|  |  | 

كوز قاراس ساياسات

اقش-قىتاي-رەسەي ۇشتىك دەرجاۆانىڭ تالاس-تارتىسى ورتالىق ازيانى ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىرۋى مۇمكىن…

شاعىن ساراپتاما
ەستەرىڭىزدە بولسا وسىدان ءبىر جارىم جىل الدىنا اۋعانستان جانە ورتالىق ازيا تاقىرىبى بويىنشا ءبىر سۇقبات جاساعان ەدىك. سونداعى كەيبىر بولجالدى تۇيىتكىلدەر ءدال قازىر الەمدىك ساياسي ارەنادا كەڭىنەن پىكىر-تالاسقا سالىنىپ جاتىر. ارى قاراي…
ءبىرىنشى، الەمدىك ءىرى اقپارات كوزدەرى اقش اسكەرى اۋعانىستاننان تولىق شەگىنگەن جاعدايدا تۋىندايتىن گەو-ساياسي احۋالدى قىزۋ تالقىعا سالىپ جاتىر. اقش (جانە ناتو) اسكەرى تولىق شەگىنسە اۋعانستان ۇكىمەتى ەلدەگى تىنىشتىقتى قامتاماسىز قىلا الا ما; اۋعانىستانداعى يسلامي كۇشتەر نەنى جوسپارلاپ جاتىر; اۋعانىستانداعى جاعداي الداعى كەزەڭدە قىتايعا قالاي ىقپال جاساۋى مۇمكىن; قىتايدىڭ قاندايدا ءبىر ستراتەگيالى جوسپارى بار ما; تب وزەكتى تاقىرىپ قازاق باسپاسوزىندە تاۋەلسىز ءھام تاراپسىز تالقىعا سالىنۋى كەرەك.
ەكىنشى، اقش اسكەرى تولىقتاي شەگىنگەن جاعدايدا ورتالىق ازيانى قانداي قاۋىپ جانە قانداي ستراتەگيالىق مۇمكىندىكتەر كۇتىپ تۇر; رەسەيدىڭ وڭىردەگى اسكەري-ساياسي ىقپالى ودان سايىن ارتا تۇسپەي مە; قىتايدىڭ ورتالىق ازياعا باعىتتالعان گەو-ستراتەگيالىق ساياساتى قانداي وزگەرىسكە ۇشىراۋى مۇمكىن; رەسەي-قىتاي قاتىناستارى ورتالىق ازيا ءۇشىن جاڭا باسەكەگەنىڭ الاڭىنا اينالماي ما; مۇمكىندىگى قايسى، قاۋپى قايسى;
ءۇشىنشى، اقش الداعى ۋاقىتتا اۋعانىستانداعى قاۋىپسىزدىكتى ءجىتى قاداعالاپ تەجەپ وتىرۋى ءۇشىن جاقىن ايماقتىڭ بىرىنەن “اسكەري بازا” قۇرۋى بەك مۇمكىن. بۇل بازا ناقتى قايدا قۇرىلماقشى; ورتالىق ازيادا ما الدە پاكيستاندا ما نەمەسە قاي ەلدە; ورتالىق ازياداعى قايسى ەلدە قۇرۋ ىقتيمالدىعى سالىستىرمالى تۇردە جوعارى، وزبەكستان، قازاقستان الدە تاجىكستان; بۇعان رەسەي مەن قىتاي قالاي قارايدى; ورتالىق ازيا ايماقتىق دەرجاۆالاردىڭ جاڭا تالاس-تارتىس وشاعىنا اينالۋى وڭىردەگى ديكتاتۋرلىق جۇيەگە قالاي ىقپال جاساۋى مۇمكىن; ورتالىق ازيانىڭ ءوز ىشىندەگى ساياسي-اسكەري باسەكە ارتا تۇسەي مە; اۋعانستان فاكتورى اقش-ورتالىق ازيا قاتىناستارىنا وڭ ىقپال بەرە مە;
ءتورتىنشى، رەسەيدىڭ ستراتەگيالىق جوسپارى ءۇندى-تىنىق مۇقيت ايماعىنا شىعۋ، ول ءاۋ باستان تۇسىنىكتى. بىراق سوڭعى كەزدە وزبەكستان-پاكيستان قاتىناستارى ويلانتا باستادى. وزبەكستاننىڭ سوڭعى ۋاقىتتاعى قادامى ءۇندى-تىنىق مۇقيت ايماعىنا قاراي جىلجىپ بارادى. وزبەكستان پاكيستانمەن تولىق كەلىسسە ءۇندى مۇقيت ارقىلى الەمدىك نارىققا شىعۋدى جوسپارلاپ وتىر. ول ءۇشىن اۋعانستان تۇراقتى ءارى قاۋىپسىز بولۋى ءتيىس. اقش ءۇشىن ورتالىق ازياداعى بىردەن ءبىر مۇمكىندىگى جوعارى ەل- وزبەكستان. الدا-جالدا اقش ورتالىق ازيادا اسكەري بازا قۇرماقشى بولسا وزبەكستان ەڭ ءتيىمدى ەلدەر قاتارىنا جاتادى. ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك ۇيىمىنان شىعىپ كەتكەن جانە شەتەل كۇش اسكەري بازاسىنىڭ ەلدە قۇرىلۋىن قۇقىقتىق زاڭ باپتارىمەن تيىم سالىپ قويعان وزبەكستان الدە قاندايدا ءبىر زاڭنامالىق رەفورمالار ارقىلى وزگەرىس ەنگىزە سالۋى ابدەن مۇمكىن. ارينە، بۇل تەك ناقتى كەلىسىلگەن جاعدايدا…
بەسىنشى، سوڭعى كەزدە رەسەيدىڭ ۇلتشىل دەپۋتاتتارى “ورتالىق ازيا امىرلىگى قۇرىلىپ، ورتالىعى تاشكەن بولۋى كەرەك” دەگەن پىكىرلەرىن اشىق ايتىپ ءجۇر. بۇل جانامالاي بولسا دا رەسەيدىڭ شىنايى كوزقاراسىن ايشىقتاي الادى. ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ بەلگىلى دەڭگەيدە بىرىگۋىن اقش باستاعان باتىس كۇشتەرى دە قولدايدى. بىراق، ول ناقتى كىمنىڭ ساياسي قولشوقپارىنا اينالۋى كەرەك، ول جاعى وتە تالاستاعى تاقىرىپ. رەسەي ورتالىق ازيا ءبىزدىڭ الاقانىمىزدا بىرىكسە دەيدى جانە تامتۇمداپ بولسا دا قادامدار جاساپ جاتىر. قازاقستان-وزبەكستانداعى “تۇركىستاندىق” رەفورمالاردىڭ جاسالۋى سونىڭ ءبىر كورىنىسى.
التىنشى، ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق اقش نازارىن قاتتى اۋدارىپ جاتىر. قىتاي دا ورتالىق ازياعا ءوز ىقپالىن جۇرگىزگىسى كەلەدى. اقش-قىتاي-رەسەي ۇشتىك دەرجاۆانىڭ تالاس-تارتىسى ورتالىق ازيانى ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىرۋى مۇمكىن. بۇعان ورتالىق ازياداعى “سۋ ماسەلەسى” مەن “ەتنيكالىق توپتار” جانە ء“دىني كۇشتەر” قاقتىعىستارىن قوسىڭىز. بۇرىن رەسەي وڭىردەگى وسى قاقتىعىستاردى سىلتاۋ ەتىپ ءوز ىقپالىن بارىنشا ارتتىرۋعا تىرىساتىن، سوڭعى كەزدە ول پوزيتسياسىنان وزگەرىپ جاتىر. وندا رەسەي قانداي جاڭا ستراتەگيالى ساياساتتى جوبالاپ جاتىر، سول جاعى قىزىق.
جەتىنشى، قازاقستان ءۇشىن ەڭ اۋىر، ەڭ قيىن ستراتەگيالى كەزەڭدەر باستالىپ جاتىر. وڭىردە وزبەكستان وتە كۇردەلى ىشكى-سىرتقى پروبلەمالارىنا قاراماستان ناقتى قادامدار مەن رەفورمالار جاساپ جاتىر، بۇل الدا قازاقستان ءۇشىن ۇلكەن باسەكە دەگەن ءسوز. ەگەر وزبەكستان اقش-پەن كەلىسە وتىرىپ اۋعانستان تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز قىلسا پاكيستان ارقىلى ءۇندى-تىنىق مۇقيت اۋماعىنا ەركىن شىعادى، بۇل وزبەكستاندى ۇشقان قۇستاي سامعاتاتىن مۇمكىندىك. ال، قازاقستان ىشكى قۇرلىقتىق تۇيىتكىلدەردىڭ اراسىندا كومىلىپ قالا بەرەدى. سول ءۇشى ناقتى رەفورما جانە انىق ستراتەگيالىق جوسپارلار كەرەك. ءتىپتى وزبەكستانمەن بىرىگە وتىرىپ ورتاق ستراتەگيالى ماقساتتار قۇرسا ءۇندى اۋماعىنا قازاقستان دا قامسىز شىعا الادى. وندا تۇركىستان-شىمكەنت-تاشكەنت-سامارقان جولى ارى قاراي اۋعاندى باسىپ پاكيستان كاراچيگە جالعاسۋ بەك مۇمكىن. بۇل قازىرشە تەك قيالداعى جوبا.
قازىرشە وسى، كەيىن تاعى جازامىز.
ەسكەرتۋ: سۋرەت ببس-دان الىندى.
ەلدەس وردا
23.05.2021

Related Articles

  • وا قورعانىسقا قارجىنى نە سەبەپتى ارتتىردى؟ كاسپيدەن ۋكرايناعا زىمىران ۇشىرعان رەسەي سۋدى لاستاپ جاتىر ما؟

    ەلنۇر ءالىموۆا قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان، وزبەكستان جانە ازەربايجان اسكەرى بىرىگىپ وتكىزگەن «بىرلەستىك-2024» جاتتىعۋى. ماڭعىستاۋ وبلىسى، شىلدە 2024 جىل. قازاقستان قورعانىس مينيسترلىگى تاراتقان سۋرەت.  ورتالىق ازيا ەلدەرى قورعانىس شىعىنىن ارتتىردى، مۇنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ «قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ەكى ەسە كوپ ءوندىرۋدى جوسپارلاپ وتىر، الايدا ۇكىمەت بۇل سالادا جۇمىس كۇشىنىڭ ازايعانىن ەسەپكە الماعان». «كاسپي تەڭىزىنەن ۋكرايناعا زىمىران ۇشىرىپ جاتقان رەسەي تەڭىزدىڭ ەكولوگيالىق احۋالىن ۋشىقتىرىپ جاتىر». باتىس باسىلىمدارى بۇل اپتادا وسى تاقىرىپتارعا كەڭىرەك توقتالدى. ورتالىق ازيا قورعانىس شىعىنىن ارتتىردى. مۇنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ اقش-تاعى «امەريكا داۋىسى» سايتى ۋكرايناداعى سوعىس ءتارىزدى ايماقتاعى قاقتىعىستار كۇشەيگەن تۇستا ورتالىق ازيا ەلدەرى قورعانىس سالاسىنا جۇمسايتىن اقشانى ارتتىرعانىنا نازار اۋداردى. بىراق ساراپشىلار مۇنداي شىعىن تۇراقتىلىققا سەپتەسەتىنىنە كۇمان كەلتىردى. ستوكگولمدەگى بەيبىتشىلىكتى

  • گەرب اۋىستىرۋ ماسەلەسى نەمەسە «تەرىستەۋ سيندرومى» قالاي پايدا بولدى؟!

    ەلىمىزدىڭ گەربىن اۋىستىرۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىسى (و باستا ۇسىنىس سۋرەتشى-ديزاينەر مامانداردان شىققان سياقتى) تۇتاس قوعامدا بولماعانمەن، الەۋمەتتىك جەلىلەردە اجەپتاۋىر قارسىلىق تۋدىردى. بىراق، بايىپتاپ قاراساق، بۇل قارسىلىقتىڭ قازىرگى گەربتىڭ قازاق ءۇشىن ەرەكشە قاستەرلى نەمەسە ەستەتيكالىق تۇرعىدان ءمىنسىز بولۋىنا ەش قاتىسى جوقتىعىن اڭعاراسىز. سوڭعى ۋاقىتتارى، اۋىر ىندەتپەن قاتار كەلگەن قاڭتار تراگەدياسىنان باستاپ، حالىق ايتارلىقتاي كۇيزەلىسكە ۇشىرادى. قازاقستاننىڭ ەركىنەن تىس، سوعىسقا، باسقا دا سەبەپتەرگە بايلانىستى بولىپ جاتقان ەكونوميكالىق قيىندىق سالدارىنان حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى تومەندەدى. وسىنىڭ ءبارى قازىر قوعامدا بايقالىپ قالعان «تەرىستەۋ سيندرومىنا» تۇرتكى بولدى. «تەرىستەۋ سيندرومى» – دۇرىستى دا بۇرىسقا شىعاراتىن، قانداي باستاماعا بولسىن قارسى رەاكتسيا شاقىراتىن قۇبىلىس. الەۋمەتتىك پسيحولوگيانى زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمداۋىنشا، وسى قۇبىلىستى بارىنشا كۇشەيتىپ تۇرعان فاكتور – الەۋمەتتىك جەلىلەر. ياعني، الداعى ۋاقىتتا

  • ۇزدىك ويدىڭ ۇزىندىلەرى

    ۇزدىك ويدىڭ ۇزىندىلەرى ارما الەۋمەت! مەن قازىر تازا اكادەميالىق عىلىمي ورتادا ءجۇرمىن. ءوزىمنىڭ نەشە جىل بويى جيناعان ءبىلىمىمدى، وقىعان وقۋىمدى، شەتەلدىك تاجىريبەمدى، ينتەللەكتۋالدى قارىم-قابىلەتىمدى شىنايى قولداناتىن قارا شاڭىراقتىڭ ىشىندە ءجۇرمىن. الماتىنىڭ بارىنەن بولەك مادەني ورتاسى ەرەكشە ۇنادى. الماتى قالا مەن دالا دەيتىن ەكى ۇعىمنىڭ تۇيىسكەن ادەمى ورتاسى ەكەن. ويلاپ كورسەم مەن باقىتتى پەرەزەنت، باعى جانعان ۇرپاق ەكەنمىن. اكەم تۇرمىس پەن جوقشىلىق، جالعىزدىقتىڭ تاۋقىمەتىن ابدەن تارتىپ ەش وقي المادىم، نەبارى ءۇش اي وقۋ وقىدىم-, دەپ مەنىڭ وقۋىمدى بالا كۇنىمنەن قاداعالادى، شاپانىمدى ساتسام دا وقىتام دەپ بارىن سالدى. ال مەكتەپتە باقىتتى شاكىرت بولدىم. ماعان ءدارىس بەرگەن ۇستازدارىم كىلەڭ دارىندى، قابىلەتتى كىسىلەر بولدى. ۋنيۆەرسيتەتتە جانە شەتەلدە مەن تىپتەن ەرەكشە دارىن يەلەرىنە شاكىرت بولدىم.

  • سامات ءابىش قالاي “سۇتتەن اق، سۋدان تازا” بولىپ شىقتى؟

    ازاتتىق راديوسى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ ۇقك توراعاسىنىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى ورىنباسارى، ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى سامات ابىشكە شىققان ۇكىم “قازاقستانداعى رەجيم بولاشاقتى ويلامايتىنىن كورسەتتى” دەيدى قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ. ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، بيلەۋشى “ەليتا” جەكە ىستەرىمەن جانە تاساداعىكەلىسىمدەرمەن اۋرە بولىپ جاتقاندا ەلدە تاعى ءبىر جاڭا الەۋمەتتىك جارىلىسقا اكەلۋى مۇمكىن فاكتورلار كۇشەيىپ كەلەدى. ساياساتتانۋشىرەسەي ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەلەرى مەن گەوساياسي جوسپارلارىن كەڭىنەن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا تىكەلەي اسەر ەتۋگە تىرىسىپ جاتۋى مۇمكىن دەپ تە توپشىلايدى. پۋتين “قاۋىپسىزدىك كەپىلى” مە؟ ازاتتىق: سونىمەن ۇزاق دەمالىس الدىندا وسىنداي ۇلكەن جاڭالىق جاريالاندى. مەيرام الدىندا، 19 ناۋرىزدا قازاقستاندىقتار ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ پوستىنان سامات ابىشكە شىققان ۇكىم جايلى ءبىلدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ بايلانىسى بار ما الدە كەزدەيسوقتىق پا؟ دوسىم ساتپاەۆ: اڭگىمەنى بۇل ءىستىڭ قۇپيا

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: