Қарақалпақстан қазақтары

| Apr 9, 2017

Өзбекстанның Қарақалпақстан аймағында ежелгі Хорезмнің көптеген қала-бекіністерінің ізі қалған. Солардың арасындағы ең ірілері Топыраққала, Аязқала мен Қызылқала маңында бағзы заманнан тұратын қазақтар диқаншылық, мал бағу, балық аулаумен айналысады. Қызылқалада жергілікті қазақ Рақымбай ақсақал бізге Бекет Атаның бесінші ұрпағы Көкен Қойбағарұлының мазарын көрсетті.

Қызылқаланың төңірегінде негізінен қазақтар тұрады, оншақты қазақ ауылы бар. Алғабас ауылы маңында қой бағып жүрген Сәдуақас ата өзін “Кіші жүз қазағымын, қожамын” деп таныстырды.

Жергілікті қазақтардың бірі 77 жастағы Рақымбай ақсақал бұрын трактор айдаған. Ол осы маңда Бекет Атаның бесінші ұрпағы Көкен Қойбағарұлының мазары барын айтты. Ақсақал мазарды көруге тілек білдірген бізді ол жерге бастап баруға келісті.

Совет кезінде “Қызыл Қазақстан” аталған ауыл қазір Алғабас деп аталады. Жергілікті халық оны “Көкен әулие” деп те атайды.

Алғабас ауылында тұратын қазақ Досболат Шугураев. Ол шаруа қожалығын ұстайды.

Рақымбай ата мен Досболат Шугураев бізді Көкен әулие мазарына бастап жүрді.

Көкен әулие – Бекет Атаның бесінші ұрпағы Көкен Қойбағарұлының мазары.

Рақымбай ата (оң жақта) мен Досболат Шугураев Көкен Қойбағарұлының мазары басында құран бағыштап отыр.

Алғабас ауылындағы ағайынды Шугураевтардың үйі.

Досболат Шугураевтың ұлы қонаққа келген Рақымбай атаның қолына су құйып қызмет көрсетіп жатыр.

Досболат Шугураевтың кішкентай жиені сүтке иленіп пісірілген тандыр нан қойылған үстелдің жанында тұр.

Үй алдындағы тандыр пеш.

Досболат Шугураевтың немере інісі Нұрымбет.

Алғабас ауылындағы қазақ мектебі.

Рақымбай атаның айтуынша, Алғабас ауылындағы бұл моншаның құрылысы аяқсыз қалған.

Алғабас ауылында ойнап жүрген қыз балалар.

Ежелгі Хорезм жеріндегі көне қоныстардың бірі Топыраққала маңындағы көктемгі көрініс.

Хорезм облысымен шектесетін Бируни ауданы Шават кентінде жаңадан салынған үйлерді жергілікті жұрт «президент үйлері» атап кеткен. Бұл үйлер Өзбекстанның тұңғыш президенті Ислам Каримовтың тұсында салынған.

Шават кентінен Хорезм облысының әкімшілік орталығы Үргенішке баратын жол.

Бұл өңірдегі жергілікті тұрғындар диқаншылықпен, мал бағып, Әмудариядан балық аулап күнелтеді.

Суретте: Үргенішке баратын жолда қауын сатып отырған жігіт.

Жол бойында балық сатып отырған ер адам. Азат Еуропа / Азаттық радиосы

АБАҚ АНА ЖӘНЕ ТАСБИКЕ АНА

kerey.kz

Мәми би Жұртбайұлының шежіресінде айтылуынша Керей ұлысының арғы тегі – Шеп, Сеп, Байлау, Қойлау, Елдей, Көлдей, Изен, Жусан секілді тайпалардан таралады екен. Аталған тайпалардың біразы ескі тарих беттерінен кездессе, енді бір бөлімі қазірге дейін Керей руындағы аталардың есімі ретінде аталып келеді. Мұның бір себебін арғы тарихтағы аталардың аты өшпесін деп кейінгі ұрпақтарының аталар атын қайта жаңғыртып қойған дәстүрінен қарау керек. Абақ атауына келсек, арыда Керей ханзадалары мен ханышаларының арасында Абақ, Абақберді, Абахан, Абақтай, Абақай, Абақ бике сынды есімдер болған. Сол ата-апаларының жолын жалғаған, тозып кеткен Керей елінің басын қосып, оған әз ана болған Абақ есімді қасиетті ана өмірде болған адам. Қазақ тарихында ру атына айналған әз аналар аз болмаған. Көрнекті жазушы,
Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы»

kerey.kz

Бұл Дағандел, Бақанас өлкесінен шыққан би Үйсінбай Жанұзақұлы хақында құрастырылып жазылған кітап. Тың толықтырылған еңбекте болыс Әлдеке Күсенұлы, Дағанделі болысының басшылары мен билерімен қатар Әбдірахман Әлімханұлы Жүнісов сынды айтулы тұлғалар жайлы әңгіме қозғалған. Олардың ел алдындағы еңбектері, билік, кесім – шешімдері, халық аузында қалған қанатты сөздері мен өмір жолдары, ата – тек шежіресі қамтылған. Сонымен қатар мұрағат деректеріндегі мәліметтер келтірілген. Кітапқа есімі енген ерлердің заманы, үзеңгілес серіктері туралы жазылған кей мақалалар, жыр –дастандар, үзінділер енген. Кітап қалың оқырман қауымға арналған. Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы», - Жебе баспасы, Шымкент қаласы.134 бет толық нұсқасын төмендегі сілтеме арқылы оқи аласыз. Үйсінбай кітап kerey.kz
ТАРИХ ҒЫЛЫМЫ ҚАЗІР ЭЗОТЕРИКАЛЫҚ ТОПТАРДЫҢ МЕНШІГІНДЕ

kerey.kz

Шығыстанушы-тарихшы Өмір Тұяқбайдың бұрында да «Қазаққа қандай тарих керек? Тәуелсіздік кезеңінде жасалған тарихи мистификациялар хроникасы» деп аталатын мақаласын (22.05. 2025. Zhasalash.kz) оқып ем. Риза болғам. Жақында Ө. Тұяқбайдың «Қазақстанда тарихи бұрмалаулар мен мифтерге тосқауыл қоюдың жолдары» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) атты тағы бір мақаласымен және таныстық. Өте өзекті мәселені көтеріпті. Тарихта орын алып жүрген жағымсыз жайттар турасында ой толғапты. Журналистерді, блогерлерді айыптапты. Тарихтан арнайы кәсіби дайындығы жоқ, бәрін бүлдіріп болды деп. Келеңсіздікті тоқтатудың нақты жолдарын ұсыныпты. Бұған да көңіліміз бек толды. Әйтсе де тарихты бұрмалауға, өз өтіріктерін насихаттауға тек журналистер мен блогерлер ғана емес, «арнайы кәсіби дайындығы бар» «тарихшылардың» да «зор үлес» қосып жатқанын баяндап, айтылған пікірді одан әрі өрбітіп, жалғастырайық.
Сталин ажал аузына тастаған қазақтың атты әскері

kerey.kz

Осы уақытқа дейін құпия сақталып келген 106-қазақ атты әскер дивизиясының деректері енді белгілі бола бастады. 1942 жылы дивизия Ақмолада жасақталыпты. Әскери шала дайындықпен жасақталған дивизия 1942 жылдың мамырында, Харьков түбіндегі қоршауды бұзып шығуға бұйрық берер алдында, 4091 сарбазға 71мылтық, яғни 7 адамға бір мылтық және бәріне 3100 жарылғыш оқ –дәрі бәріліпті. Қазақ боздақтарын қарусыз жалаң қылышпен өлімге жұмсауы – «Гитлермен салыстырғанда Сталин солдаттарды өлімге 8 есе көп жұмсадының» айғағы (Михаил Гареев, Әскери академиядан.2005 жыл). “Төртінші билік» газетінің 2016 – жылғы мамырдың 28-жұлдызындағы санында шетелдік архивтерден алынған видеосюжеттегі 106-атты әскер дивизиясы жөніндегі неміс офицерінің айтқаны: «Не деген қырғыз (қазақ) деген жан кешті батыр халық, атқа мініп, ажалға қаймықпай жалаң қылышпен танктерге
ШОҚАН УӘЛИХАНҰЛЫ ДЕГЕН ЕКЕН..

kerey.kz

Ел аузында қазақ оқымыстылары айтты деген сөздер аз емес. Белгілі ғалым, этнограф А. Сейдімбек құрастырған тарихи тұлға, асқан оқымысты Шоқан бабамыздың тапқыр сөздерін назарларыңызға ұсынамыз. * * * Омбыға оқуға жүрер алдында бала Шоқан әкесінің ел іші мәселесін шешудегі кейбір өктем, ожар қылықтарына көңілі толмай, «оқуға бармаймын» деп қиғылық салса керек. Тіптен көнбей бара жатқан баласын қатал Шыңғыс жәрдемші жігіттеріне байлатып алмаққа ыңғайланып: «Шықпаса көтеріп әкеліңдер, арбаға таңып аламыз!» − дейді. Сонда дәрмені таусылған Шоқан әкесіне: «Байлатпа! Абылай тұқымынан байланғандар мен айдалғандар жетерлік болған!» − деп тіл қатады. Бала да болса ақиқат сөзді айтып тұрған баласынан тосылған әке дереу Шоқанды босаттырып жібереді. * * * Петербургте Сыртқы Істер министрлігінің бір