Жүгіртпелер
 |  | 

Қазақ шежіресі

КЕРЕЙДІҢ САРБАС-ҚАРАҚАС РУЫ 

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Mar 6, 2016

Kerey.

ҚАРАҚАС

Қарақас деген құс көлдер мен теңіздерді мекен еткен жыртқыш құс. ол жайында қанаты толқындарды жапырып, сол ырғақ тиген үстіңгі толқындағы балықтар сығымдалып өледі деген аңыз бар. құс ғылымы жағынан балықшылар тобына жатады. Қазақ өлкелерінде көл-теңіздерде(Каспи, Байқал), Ертіс, Өп, Енесай, Сіліңгі, Есіл өзен алқаптарында жасайды. тағы да біраз мекендері бар болуы мүмкін. деректерде 11ғасырда Тайғада Қарақас деген атпен аталған Түркі тілдес бір тайпаның жасағанын айтады, бұл таипа бүгін де Ресей аумағына орныққан.  тарихты бойлай келіп енді бергі беттерді асыр-жасыр аударып кеп жіберсек, Қазақ Керей арысының Қарақас деген бір кіші таипасы бар екені оттай алаурап көрінеді. себебі, Оспан батыр бастаған ұлт-азаттық көтерілісі жасаған Қарақас-Молқы рулары еді.кейін маңына басқа ру-таптар шоғырланды… Абылай хан заманынан кейін Қазақтардың тұңғыш рет болып Баянөлгей маңына(Теріскей Алтай) аяқ басуы Арқалық деген батырға тән. Қытай, Моңғолия, Түркия қазақтарының арасында  <<Арқалық батыр>> эпосы кең тараған. ол эпоста Дөрбіт, Ұранхай(Тоба, Тва) тайпаларымен алысқан халық батыры және сол кездегі Абақ Керей елінің Цин империясы бекіткен ханы аталған Ажы төреге әділетсіз әрекеті үшін шоқ таңба басқан әділет сүйгіш ретінде баяндайды. бұл Арқалық осы Қарақас елінің батыры. Алтай таулары мен Тиян-Шань тауларында бір мұнша үңгірлер Торғайты үңгірі деп аталады. Алтайда осы аттас жайлау да бар. Тиян-Шандада Торғайты деген шағын қала бар. бұл да осы Қарақас елінің Шаң руынан шыққан Торғайты деген әулиенің қалдырған іздерімен байланысады. Оспан батырдың балуаны аталған Дәлелқан балуан, Бабақұмар балуандар осы елден. Қытайдағы мектеп оқулықтарына енген қамшігерлік өнердің баһадүрі есептелген Қареке деген тұлға да осы елге жатады. Мұхтар Мағауинның <<Кесік бас – Тірі тұлып>> тарихи хикаиятының бас кейіпкері болған яғни, Ақымбек атамыз да Қарақас. Қарақас елінің ұраны – Қаптағай. таңбасы : Тарақ таңба.  Алтай ұлт-азаттық қозғалысының ақылшы биі Ақтеке би, Халел тәйжі. Сардарлардан : Қаби батыр, Құрман батыр, Сайып батыр, Рахат батыр, Зейнел үкірдай, Бүркітбай батыр, Абдолла батыр қатарлылар осы Қарақастан. Оспан батырдың он мың атты жасағының төрт мыңы осы Қарақас руынан ұйымдасқан. бұл күнде  Іле, Алтай, Тарбағатай аймақтарының басын қосқан Іле автономиясының әкімі Мәнен Зейнелұлы осы Қарақастан. кезінде Баян-Өлгейдің көп жыл әкімі болған Мизамқан Күнтуғанұлы да осы Қарақастан. Баян-Өлгей жерінде өткен танымал халық ақыны Мешел ақын Қарақас елінен болып табылады. Ерлан Нұрдықанұлы деген ақын осы күндердегі дүние жүзі қазақтары поэзиясында ең алдыңғы лектегі азаматтың біреуі, Әннас Бағдат есімді жас драматург бар… осылар да осы аталардың зәузаты. әлем қазағы бойынша ең соңғы рулық көсемнің тұяғы болған, Қарақас елінің тәйжісі Уақит Халелұлы өткен жылы дүниеден озды…

Қарақас елінің негізгі мекендері : Алтай аймағының Алтай қаласы мен Көктоғай ауданы, Еренқабырға аймағының Мори, Шонжы-Бәйтік, Жемсары, Құтыби, Манас аудандары мен Бөкен, Санжы қалалары, Урумчи қаласының барлық атырабы(Қаратау-Нансан ауданы), Құмыл аймағының Баркөл, Аратүрік аудандары мен Құмыл қаласы, бұдан сырт, Тасырқай(Шыхызы) қаласы, Күйтүн қаласы, Қарамайлы қаласы, Майтау қаласы(Қарамайлыдан бөлек отау көтерген қала) Тарбағатай аймағының Толы, Сауан(Қызылөзен) аудандары мен Көлқарасу(Шиху) қаласы, Буратал облысының Жыңғылды ауданы, Байынғол(Қарашәрі) облысының Жұлдыз(Хы-жиң) ауданы, Ақсу аймағының Арал қаласы, Кеңсу провинциясының Ақсай ауданы, Цинхай(Көккөл) провинциясының Алтыншоқы ауданы(бұл жер Тибет үстірті) ,  Моңғолияның Баян-Өлгей аймағы, Қобда аймағы; Түркия және Еуропаның Франция, Германия, Австрия, Голландия(Дания деп те аталады), Англия, Норвегия, Швейцария қатарлы елдері.

 

САРБАС

Ұланбайтақ далада Сарбас деген құс бар. үлкенді-кішілі екі түрге бөлінеді. үлкенінің қанатын жайған кезіндегі әр екі қанатының ұшының аралығы 201сантиметрге жетеді, ал кішісінікі 190сантиметр. Сарбас – құстар ғылымы жағынан құмайлар тобына жататын алып жыртқыш құс. аналық Сарбас жылына немесе екі жылда бір жұмыртқа ғана басып шығарады. сондықтан әр балапан олар үшін өте маңызды. Оңтүстік Африканың Дүрбан шаһарында қүмайдың кептірілген және ысталған миының болашақты болжау қасиеті бар деп есептеп көп мөлшерде сатылуда.

айта кетерлік бір жәйт, Сарбас деген атпен аталған Қазақта да(Керей) бір үлкен ру бар. ұраны: Сартоқай!

Сарбас руының ең шоғырлы мекендері: ҚХР- Кеңсу провинциясының Ақсай қазақ автономиялық ауданы және Шығыс Түркістандағы Алтай аймағының Көктоғай, Шіңгіл аудандары, Құмыл аймағының Баркөл ауданы, Еренқабырға аймағының Мори, Шонжы-Бәйтік, Жемсары аудандары, Урумчи қаласының төңіректері(Қаратау-Нансан ауданы);  Моңғолиядағы Баян-Өлгейде де бір мұнша Сарбас әулеттері орналасқан.

Мекке қаласына он жылға таяу әкімдік еткен, Сауд-Арабия елінің оң қол уәзірі болған қазақ бауырымыз Әбдолла қажы Сарыұлы(1927~2000), дәулескер күйші Нәубел Ырымбайұлы(<<Нәубелдің терісқақпайы>>, <<Төрт жаяу>>, <<Екі елдің айырылысуы>> күйлері бар)… осы рудан тарайды.

 

Көкбөрі Мүбарак (Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Тарих, Этногрфия және Археология факультеті)

kerey.kz

 

Tags

Related Articles

  • САРБАС РУЫ ЖӘНЕ САРТОҚАЙ БАТЫР

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Тарихты түгендеу, өткеннің шежіресін кейінге жалғау – атадан балаға жалғасқан ежелгі дәстүр. Шежіре, ұлт-ру, тайпа тарихы – атаны білу, арғы тарихты білу болып қалмастан ұлттың ұлт болып қалыптасуы жолындағы бастан кешкен сан қилы оқиғалары мен ауыр тағдырынан да мол дерек береді. Шежіре – тұтас халық тарихының іргетасы ғана емес, ұлт пен ұлыс танудың әліппесі  саналады. «Қазақ халқы 200-ден аса рудан құралса да әр рудың өз шежіресі болған. Шежірешілер жүз, тайпа, ру, ата тарихын терең талдай білген»(1). Патшалық ресейдің дәурені аяқталар тұста қазақтың мемлекеттігін қалпына келтіруді мақсат тұтқан Алаш көсемі Әлихан Бөкейхан (1866-1937) алғашқы болып қазақ тарихының қажеттілігін алға тартып, башқұрттың әйгілі ғалымы Уәлиди Тоғанмен кездесіпті. Уәлиди Тоған өзінің естелігінде: «Мен бірнеше

  • Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Еліміздің гербін ауыстыру туралы Президенттің ұсынысы (о баста ұсыныс суретші-дизайнер мамандардан шыққан сияқты) тұтас қоғамда болмағанмен, әлеуметтік желілерде әжептәуір қарсылық тудырды. Бірақ, байыптап қарасақ, бұл қарсылықтың қазіргі гербтің қазақ үшін ерекше қастерлі немесе эстетикалық тұрғыдан мінсіз болуына еш қатысы жоқтығын аңғарасыз. Соңғы уақыттары, ауыр індетпен қатар келген қаңтар трагедиясынан бастап, халық айтарлықтай күйзеліске ұшырады. Қазақстанның еркінен тыс, соғысқа, басқа да себептерге байланысты болып жатқан экономикалық қиындық салдарынан халықтың әл-ауқаты төмендеді. Осының бәрі қазір қоғамда байқалып қалған «терістеу синдромына» түрткі болды. «Терістеу синдромы» – дұрысты да бұрысқа шығаратын, қандай бастамаға болсын қарсы реакция шақыратын құбылыс. Әлеуметтік психологияны зерттеушілердің пайымдауынша, осы құбылысты барынша күшейтіп тұрған фактор – әлеуметтік желілер. Яғни, алдағы уақытта

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • Нұралы батырдың кесенесі  жөнінде

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Кейінгі кезде Нұралы батырдың кесенесі жөнінде әртүрлі әңгімелер шығып жүрген көрінеді. Оның бірі Моңғолиядан келген бір туысқанымыз басқа бір белгілі жерлесіміздің Нұралы батырдың зираты деп кигіз үй сияқты саман кірпіштен қаланған  әдемі зираттың жанына барып құран оқығанына куә болғанын келтіріпті. Ол жігіттің  көргені де, айтып отырғаны да шыңдық. Өйткені 1982 жылға дейін елдің көпшілігі, оның ішінде  мен де солай  ойладым. Әңгіме түсінікті болу үшін мен сол кездегі оқиғадан бастап баяндайын. Мен 1961 жылы Семейдің  мал дәрігерлік институтын бітіріп келдім. Мені  сол кездегі  С.М. Киров атындағы  колхозға мал дәрігері етіп жіберді. 1962 жылы бұл колхоз «Горный» совхозына айналды. Біз бала кезімізден: «Нұралы атамыздың зираты С.М Киров атындағы колхоздың жерінде орналасқан,   Бабамыз батыр болған кісі, ал оның жанындағы қабырдың  ұзындығы жеті кез, біздің  бабамыздан  да  асқан

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: