|  |  | 

Көз қарас Саясат

АҚШ-Қытай-Ресей үштік державаның талас-тартысы Орталық Азияны ыңғайсыз жағдайға қалдыруы мүмкін…

Шағын Сараптама
Естеріңізде болса осыдан бір жарым жыл алдына Ауғанстан және Орталық Азия тақырыбы бойынша бір сұқбат жасаған едік. Сондағы кейбір болжалды түйіткілдер дәл қазір әлемдік саяси аренада кеңінен пікір-таласқа салынып жатыр. Ары қарай…
Бірінші, Әлемдік ірі ақпарат көздері АҚШ әскері Ауғаныстаннан толық шегінген жағдайда туындайтын гео-саяси ахуалды қызу талқыға салып жатыр. АҚШ (және НАТО) әскері толық шегінсе Ауғанстан үкіметі елдегі тыныштықты қамтамасыз қыла ала ма; Ауғаныстандағы ислами күштер нені жоспарлап жатыр; Ауғаныстандағы жағдай алдағы кезеңде қытайға қалай ықпал жасауы мүмкін; Қытайдың қандайда бір стратегиялы жоспары бар ма; тб өзекті тақырып қазақ баспасөзінде тәуелсіз һәм тарапсыз талқыға салынуы керек.
Екінші, АҚШ әскері толықтай шегінген жағдайда Орталық Азияны қандай қауіп және қандай стратегиялық мүмкіндіктер күтіп тұр; Ресейдің өңірдегі әскери-саяси ықпалы одан сайын арта түспей ме; Қытайдың Орталық Азияға бағытталған гео-стратегиялық саясаты қандай өзгеріске ұшырауы мүмкін; Ресей-Қытай қатынастары Орталық Азия үшін жаңа бәсекегенің алаңына айналмай ма; Мүмкіндігі қайсы, қаупі қайсы;
Үшінші, АҚШ алдағы уақытта Ауғаныстандағы қауіпсіздікті жіті қадағалап тежеп отыруы үшін жақын аймақтың бірінен “әскери база” құруы бек мүмкін. Бұл база нақты қайда құрылмақшы; Орталық Азияда ма әлде Пакистанда ма немесе қай елде; Орталық Азиядағы қайсы елде құру ықтималдығы салыстырмалы түрде жоғары, Өзбекстан, Қазақстан әлде Тәжікстан; Бұған Ресей мен Қытай қалай қарайды; Орталық Азия аймақтық державалардың жаңа талас-тартыс ошағына айналуы өңірдегі диктатурлық жүйеге қалай ықпал жасауы мүмкін; Орталық Азияның өз ішіндегі саяси-әскери бәсеке арта түсей ме; Ауғанстан факторы Ақш-Орталық Азия қатынастарына оң ықпал бере ме;
Төртінші, Ресейдің стратегиялық жоспары Үнді-Тынық Мұқит Аймағына шығу, ол әу бастан түсінікті. Бірақ соңғы кезде Өзбекстан-Пакистан қатынастары ойланта бастады. Өзбекстанның соңғы уақыттағы қадамы Үнді-Тынық Мұқит аймағына қарай жылжып барады. Өзбекстан Пакистанмен толық келіссе Үнді Мұқит арқылы әлемдік нарыққа шығуды жоспарлап отыр. Ол үшін Ауғанстан тұрақты әрі қауіпсіз болуы тиіс. АҚШ үшін Орталық Азиядағы бірден бір мүмкіндігі жоғары ел- Өзбекстан. Алда-жалда АҚШ Орталық Азияда әскери база құрмақшы болса Өзбекстан ең тиімді елдер қатарына жатады. Ұжымдық Қауіпсіздік Ұйымынан шығып кеткен және шетел күш әскери базасының елде құрылуын құқықтық заң баптарымен тиым салып қойған Өзбекстан әлде қандайда бір заңнамалық реформалар арқылы өзгеріс енгізе салуы әбден мүмкін. Әрине, бұл тек нақты келісілген жағдайда…
Бесінші, соңғы кезде Ресейдің ұлтшыл депутаттары “Орталық Азия Әмірлігі құрылып, орталығы Ташкен болуы керек” деген пікірлерін ашық айтып жүр. Бұл жанамалай болса да Ресейдің шынайы көзқарасын айшықтай алады. Орталық Азия елдерінің белгілі деңгейде бірігуін АҚШ бастаған батыс күштері де қолдайды. Бірақ, ол нақты кімнің саяси қолшоқпарына айналуы керек, ол жағы өте таластағы тақырып. Ресей Орталық Азия біздің алақанымызда біріксе дейді және тамтұмдап болса да қадамдар жасап жатыр. Қазақстан-Өзбекстандағы “Түркістандық” реформалардың жасалуы соның бір көрінісі.
Алтыншы, Орталық Азия елдері арасындағы ынтымақтастық АҚШ назарын қатты аударып жатыр. Қытай да Орталық Азияға өз ықпалын жүргізгісі келеді. АҚШ-Қытай-Ресей үштік державаның талас-тартысы Орталық Азияны ыңғайсыз жағдайға қалдыруы мүмкін. Бұған Орталық Азиядағы “су мәселесі” мен “этникалық топтар” және “діни күштер” қақтығыстарын қосыңыз. Бұрын Ресей өңірдегі осы қақтығыстарды сылтау етіп өз ықпалын барынша арттыруға тырысатын, соңғы кезде ол позициясынан өзгеріп жатыр. Онда Ресей қандай жаңа стратегиялы саясатты жобалап жатыр, сол жағы қызық.
Жетінші, Қазақстан үшін ең ауыр, ең қиын стратегиялы кезеңдер басталып жатыр. Өңірде Өзбекстан өте күрделі ішкі-сыртқы проблемаларына қарамастан нақты қадамдар мен реформалар жасап жатыр, бұл алда Қазақстан үшін үлкен бәсеке деген сөз. Егер Өзбекстан АҚШ-пен келісе отырып Ауғанстан тұрақтылығын қамтамасыз қылса Пакистан арқылы Үнді-Тынық Мұқит аумағына еркін шығады, бұл Өзбекстанды ұшқан құстай самғататын мүмкіндік. Ал, Қазақстан ішкі құрлықтық түйіткілдердің арасында көміліп қала береді. Сол үші нақты реформа және анық стратегиялық жоспарлар керек. Тіпті Өзбекстанмен біріге отырып ортақ стратегиялы мақсаттар құрса Үнді Аумағына Қазақстан да қамсыз шыға алады. Онда Түркістан-Шымкент-Ташкент-Самарқан жолы ары қарай Ауғанды басып Пакистан Карачиге жалғасу бек мүмкін. Бұл қазірше тек қиялдағы жоба.
Қазірше осы, кейін тағы жазамыз.
Ескерту: сурет ББС-дан алынды.
Елдес ОРДА
23.05.2021

Related Articles

  • Самат Әбіш қалай “сүттен ақ, судан таза” болып шықты?

    Азаттық радиосы Саясаттанушы Досым Сәтпаев ҰҚК төрағасының бұрынғы бірінші орынбасары, экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың немере інісі Самат Әбішке шыққан үкім “Қазақстандағы режим болашақты ойламайтынын көрсетті” дейді қазақстандық саясаттанушы Досым Сәтпаев. Сарапшының пайымдауынша, билеуші “элита” жеке істерімен және тасадағыкелісімдермен әуре болып жатқанда елде тағы бір жаңа әлеуметтік жарылысқа әкелуі мүмкін факторлар күшейіп келеді. СаясаттанушыРесей өзінің экономикалық мүдделері мен геосаяси жоспарларын кеңінен жүзеге асыру үшін Қазақстанның ішкі саясатына тікелей әсер етуге тырысып жатуы мүмкін деп те топшылайды. ПУТИН “ҚАУІПСІЗДІК КЕПІЛІ” МЕ? Азаттық: Сонымен ұзақ демалыс алдында осындай үлкен жаңалық жарияланды. Мейрам алдында, 19 наурызда қазақстандықтар мәжіліс депутатының постынан Самат Әбішке шыққан үкім жайлы білді. Мұның бәрінің байланысы бар ма әлде кездейсоқтық па? Досым Сәтпаев: Әңгімені бұл істің құпия

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Демографиялық сараптама

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • …ойы бөлек болғанымен ол да осы елдің тумасы, біздің отандасымыз.

    Әлеуметтік желіде осы отандасымызды қызу талқылап жатыр екен. Көбі сын айтып жатыр. Видео жазбаның толық нұсқасы жоқ, пікір-талас тудырған бөлігі ғана тарап жатыр екен. Соған байланысты өз ойымды айта кетпекшімін: Бірінші, отандасымыздың видеосы, фотосы әлеуметтік желіде желдей есіп тарап жатыр. Ол азаматтың (азаматшаның) жеке құпиясы саналатын фотосы, видео жазбасы кімнің рұқсатымен тарап жатыр екен? Өз басым осы постты жазу үшін ол азаматтың (азаматшаның) видеодағы бейнесін қара бояумен өшіріп тастауды жөн көрдім. Және рұқсатынсыз фото бейнесін жеке парақшама салғаным үшін одан кешірім сұраймын. Діни ұстанымы, ойы бөлек болғанымен ол да осы елдің тумасы, біздің отандасымыз. Екінші, отандасымыздың діни ұстанымына байланысты айтқан сөздері қоғамда қатты пікір тудырған екен. Тіпті оны “ұлт дұшпаны”

  • “Геосаясат илеуіне түсіп қалуымыз мүмкін”. Қазақстанда АЭС салуға қатысты сарапшы пікірі

    Елена ВЕБЕР Атом электр стансасын салу және пайдалану экологиялық қатер және төтенше жағдайда адам денсаулығына қауіпті ғана емес, оған қоса соғыс барысында Украинаның Запорожье АЭС-індегі болған оқиға сияқты бопсалау құралы дейді әлеуметтік-экологиялық қордың басшысы Қайша Атаханова. Ол мұның артында көптеген проблема тұрғанын, қазақстандықтарға АЭС салу жөніндегі референдум қарсаңында біржақты ақпарат беріліп, онда тек пайдалы жағы сөз болып жатқанын айтады. Сарапшы АЭС-тің қаупі мен салдары қандай болатыны жайында ақпарат өте аз деп есептейді. Голдман атындағы халықаралық экологиялық сыйлықтың лауреаты, биолог Қайша Атаханова – радиацияның адамдарға және қоршаған ортаға әсерін ширек ғасырдан астам зерттеп жүр. Ол бұрынғы Семей полигонында және оған іргелес жатқан аудандарда зерттеу жүргізген. Қарағанды университетінің генетика кафедрасында оқытушы болған.

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: