سوۆەت قىتايدى قالاي كوتەردى؟
kerey.kz
ەرزات كارىباي
1917جىلى رەسەيدە رەۆوليۋتسيا بولىپ جاپپاي كوممۋنيستىك جۇيە ورناي باستادى، 1919 جىلى 3 ايدا كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونال ماسكەۋدە قۇرىلدى. ولار كوممۋنيزىمدى بۇكىل دۇنيەگە تاراتۋدى كوزدەپ ءار ەلگە جانسىزدارىن جىبەرە باستادى. رەسەيدە، فرانتسيادا جانە جاپونيادا وقىپ جاتقان قىتايلىق وقۋشىلار كوممۋنيزمدى قابىلداي باستادى. ولار شەتەلدەردە جانە قىتايدىڭ جەر-جەرىندە كوممۋنيزمدى ۇگىتتەپ شاعىن گرۋپپالار قۇرا باستادى.
سۋرەتتە سول جاقتاعى ادام : گريگوري ناۋموۆيچ ۆويتينسكي رەسەيلىك ەۆرەي، كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونالدىڭ قىتايدا تۇراتىن وكىلى، ول قىتاي تانۋمەن اينالىسىپ، 1920 جىلى قىتايعا قىتاي كومپارتياسىن قۇرۋ تاپسىرماسىمەن ارنايى بارعان. 1920جىلى ول لي داجاومەن كەزىگۋدە.
قىتاي كومپارتياسىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايى اشىلعان ورىن.
1921 جىلى 7 ايدىڭ 23 كۇنى قىتايدىڭ جەر-جەرىنەن كەلگەن دەلەگەتسيالار «قىتاي كومپارتياسى» نىڭ قۇرىلعاندىعىن جاريالادى. ولار قىتايدىڭ ءار قالاسىندا جاسىرىن قيمىلدارمەن شۇعىلدانىپ جۇمىسكەرلەردى جۇمىس تاستاۋعا، ۇكمەتكە قارسى شىعۋعا جەلىكتىرىپ ءتۇرلى بۇلىكتەردمەن شەرۋلەردى ۇيىمداستىردى. سول كەزدە قىتايدا ورتاق ۇكىمەت بولمادى، «ءبىر تۇتاس قىتاي ۇلتى» يديولوگياسىنىڭ اۆتورى سۋن ياتسەن 1924 پارتياسىن قايتادان قۇرىپ ونى «گوميندان» عا وزگەرتتى. ول سوۆەت وداعىنىڭ كومەگىنە سۇيەنە وتىرىپ قىتايدى بىرلىككە كەلتىرمەكشى بولىپ ارنايى لەنينگە حات جازىپ كومەك سۇرادى. لە نين ونىڭ تالابىن جەردە قالتىرمادى، وعىن ميلليونداعان دوللارعا تاتيتىن التىن( بۇل التىن ءاسىلى اق پاتشانىڭ قازىناسىنىن حاربين بانكەسىندە ساقتالعانى بولاتىن) جانە 25000 ادامنىڭ قارۋىن بەردى، تاعى گۋانچجوۋ دا «حۋاڭ پۋ اسكەري مەكتەبى» قۇرىپ بەردى. چان كايشي ء(سۇننىڭ ورتانشى كۇيەۋ بالاسى، 1927-1949 جىلدارداعا قىتاي پرەزيدەنىتى) وسى مەكتەپتىڭ ديرەكتورى ; كوممۋنيس چجوۋ ەنلاي ساياسي جەتەكشىسى بولدى. گوميندان قۇرامىنا كوممۋنيستەر كوپتەپ كىرە باستادى. ءاسىلى بۇل لەنين مەن ءستاليننىڭ قىتايدى قىزىلداندىرۋ ءۇشىن ىستەگەن قيتۇرقىلىعى ەدى ! وسىلايشا بىرنەشە جىلدا وسى مەكتەپتەن 100 مىڭداي ادام وقىپ ارنايى اسكەرگە اينالدىدا بۇكىل گۋاندۇن پروۆيتسياسىن باسىپ الدى. 1927 جىلدىڭ باسىنان باستاپ وسى 100 مىڭ ادامدىق قوسىن قىتايدى بىرلىككە كەلتىرۋ سوعىسىنا اتتاندى، ولار گۋاڭدۇننان شىعىپ فۋتسزيان، حۋنان، حۋبەي ، چجەتسزيان، تسزيانسي پروۆينتسيالارىن باسىپ الدى. قىتايدىڭ بىرلىككە كەلۋى مەن وعان قوسا قىزىلدانۋىن قالامايتىن باتىس ەلدەرى بۇعان اشكەرە كيلىگىپ چان كايشيدى اقشامەن ازعىردى، امەريكا مەن انگليا ونى قارجىلاي قولدادى، قىتايدىڭ ءبىر توپ بۋرجۋازياسىدا ونى قولدادى، سونان ول كىلت وزگەرىپ كوممۋنيستەردى جاپپاي تۇتقىنداپ قىرعىندىدى، 15000 نان اسا كوممۋنيس وعان قوسا سولارعا ەرگەن بۇقارانى قوسىپ 1931 جىلعا دەيىن ميلليونعا تارتا ادامدى قىرعىندادى. سونان ءوزى نانكيندە ءوز الدىنا ۇكىمەت قۇردى، ال گومينداننىڭ تاعى ءبىر باسشىسى ۆان تسزينۆەي ۋحان دا ۇكىمەت قۇردى، بىراق ول الىدە بولسا سوۆەتتىڭ قولداۋىنا يە بولىپ چان كايشيمەن قاتىناسى شيەلەنىسە ءتۇستى، ستالين وعان: «ءبىر جولاتا كومپارتياعا كىرسەڭ عانا سەنى بار كۇشىممەن قولداپ قىتايدى باسقارۋىڭا كومەكتەسەم!» دەپ اشىق ايتتى، بىراق ونىمەن امەريكا، انگليا، جاپونيانىڭدا ءتىل-كوزدەرى كەلىپ-كەتىپ ازعىرا بەردى، سوڭىندا قارجىلىق مۇددە جاعىنان امەريكا-انگليانىڭ تارازىسى اۋىر تارتقان سوڭ ول دا كوممۋنيستەردى قىرعىنداۋعا كوشتى. وسىلايشا وڭتۇستىك قىتاي امەريكا-انگليانىڭ ىقپال كولەمىنە كىردى. ال ءمانجۋريا جاپوننىڭ ىقپالىندا قالا بەردى.
كوممۋنيستەردى جاپپاي قىرعىنعا ۇشىراتۋىنا قاراتا سوۆەت وداعى 1927 جىلى 8 ايدا قىتاي كوممۋنيستەرىنە قارۋ بەرۋدى قۇرىلتايدا بەكىتتى، استىرتىن تاسىلعان قارۋلار ارقىلى كوممۋنيستەر قىتايدىڭ جەر-جەرىندە بۇلىك تۋدىرىپ شاعىن بازالار قۇرا باستادى. 1931 جىلعا دەيىن چان كايشي باسقا پروۆينتسيالاردىڭ اسكەري شونجارلارىمەن سوعىستى، جاپونيانىڭ قولداۋىنا يە بولىپ 500 ميلليون دوللار قارىز الىپ وعان 800 مىڭ ادامدىق تۇراقتى ءارمياسىن قۇردى دا باسقالاردىڭ ءبارىن جەڭىپ شىقتى. وسى ورايدا كوممۋنيستەر 7-8 پروۆينتسيادا بازالارىن قۇرىپ ۇلگەردى، تەك تسزيانسي- فۋتسزيان اراسىندا نەشە ميلليون ادامى بار رايونعا يە بولدى. چان كايشي 500 مىڭ اسكەر توپتاپ وسى بازاعا شابۋىلداسادا الا المادى، وسى جەڭىستەن كەيىن قىتاي كوممۋنيستەرى سوۆەتتىك ۇكىمەت قۇردى، ول «جۇڭ حۋا سوۆەتتىك ۇكىمەتى» دەپ اتالدى، تۋى سوۆەت وداعىنىڭ تۋى، اقشاسىندادا لەنيننىڭ باس سۋرەتى بولدى، ماركس، ەنگەلس، لەنين، ءستاليننىڭ سۋرەتى بارلىق جەردە جاپسىرىلىپ تۇراتىن بولدى.
جۇڭ حۋا سوۆەتتىك ۇكىمەتىنىڭ اقشاسى. بۇدان ول ۇكىمەتتىڭ تاۋەلسىز ۇكىمەت ەمەس قايتا سوۆەت وداعىنا باعىناتىن ۇكىمەت ەكەندىگىن كورۋگە بولادى.
جۇڭ حۋا سوۆەتتىك رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتاي
جۇڭ حۋا سوۆەتتىك رەسپۋبليكاسى فورمالىق جاقتان سوۆەت وداعىنا باعىنىپ ءبىرىنشى باسشىسى ۋاڭ مين ماسكەۋدە تۇردى، ول قىتايداعى بارلىق ءىس-ارەكەتتەرىنە نۇسقاۋ بەرىپ تۇردى. ال ماۋ وسى ۇكىمەتتىڭ قۋىرشاق پرەزيدەنىتى بولىپ سايلاندى. 1932 جىلى 4 ايدىڭ 15 كۇنى وسى ۇكىمەت جاپونياعا سوعىس ءجاريالادى.
1934 جىلى گومينداڭ ۇكىمەتى قىزىل بازالارعا قاراتا باقىلاۋدى كۇشەيىتكەندىكتەن سوۆەتپەن بولعان بايلانىس ءۇزىلىپ قالدى. 1935 جىلى قاراشادا ستالين: « ەگەردە قىتاي قىزىل اسكەرى سينتسزيان مەن گانسۋ باسقارۋىنا الا السا كەرەكتى كەزدە كەڭەس وداعى قاجەتتى قارۋ-جاراقپەن قامتاماسىز ەتەدى» ( جاڭ گو تاۋ «ەستەلىكتەرىم» ) دەپ مالىمدەدى . سوڭى قىتاي قىزىل اسكەرىنىڭ ستراتەگيالىق ورىن اۋىستىرۋ ماقساتىنداعى ۇزاق جورىعىنا الىپ كەلدى، ونداعى ماقسات : قىتايدىڭ وڭتۇستىك پروۆينتسيالارىنان جوتكەلىپ سوۆەت وداعىمەن ىرگەلەس شىڭجاڭ، گانسۋ، نينسيا جوتكەلۋى كەرەك، سوندا عانا مۇڭعۇليا مەن سوۆەتپەن توتە شەگەرالاسادى دا سوۆەتتىڭ كومەگىنە تىكەلەي يە بولادى، گومين ۇكىمەتىنىن كەلەتىن قاۋىپ ازايادى- وسىلاي بولاتىن. ۇيتكەنى قىزىل رايونداردىڭ كوبى چان كايشيدىڭ تىكە باسقارۋىنداعى جەرلەرگە ورنالاسقان ەدى. بۇل جورىقتا 300 مىڭ قىزىل اسكەردەن سوڭىندا 70-80 مىڭ ادام عانا قالدى. گانسۋ، نينسيا، شانسيگە جەتتى، مۇڭعۇليامەن شەكتەس قاۋىپسىز رايونعا كەلدى. 1936 جىلى 6 ايدا سوۆەتپەن بايلانىس قايتا جانداندى، سوۆەت جاق نينسيا ارقىلى قارۋ جەتكىزۋگە ماقۇل بولدى. 1933 دىلى شىڭجاڭدا اسكەري وزگەرىس تۋىلىپ سوۆەتشىل شەن شيكاي بيلىككە كەلدى، ول سوۆەت كومپارتياسىنا كىردى، شىڭجاڭدا جاپپاي قازاقستاندا بولعان كوممۋنيستىك ساياسات ءجۇرىلىپ قازاقتارعا قاراتا قاتاڭ ءجانىشتاۋ مەن قىرعىنشىلىق جۇرگىزىلدى، سونىڭ كەسىرىنەن التاي، بوعدا، باركولدەن 25 مىڭداي قازاق دۇڭعان ميلليتاريست ما بۋ فانعا بارىپ ونان ءتىپتى زور قىرعىن كورىپ 5-6 مىڭ قازاق تيبەت اسۋعا ءماجبۇر بولدى. 1940 جىلى ءور التايدا ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس پايدا بولدى.
قىزىل رايوندار جانە قىتاي قىزىل ارمياسىنىڭ ستراتەگيالىق جوتكەلۋى
قىتاي قىزىل ارمياسىنىڭ 22 مىڭ ادامدىق 4 باعىتى شىڭجاڭعا كىرمەك بولدى، بىراق ولار ما بۋ فان جاساقتارىنان جەڭىلىپ 400 دەن اسا ادامى عانا شىڭجاڭعا جەتتى.
1937جىلى جاپونياعا قارسى سوعىس باستالعاننان كەيىن كوممۋنيستەر قايتادان گومين ۇكىمەتىمەن بىرىگىپ كەتتى، قىزىل ءارميانىڭ كوبى گومينگە باعىناتىن 18 قۇراما ارميا عا وزگەرتىلدى. ەندىگى جەردە ولار قىزىل تۋ، قىزىل پاگونمەن ەمەس قايتا گومين ۇكمەتىنىڭ تۋىن جانە پاگونىن قولداناتىن بولدى.
ماۋدىڭ قىزىل ارميانى گومينگە باعىناتىن 18 قۇراما ارمياعا وزگەرتۋ بۇيرىعى.
گومين ۇكمەتىنىڭ تۋىن كوتەرگەن قىتاي قىزىل اسكەرلەرى.
1937 جىلى 10 ايدىڭ 23 كۇنى قىتاي كومپارتياسى جوۋ شياۋ ءپاندى شىڭجاڭعا شەن شيكايعا جىبەردى، سوۆەت جاق ولارعا: «ءتۇرلى قارۋلى جانە تەحنيكالىق كادرلارمەن، اقشامەن جانە كيىممەن، ينتەرناتسيونال سەندەردى قامدايدى» دەدى. (جوۋ شياۋ ءپاننىڭ شىڭ جاڭداعى مىندەتى) 1938 جىلى 2 اقپاندا كاڭ شىڭ سوۆەتتىڭ يان انداعى وكىلى اندرەيەۆپەن كەزىككەن كەزدە: « ءوزىمىز قورعانىس يندۋسترياسىن قۇرۋىمىز كەرەك، بۇعان سوۆەت قارجىلىق كومەك بەرسە ەكەن!» دەگەن تىلەگىن ايتتى. 1938 جىلى 8 ايدىڭ 17 كۇنى ءرىن بي شي ءوزىنىڭ كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونالداعى دوكلادىندا: «1. قىزىل اسكەرلەردە ءالى دە قارۋ كەمشىل. 2.بار قارۋدىڭ ساپاسى تومەن، ارتيللەريا، تانكىلەر مەن ۇشاقتار شۇعىل قاجەت…» دەپ مالىمەت بەرگەن. الايدا سول كەزدەگى حالقارالىق جاعدايلارعا بايلانىستى سوۆەت كوممۋنيس قىتايلارعا اشىقتان اشىق قارۋ بەرە المادى، جاپونيانىڭ ازياعا باعىتتالعان كەڭ كولەمدى سوعىسىنىڭ اسەرىنەن سوۆەت ۇكىمەتى گومين ۇكىمەتىمەن ۋاقىتشادا بولسا ساناسۋعا تۋرا كەلدى، گومين ۇكىمەتىنە قارۋ بەردى، ونىسى جاپوننان بىرگە ساقتانۋدىڭ شاراسى بولاتىن، دەسەدە وسى قارۋدىڭ 20-25% ءىن تاعىدا كوممۋنيستەرگە بەرىپ وتىرعان. 1938 جىلى 16 اۆتوموبيلگە قارۋ تيەپ ياان انگە اكەلگەن. 1938 جىلى 5-6 ايللاردا ءۇش رەتتە 51 جۇك اۆتوموبيلىمەن ءتۇرلى قارۋلار اكەلگەن. 1940 جىلداردان باستاپ قارۋ ازايا بەرگەن، وسى ۋاقىتتاردا ماۋ جاپونمەن قۇپيا كەلىسىمدەر جاساپ تەك شاعىن پارتيزاندىق ارەكەتتەرمەن عانا شەكتەلگەن، كەرىسىنشە گومينعا كىرگىزگەن جانسىزدارى ارقىلى كوپ اقباردى جاپوندارعا بەرىپ گومين ۇكىمەتىنىڭ اۋرى زيانعا ۇشىراۋىنا سەبەپشى بولعان. وسى تۇستا ماۋ سوۆەتكە قازىرشە كوپ قارۋ كەرەك ەمەس دەپ اشىق ايتقان. الايدا قارۋ تاسىمالى نەگىزىنەن مۇڭعۇليا ارقىلى ازدا بولسا تولاسسىز كەلىپ تۇرعان.
1941جىلى 6 ايدىڭ 22 كۇنى سوۆەت-گەرمان سوعىسى باستالدى، سوۆەت وداعى جاپونيانىڭ سىبەرياعا سوعىس اشۋىنان ساقتانۋ ءۇشىن كوممۋنيس قىتايلارمەن گومين ۇكىمەتىنە قارۋ بەرۋگە مۇددەلى بولدى، دەسەدە جىل سوڭىنا قاراي جاپونيانىڭ امەريكامەن سوعىسقا بار كۇشىن سالعانىن بايقاپ ول جوسپاردى ۋاقىتشا دوعارا تۇردى، وسى كەزدە قىتاي كوممۋنيستەرىنىڭ تۇرعان رايوندارىندا اۋىر ەكونوميكالىق قيىنشىلىق باستالىپ كەتتى، بۇعان سوۆەت كومەگىنىڭ ازايۋى جانامالاي سەبەپشى بولدى. قاعاز، استىق، ءدارى وتە تاپشى بولدى، جاپونداردىڭ توناۋىمەن گومين ۇكىمەتىنىڭ سانكتسياسى باستى سەبەپ ەدى. 1942 جىلى 7 ايدا اتاقتى ستالينگراد شايقاسى باستالدى، وسى كەزدە ستالين « جاپوندارد گەرمانمەن ءتىل بىرىكتىرىپ شىعىستان شابۋىل جاساماق ەكەن» دەگەن اقبارعا يە بولىپ قايتادان قىتايلارعا قارۋ بەرمەكشى بولدى، ول: «قىتاي قىزىل اسكەرىنەن ەكى ءدۆيزيانى مۇڭعۇلياعا جىبەرىپ قارۋدى تاپسىرىپ الۋ كەرەك» دەدى، بىراق ماۋ: « ونى جاپوندار بايقاسا ءبىزدىڭ اسكەرلەردى ۇشاقپەن بومبالاپ جوق قىلىدى!» دەپ باس تارتتى.
1945 جىلى جازدا سوۆەت وداعىنىڭ ميلليونداعان اسكەرى ءۇش باعىتتا شىعىس سولتۇستىك قىتاي ء(مانجۋريا) باسىپ كىرىپ كانتون ارمياسىن تالقاندادى، بىرنەشە جىلدان بەرى وسى اۋماقتا پارتيزاندىق سوعىس جۇرگىزىپ كەلگەن 30 مىڭداي قىزىل قىتاي اسكەرى ولارعا قوسىلدى، جاپوندار تىزە بۇككەننەن كەيىن اراسى ءبىر جىلعا دەيىن سوۆەتتىكتەر سولتۇستىك قىتايدا كوممۋنيستەردى تىگىنەن تىك تۇرعىزدى. ولارعا كەڭەس وداعى كەمىندە 1 ميلليون جاۋىنگەردى قۇرتۋعا قابىلەتتى جاپوندىق كۆانتۋن ارمياسىنىڭ قارۋ-جاراعى مەن جابدىقتارىن ۇسىندى: 700 000 مىلتىق، 14 مىڭ پۋلەمەت، 4000 قارۋ، 600 تانك، 860 ۇشاق، 2500 ۆاگون جانە 679 وق-دارىلەر قويماسى; وسى قارۋلار ارقىلى ءبىر جىل ىشىندە كوممۋنيستىك قىتاي قوسىنى 400 مىڭ ادامنان 1 ميلليون 300 مىڭعا كوبەيدى. 100 ميلليون ادامى بار رايوندى باسقاردى، ال سوۆەتتىكتەر جاپونداردىڭ بايلىقتارىن بۇلاپ الدىدا شەگىنىپ شىقتى. بىراق ولار تەگىن كەتكەن جوق ، گوميندى اۋداراتىن كوممۋنيستەردى تىكتەپ كەتتى. يالتا كونفەرەنتسياسى بويىنشا سوۆەت وداعى جاپونعا قارسى سوعىسقا قاتىناسۋ ءۇشىن شارت قويعان ەدى، ول شارتتا: مانجۋريانى جاپوننان العاننان كەيىن ءبىر جىل يەلەنىپ تۇرۋ، مۇڭعۇليانىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋ بولاتىن.
1940 جىلى التايدا باستالعان قازاقتاردىڭ ۇلت-ازاتتىق سوعىسى 1944 جىلدىڭ باسىندا مۇڭعۇليا باسشىسى التاي قازاقتارىنا قارۋ بەردى، جىل سوڭىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ التاي ايماعىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن مەڭگەردى سونداي-اق 10 ايدىڭ 24 كۇنى «التاي قازاقتارىنىڭ توڭكەرىستىك ۋاقىتشا ۇكىمەتى» ءىن قۇردى، وسپان باتىر باسشى بولدى.
وسپان باتىر مەن شويبالسان
1945 جىلعى سوۆەت پەن گومين ۇكىمەتىنىڭ شارتى بويىنشا گومين ۇكىمەتى مۇڭعۇليانىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋعا ماقۇل بولدى، بىراق سوۆەت ۇكىمەتىنەن : «سوۆەت وداعى قىتايداعى از ۇلىتتاردىڭ كوتەرىلىسىن قولداماۋى، مانجۋريادان شەگىنىپ شىعۋى، تەك گومين ۇكىمەتىن عانا زاڭدى ۇكىمەت دەپ تانۋ» سىندى شارتتاردى ورتاعا قويدى. سوۆەت وداعى بۇل شارتتارعا نەگىزىنەن ماقۇل بولدى. ولار ءۇشىن 16 وداقتاس رەسپۋبليكا مۇڭعۇليانىڭ ماڭىزى زور ەدى، الدا-جالدا قىتايمەن قاقتىعىس بولا قالسا مۇڭعۇليانى الىپ سوۆەت شەگاراسىنا كەلگەنشە سوۆەتتىكتەردە سول اراعا ۇلگەرىپ كەلەتىن ەدى.
1944 جىلى 8 ايدا ىلە ايماعىنىڭ نىلقى اۋدانىندا قازاقتار كوتەرىلىسكە شىقتى، وسى جىلدىڭ سوڭىندا سوۆەت اسكەرلەرىمەن ىلەدەگى قازاقتاردان قۇرالعان پارتيزاندار قۇلجا قالاسىن الدى، قۇلجادا «شىعىس تۇركىستان ۋاقىتتىق ۇكىمەتى» (شتر ) قۇرىلدى. بىراق ۇكىمەت باسىنا قازاقتاردى شىعارمادى، نەگىزى ۇيعۇرلار باسشى بولدى، ۇكىمەت ءتىلى ۇيعۇر ءتىلى بولدى. 1945 جىلى تارباعاتايدىڭ مايلى-ءجايىر تاۋى مەن ەرەنقابىرعادادا پارتيزاندار پايدا بولدى، 1945 جىلدىڭ سوڭىندا التاي، تارباعاتاي، ىلە ءۇش ايماق شتر عا بىرىكتى. 1946 جىلعى كەلىسىم ارقىلى شتر كۇشىنەن قالدىرىلدى.
1946 جىلى امەريكا گومي ۇكىمەتىن سوۆەت وداعى كومپارتيانى قولداپ قىتايدا ازاماتتىق سوعىس باستالدى. ءار قادامىن ەكونوميكالىق مۇددە تۇرعىسىنان عانا شەشەتىن، ادام شىعىنى مەن زاتتىق شىعىننان قاشاتىن امەريكا ءبىر جىلدان سوڭ گومين ۇكىمەتىن قولداۋىن توقتاتتى. ال سوۆەت بار كۇشپەن كوممۋنيستەردى قولداپ ولاردىڭ بۇكىل قىتايدى الۋىنا مۇددەلى بولدى. تەك 1947 جىلى دەيىن 300 000 مىلتىق كومەككە بەرىلدى، 13 ميلليارد دوللارعا بارابار قارۋلار مەن 4 ميلليارد دوللارعا بارابار اۋىر قارۋلاردى بەردى. 37 مىڭنان استام ارتيللەريا، مينومەت جانە زىمىراندار، 600 تانكتەر، 861 ۇشاق، 12 مىڭ پۋلەمەت، 2000-نان استام اۆتوكولىك بەرىلدى. وسىنىڭ ارقاسىندا كوممۋنيستەر جەڭدى، سوۆەتتىڭ بۇيرىعىمەن شتر دىڭ ءۇش ايماعى مەن 15 مىڭ اسكەرىدە ءبىر تال وق اتپاي قىزىل قىتايعا بەرىلدى.
1949 جىلى 10 ايدىڭ 1 كۇنى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى قۇرىلدى. كەلەسى كۇنى سوۆەت ءبىرىنشى بولىپ مويىندادى، ماۋ سوۆەتكە بارىپ كەلىسىمدەر جاسادى، سول جىلداردا 24 ميلليارد دوللارلىق كومەك بەرىلىپ 10 مىڭنان اسا ماماندار قىتايعا جىبەرىلىپ 1000 نان اسا قۇرىلىس نساندارى مەن مۇناي-كەندەردى اشۋعا كومەكتەستى. حرۋشەۆ شىققان سوڭ بارىپ ەكى ەل قاتىناسى ۋشىقتى، سوۆەت ماماندارى تۇگەل قايتىپ كەتىپ كوپتەگەن قۇرىلىستار اياقسىز قالدى، سوۆەت قارىزىن استىقپەن قايتارۋعا تۋرا كەلىپ 1959-1961 جىلدارى 43 ميلليون ادام اشارشىلىقتان قىرىلدى.
پىكىر قالدىرۋ