|  |  | 

Көз қарас Саясат

АҚШ-Қытай-Ресей үштік державаның талас-тартысы Орталық Азияны ыңғайсыз жағдайға қалдыруы мүмкін…

Шағын Сараптама
Естеріңізде болса осыдан бір жарым жыл алдына Ауғанстан және Орталық Азия тақырыбы бойынша бір сұқбат жасаған едік. Сондағы кейбір болжалды түйіткілдер дәл қазір әлемдік саяси аренада кеңінен пікір-таласқа салынып жатыр. Ары қарай…
Бірінші, Әлемдік ірі ақпарат көздері АҚШ әскері Ауғаныстаннан толық шегінген жағдайда туындайтын гео-саяси ахуалды қызу талқыға салып жатыр. АҚШ (және НАТО) әскері толық шегінсе Ауғанстан үкіметі елдегі тыныштықты қамтамасыз қыла ала ма; Ауғаныстандағы ислами күштер нені жоспарлап жатыр; Ауғаныстандағы жағдай алдағы кезеңде қытайға қалай ықпал жасауы мүмкін; Қытайдың қандайда бір стратегиялы жоспары бар ма; тб өзекті тақырып қазақ баспасөзінде тәуелсіз һәм тарапсыз талқыға салынуы керек.
Екінші, АҚШ әскері толықтай шегінген жағдайда Орталық Азияны қандай қауіп және қандай стратегиялық мүмкіндіктер күтіп тұр; Ресейдің өңірдегі әскери-саяси ықпалы одан сайын арта түспей ме; Қытайдың Орталық Азияға бағытталған гео-стратегиялық саясаты қандай өзгеріске ұшырауы мүмкін; Ресей-Қытай қатынастары Орталық Азия үшін жаңа бәсекегенің алаңына айналмай ма; Мүмкіндігі қайсы, қаупі қайсы;
Үшінші, АҚШ алдағы уақытта Ауғаныстандағы қауіпсіздікті жіті қадағалап тежеп отыруы үшін жақын аймақтың бірінен “әскери база” құруы бек мүмкін. Бұл база нақты қайда құрылмақшы; Орталық Азияда ма әлде Пакистанда ма немесе қай елде; Орталық Азиядағы қайсы елде құру ықтималдығы салыстырмалы түрде жоғары, Өзбекстан, Қазақстан әлде Тәжікстан; Бұған Ресей мен Қытай қалай қарайды; Орталық Азия аймақтық державалардың жаңа талас-тартыс ошағына айналуы өңірдегі диктатурлық жүйеге қалай ықпал жасауы мүмкін; Орталық Азияның өз ішіндегі саяси-әскери бәсеке арта түсей ме; Ауғанстан факторы Ақш-Орталық Азия қатынастарына оң ықпал бере ме;
Төртінші, Ресейдің стратегиялық жоспары Үнді-Тынық Мұқит Аймағына шығу, ол әу бастан түсінікті. Бірақ соңғы кезде Өзбекстан-Пакистан қатынастары ойланта бастады. Өзбекстанның соңғы уақыттағы қадамы Үнді-Тынық Мұқит аймағына қарай жылжып барады. Өзбекстан Пакистанмен толық келіссе Үнді Мұқит арқылы әлемдік нарыққа шығуды жоспарлап отыр. Ол үшін Ауғанстан тұрақты әрі қауіпсіз болуы тиіс. АҚШ үшін Орталық Азиядағы бірден бір мүмкіндігі жоғары ел- Өзбекстан. Алда-жалда АҚШ Орталық Азияда әскери база құрмақшы болса Өзбекстан ең тиімді елдер қатарына жатады. Ұжымдық Қауіпсіздік Ұйымынан шығып кеткен және шетел күш әскери базасының елде құрылуын құқықтық заң баптарымен тиым салып қойған Өзбекстан әлде қандайда бір заңнамалық реформалар арқылы өзгеріс енгізе салуы әбден мүмкін. Әрине, бұл тек нақты келісілген жағдайда…
Бесінші, соңғы кезде Ресейдің ұлтшыл депутаттары “Орталық Азия Әмірлігі құрылып, орталығы Ташкен болуы керек” деген пікірлерін ашық айтып жүр. Бұл жанамалай болса да Ресейдің шынайы көзқарасын айшықтай алады. Орталық Азия елдерінің белгілі деңгейде бірігуін АҚШ бастаған батыс күштері де қолдайды. Бірақ, ол нақты кімнің саяси қолшоқпарына айналуы керек, ол жағы өте таластағы тақырып. Ресей Орталық Азия біздің алақанымызда біріксе дейді және тамтұмдап болса да қадамдар жасап жатыр. Қазақстан-Өзбекстандағы “Түркістандық” реформалардың жасалуы соның бір көрінісі.
Алтыншы, Орталық Азия елдері арасындағы ынтымақтастық АҚШ назарын қатты аударып жатыр. Қытай да Орталық Азияға өз ықпалын жүргізгісі келеді. АҚШ-Қытай-Ресей үштік державаның талас-тартысы Орталық Азияны ыңғайсыз жағдайға қалдыруы мүмкін. Бұған Орталық Азиядағы “су мәселесі” мен “этникалық топтар” және “діни күштер” қақтығыстарын қосыңыз. Бұрын Ресей өңірдегі осы қақтығыстарды сылтау етіп өз ықпалын барынша арттыруға тырысатын, соңғы кезде ол позициясынан өзгеріп жатыр. Онда Ресей қандай жаңа стратегиялы саясатты жобалап жатыр, сол жағы қызық.
Жетінші, Қазақстан үшін ең ауыр, ең қиын стратегиялы кезеңдер басталып жатыр. Өңірде Өзбекстан өте күрделі ішкі-сыртқы проблемаларына қарамастан нақты қадамдар мен реформалар жасап жатыр, бұл алда Қазақстан үшін үлкен бәсеке деген сөз. Егер Өзбекстан АҚШ-пен келісе отырып Ауғанстан тұрақтылығын қамтамасыз қылса Пакистан арқылы Үнді-Тынық Мұқит аумағына еркін шығады, бұл Өзбекстанды ұшқан құстай самғататын мүмкіндік. Ал, Қазақстан ішкі құрлықтық түйіткілдердің арасында көміліп қала береді. Сол үші нақты реформа және анық стратегиялық жоспарлар керек. Тіпті Өзбекстанмен біріге отырып ортақ стратегиялы мақсаттар құрса Үнді Аумағына Қазақстан да қамсыз шыға алады. Онда Түркістан-Шымкент-Ташкент-Самарқан жолы ары қарай Ауғанды басып Пакистан Карачиге жалғасу бек мүмкін. Бұл қазірше тек қиялдағы жоба.
Қазірше осы, кейін тағы жазамыз.
Ескерту: сурет ББС-дан алынды.
Елдес ОРДА
23.05.2021

Related Articles

  • Мәжіліс әскери резервті жасақтау туралы заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдады

    Қазақстан әскері жаттығу кезінде. 15 қарашада Қазақстан парламентінің төменгі палатасы әскери резервті жасақтау туралы заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдады. Құжаттың ресми атауы – “Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне резервтегі қызмет мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” заң жобасы. Құжат Қазақстанда “әскери қызметтің жаңа түрі – резервтегі қызметті енгізуді қарастырады” деп жазды ресми БАҚ. “Заң жобасын іске асыру азаматтарға резервте әскери қызмет етуге мүмкіндік береді. Ол үшін келісімшарт ерікті түрде үш жылға жасалады. Даярлық бір жылда екі айдан аспайды. Жауынгерлік жиындар 30 күнде іске асырылады. Резервтегілерге арналған сабақтар ай сайын екі-үш күн болады” деді парламент отырысында қорғаныс министрі Руслан Жақсылықов. Ресми ақпаратқа қарағанда, әскери резерв 2025 жылға қарай жасақталады. Бірінші

  • Дипломатиялық кездесулерді көбейткен Орталық Азия Мәскеуді ығыстыра ала ма?

    Крис РИКЛТОН Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Астанаға келген Франция президенті Эммануэель Макронды Ақордада сән-салтанатпен күтіп алды. Ресейдің Украинаға қарсы соғысы аяқталған жоқ. Ал Орталық Азия елдері АҚШ Ауғанстанға әскер кіргізген кезден бері үшінші рет әлемнің назарына түсіп отыр. Өңір мемлекеттері көршісінен асып түсіп, әлемдік державалармен тығыз байланыс орната ала ма? 9 қарашада Ресей президенті Владимир Путин Қазақстанға келді. Қазақстан басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев оны стратегиялық әріптесіне сай сән-салтанатпен күтіп алды. Бірақ бұрын басымдық берілген кей дүниелердің өзгергені байқалды. Жақында Халықаралық қылмыстық сот Украинадағы ықтимал соғыс қылмыстары үшін Владимир Путинді тұтқындауға ордер берді. Ресей президенті одан бері үш елге сапарлады. Соның бірі – Қазақстан. Қазақстан мен Орталық Азия елдері үшін ықпалды мемлекеттердің

  • “Саясаткерлер пафоспен сөйлегенді жақсы көреді”. Түркі мемлекеттері ынтымақтастығының болашағы бар ма?

    Елнұр ӘЛІМОВА Түркі мемлекеттері ұйымына мүше және бақылаушы мәртебесіне ие елдердің басшыларының Самарқанда (Өзбекстан) бірігіп түскен суреті. 11 қараша, 2022 жыл Астанада Түркі мемлекеттері ұйымының (ТМҰ) оныншы саммиті өтіп жатыр. Бұл кездесу не береді? Түркия Ресейдің Украинамен соғыстан бас көтере алмай жатқанын пайдаланып, аймаққа ықпалын күшейтуге тырыса ма? Түркі мемлекеттері ынтымақтастығының, әсіресе әскери салада болашағы бар ма? Азаттық осы жөнінде Солтүстік Кипрдегі Таяу Шығыс университеті саясаттану кафедрасының доценті Әсел Тутумлумен әңгімелесті. ТҮРКИЯНЫҢ МҮДДЕСІ МЕН ЫҚПАЛЫ ҚАНДАЙ? – Астанада Түркі мемлекеттері ұйымының (ТМҰ) оныншы саммиті өтіп жатыр. Ұйым азаматтық қорғаныстың бірлескен механизмін нығайтуға мүдделі. Сондай-ақ күн тәртібінде аймақтағы және сырттағы саяси-экономикалық оқиғаларды талқылау мәселесі тұр. Саммиттің уақыты мен геосаяси контексі жөнінде

  • Кокуй Байке. Оңтүстіктен соққан суық жел

    Айбар Олжаев Қырғызстан 2023 жылы ішкі жалпы өнімін бақандай 7%-ға арттыра алады. Бұл ресми Бішкек үшін тамаша жаңалық. Себебі, ол республикаға “орта табыс тұзағынан” шығып кетуге мүмкіндік берер еді. Экономикалық өсімі жылына 4 пайыздан аса алмай жүрген Қазақстан үшін 7 деген қасиетті сан – қол жетпес арман болып қала бермек. Бірақ Бішкек ненің есебінен экономикалық “чудо” жасап отыр? Оның жауабын жас бала да біледі. Қырғыздар Ресейге салынған санкция мен паралелльді импорт арқасында барынша табыс тауып қалуға тырысып бағуда. Әрі оларды ешкім тоқтата алар емес. “Қытай, Түркия, Дубайдан алып, Ресейге беру” схемасы өте қарапайым, сонымен қатар өте табысты. 2022 жылы Қырғызстанның ішкі жалпы өнімі 919 миллиард сомды құрады. Бұл 10,4 миллиард

  • “Ресей үстемдігіне соққы”. Қазақстан Каспийдегі әскери теңіз күштерін не үшін күшейтіп жатыр?

    Азаттық радиосы Қазақстан әскери-теңіз күштерінің кемесі. Қорғаныс министрлігінің Телеграм-арнасынан алынған.  Батыс басылымдары бұл аптада Түркия Қазақстанға Каспийдегі әскери теңіз флотын күшейтуге көмектесетінін жазып, бұл теңіздегі флотилиясы мықты Ресейдің үстемдігіне қалай әсер етеді деген сұраққа жауап іздеді. Сонымен қатар Қазақстан Батыстың жанама санкциялары мен оның ықтимал салдарынан қауіптеніп отырғанын талдады. Бұдан бөлек сыртқы державалар Орталық Азия мен Оңтүстік Кавказды біртұтас географиялық аймақ ретінде қарастыра бастағанына назар аударды. ТҮРКИЯ ҚАЗАҚСТАННЫҢ КАСПИЙДЕГІ ФЛОТЫН КҮШЕЙТУГЕ КӨМЕКТЕСПЕК Сарапшы Пол Гобл АҚШ-тағы Jamestown қорының сайтында Түркия Қазақстанға Каспийдегі әскери теңіз күштерін күшейтуге көмектесетінін жазды. Анкара мен Астананың жоспары Каспийдегі флотилиясы ең қуатты Ресейдің үстемдігіне қалай әсер етпек? Ресейдің Каспий флотилиясы көп жыл бойы теңіз айдынында үстемдік етті. Сондықтан

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: