ artınan biri tirkesip twruı nemese qoyıluı). Bwl kündelikti ömirde qoldanısta jürgeni. Al, bwl sözdiñ negizgi mağınası eñ birinşi bolıp düniege Qazaq eli keldi degendi bildiredi.  Qatardıñ aldında eñ birinşi bolıp Orıs, Qıtay, Özbek, Qırğız, Türikpen, Ebrey ne t.b. emes, Qaz (Qazaq) söziniñ twruı tek qana osını bildiredi. Özgeşe mağınası boluı eş mümkin emes.   Osı söz tirkesteri söz tüsingen adamğa bütkil älem elderiniñ qazaqtan keyin tirkesip, birinen keyin biriniñ düniege kelgenine tolıqtay dälel bola aladı. Qaz qatardıñ tağı bir mağınası bar. Qatar – Aqiqattıñ  atası (Qar men aq sinonim), Qaz qatar – Qazaq aqiqattıñ atası degen söz.

Qaz-qalpında – aynımay alğaşqı beynesinde qalu. Bwl eñ alğaşqı memleket qazaq memleketi boldı degen söz. Barlıq älem elderiniñ memlekettik qwrılımı basında qalay boldı, küni büginde de eşteñe özgermey sol küyinde qaldı, yağni bükil älem elderi memleket qwrudı bizden üyrendi degen söz. Qazaq eliniñ «Mäñgilik el» dep atalatınınıñ sırı osı. Eger kimde-kimniñ osını tüsinip, moyındauğa şaması jetpese, onda ol adamnıñ basınıñ işindegi midıñ ornında, mi emes, su bolğanı. Atalarımızdıñ orındı sözge tüsinbegen jandardı «Öy, Su mi!» dep wrısatındarınıñ sırı osı.

WLI JARATUŞI – ALLA OSI JOLDARDI OQIĞAN BARŞAÑIZĞA IMAN BERİP, «SU MI» BOLUDAN SAQTAĞAY!

Qojırbaywlı Mwhambetkärim, Mañğıstau

Abai.kz

Related Articles

  • Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz

  • Zelenskiydiñ “jalğız seneri äri oñ qolı”. Andrey Ermak kim?

    Zelenskiydiñ “jalğız seneri äri oñ qolı”. Andrey Ermak kim?

    Rey FERLONG Andrey Ermak (sol jaqta) pen Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy (oñ jaqta). 2019 jıl. Andrey Ermak wşaqtan tüse sala öziniñ bastığın qwşaqtadı. 2019 jılı qırküyekte prezident Zelenskiymen jılı jüzdesu jañadan bastalıp kele jatqan sayasi seriktestiktiñ bası edi. Bwl – Ermaktıñ Resey türmesinde otırğan 35 ukrainalıqtı Mäskeuden alıp kelgen säti. Al 2020 jılı Ermak Zelenskiy äkimşiliginiñ basşısı boldı. Biraq Ukrainadağı jemqorlıq şuınan keyin onıñ qızmetine jwrttıñ nazarı audı. Sebebi Ermak Ukraina energetikalıq infraqwrılımına bölingen qarjı jımqırılğan korrupciya shemasında negizgi rölde bolğan degen aqparat tarağan. Biraq tergeuşiler bwl jayttıñ jay-japsarın tolıq aşqan joq. Ermaktıñ özi Azattıqtıñ Ukraina qızmetiniñ resmi saualdarına jauap bergen joq. Sonımen Zelenskiydiñ keñsesin basqarıp otırğan Ermak kim? TELEVIDENIEDEN

  • «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    Qazaqstan Respublikası Mädeniet jäne aqparat ministrliginiñ Mädeniet komitetine qarastı Wlttıq kinonı qoldau memlekettik ortalığınıñ tapsırısımen «JBF company» kompaniyası Semey qalasında, Şıñğıstau öñirinde, Almatı oblısınıñ Jambıl audanında  «Alğaşqı kitap» attı derekti beynefil'm tüsirude. Derekti fil'm Abaydıñ 1909 jılı Sankt Peterburgtegi Il'ya Boraganskiy baspasında basılğan alğaşqı şığarmalar jinağınıñ jarıq köruine arnaladı. Wlı Abay mwrasınıñ qağaz betine tañbalanu tarihın bayandaydı. Qazirgi adamdar bwrınğı uaqıttıñ, Abay zamanınıñ naqtı, derekti beynesin, sol kezdegi adamdardıñ älpetin, kiim ülgisin köz aldarına elestetui qiın. Köpşiliktiñ ol uaqıt turalı tüsinigi teatr men kinofil'mderdegi butaforlıq kiimder men zattar arqılı qalıptasqan. Alayda Abay uaqıtındağı qazaq tirşiligi, qazaqtardıñ bet-älpeti, kiim kiisi, üy – jayı, bwyımdarı tañbalanğan mıñdağan fotosuretter saqtalğan. Bwlar Resey, Türkiya, Wlıbritaniya

  • Milliarder Bill Geyts bar baylığın Afrika elderine audarmaq

    Milliarder Bill Geyts bar baylığın Afrika elderine audarmaq

    Microsoft kompaniyasınıñ negizin qalauşı jäne älemdegi eñ bay adamdardıñ biri sanalatın Bill Geyts öziniñ baylığın qayda jwmsaytının resmi mälimdedi. Käsipker Afrika elderindegi densaulıq saqtau, bilim beru jäne kedeylikpen küres salalarına şamamen 200 milliard dollar investiciya saludı josparlap otır. «Juırda men öz baylığımdı 20 jıldıñ işinde tolıqtay taratu jöninde şeşim qabıldadım. Qarajattıñ basım böligi osı jerde, Afrikada, türli mäselelerdi şeşuge kömektesuge bağıttaladı», – dedi Bill Geyts öziniñ qorımen birlesken baspasöz mäslihatında. Bastı basımdıqtar: – infekciyalıq aurularmen küres (sonıñ işinde bezgek, tuberkulez, VIÇ); – ana men bala densaulığın jaqsartu; – auıldıq audandardağı bilim beru sapasın arttıru; – taza auızsu men sanitariya infraqwrılımın damıtu; Bill Geyts: «Bwl – qayırımdılıq emes, bwl – investiciya.

  • ŞOQAN UÄLIHANWLI DEGEN EKEN..

    ŞOQAN UÄLIHANWLI DEGEN EKEN..

    El auzında qazaq oqımıstıları ayttı degen sözder az emes. Belgili ğalım, etnograf A. Seydimbek qwrastırğan tarihi twlğa, asqan oqımıstı Şoqan babamızdıñ tapqır sözderin nazarlarıñızğa wsınamız. * * * Ombığa oquğa jürer aldında bala Şoqan äkesiniñ el işi mäselesin şeşudegi keybir öktem, ojar qılıqtarına köñili tolmay, «oquğa barmaymın» dep qiğılıq salsa kerek. Tipten könbey bara jatqan balasın qatal Şıñğıs järdemşi jigitterine baylatıp almaqqa ıñğaylanıp: «Şıqpasa köterip äkeliñder, arbağa tañıp alamız!» − deydi. Sonda därmeni tausılğan Şoqan äkesine: «Baylatpa! Abılay twqımınan baylanğandar men aydalğandar jeterlik bolğan!» − dep til qatadı. Bala da bolsa aqiqat sözdi aytıp twrğan balasınan tosılğan äke dereu Şoqandı bosattırıp jiberedi. * * * Peterburgte Sırtqı İster ministrliginiñ bir

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: