اتاسۋ تۇرعىندارىن دۇرلىكتىرگەن وقيعا
قاراعاندىدان ەكى ءجۇز شاقىرىم جەردە ورنالاسقان اتاسۋ اۋىلىندا 14 مىڭنان استام ادام تۇرادى. ازاتتىق تىلشىسىنە مامىردىڭ 28-ىنە قاراعان ءتۇنى وسى اۋىلدا اتىپ ولتىرىلگەن جەرگىلىكتى بەلسەندى عالى باقتىباەۆ تۇرعان ءۇيدى بىردەن تابۋ مۇمكىن بولمادى. كوشەدە كەزدەسكەن ادامدار بەلسەندىنىڭ ۇيىنە قالاي بارۋعا بولاتىنىن تۇسىندىرە الماعانىمەن، عالى باقتىباەۆتى جاقسى بىلەتىنىن، ونىڭ اۋىلداستارىنا زاڭ ماسەلەلەرى بويىنشا كومەكتەسكەنىن ايتىپ، تەزىرەك كەتۋگە اسىقتى.
- پوليتسيا جۇرتتى تەرگەپ جاتىر: بولىمشەدە كەزەك كوپ، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ءۇي-ءۇيدى ارالاپ ءجۇر. عالىنى كورشىم ءارى وتە كوپ جازاتىن ادام رەتىندە جاقسى بىلەتىنمىن. وعان كومەك سۇراپ كەلۋشىلەر كوپ ەدى. عالىنىڭ قاجەت ورىندارعا جازعان وتىنىشتەرى جاۋاپسىز قالمايتىن، سوت بولاتىن، تاعىسىن تاعى… وسىلاي ءجۇرىپ، بىرەۋدىڭ جولىن كەسكەن سياقتى، سونىسى ءۇشىن جاپا شەكتى، – دەدى ازاتتىق تىلشىسىنە كوشەدە كەزدەسكەن، ءوزىن تانىستىرۋدان باس تارتقان قارت ادام.
عالى باقتىباەۆتىڭ قازاسىنا بايلانىستى پوليتسيانىڭ بىرنەشە كۇننەن بەرى اۋىل تۇرعىندارىنان جاۋاپ الىپ جاتقانى، الايدا قىلمىسقا كۇدىكتىلەردىڭ ءالى تابىلماعانى ازاتتىق تىلشىسىنە كەيىنىرەك ءمالىم بولدى. باقتىباەۆتىڭ ءۇيىن كورسەتۋگە كەلىسكەن ءبىر تۇرعىن بەلسەندىنىڭ “وتە قاتىگەزدىكپەن ءولتىرىلۋى بۇكىل اۋىلدى ءدۇر سىلكىندىرگەنىن” ايتتى. ءوز اتى-ءجونىن اتاعىسى كەلمەگەن بۇل تۇرعىن جۋرناليستكە ىزدەگەن ءۇيدى كورسەتكەننەن كەيىن كەتكەنشە اسىق بولدى.
ءۇيىنىڭ الدىندا اتىپ ولتىرگەن
باقتىباەۆتار وتباسى 1956 جىلى سالىنعان وتە قاراپايىم ەسكى ۇيدە تۇرادى ەكەن. بۇل ءۇي عالىعا اكەسىنەن قالعان. وتباسىنىڭ قاراپايىم تۇرمىس كەشەتىنى كورىنىپ تۇر. عالى باقتىباەۆ ەكىنشى توپتاعى مۇگەدەك بولعانى ءۇشىن جاردەماقى الىپ كەلگەن. ەندى اناسىنا تىرەۋ بولاتىن بەلسەندىنىڭ 19 جاستاعى ۇلى جۇك تاسۋشى بوپ جۇمىسقا تۇرعان. ول ازاتتىق تىلشىسىنە سوڭعى ۋاقىتتا اكەسىنە قوقان-لوقى كورسەتۋ جيىلەگەندە، ودان بۇل جۇمىسىن توقتاتۋىن سۇراعانىن ايتادى.
- اكەم باستاعان ءىسىن سوڭىنا دەيىن جەتكىزەتىنىن ايتتى. ول وتە باتىل ءارى جىگەرلى كىسى ەدى، ەشكىمنەن، ەشتەڭەدەن قورىقپايتىن، ەندى ونى ءولتىرىپ كەتتى. ولارعا اكەم عانا كەرەك بولعان، سونىڭ جانىن الۋعا عانا كەلگەن، – دەيدى ەلدار.
عالى باقتىباەۆتىڭ جاقىندارى بەلسەندىگە قوقان-لوقى كورسەتۋ 2017 جىلدىڭ سوڭىنان باستالعانىن جەتكىزدى. بۇل كەزدە عالى اۋدانداعى سالدىر-سالاقتىق، جەمقورلىق جانە الاياقتىققا بايلانىستى بىرقاتار ىسكە قوعامدىق زەرتتەۋ جۇرگىزۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن.
- ول وتە ءادىل، ادال، جۇمىسىن جان-تانىمەن بەرىلىپ ىستەيتىن ادام ەدى. بىرەۋدىڭ جەمقورلىق جاساعانىن بىلسە، بىردەن كۇرەسكە ۇمتىلاتىن. بىرنەشە ادامنىڭ جۇمىستان بوساتىلۋىنا قول جەتكىزدى: ولاردىڭ اراسىندا پوليتسيا، اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمى مەن جەرگىلىكتى كوللەدج قىزمەتكەرلەرى دە بار، – دەيدى جەكە باسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن اتى-ءجونىن كورسەتپەۋدى سۇراعان عالى باقتىباەۆتىڭ دوسى.
العاش رەت عالىعا ەسكەرتۋ جاساعاندار بەلسەندى ءۇيىنىڭ ەكى تەرەزەسىن پنەۆماتيكالىق مىلتىقتان اتىپ سىندىرعان. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن بەلگىسىز بىرەۋ عالى ورناتقان كوشەگە جارىق بەرەتىن پروجەكتوردى سىندىرىپ كەتكەن. 2019 جىلدىڭ اقپانىندا عالىعا شابۋىل جاسالعان: كەشقۇرىم بەتپەردە كيگەن ەكى ادام عالىنىڭ بەتىنە سۇيىق گاز شاشىپ، ونى تەمىر تاياقپەن ۇرىپ-سوققان. وسىنىڭ ءبارى عالىنىڭ ءۇيىنىڭ الدىندا بولعان. ول كەزدە جارىق ءسونىپ تۇرعان. عالىنىڭ تۋىستارى الگى قىلمىسكەرلەردىڭ سول كۇيى تابىلماعانىن ايتادى. بۇل ەكىنشى ەسكەرتۋ بولاتىن.
ال مامىردىڭ 28-ىنە قاراعان ءتۇنى ىمىراعا كونبەگەن بەلسەندىنى اقىرى ءولتىرىپ تىنعان. الدىن الا مالىمەت بويىنشا، بەلسەندىنى قوساۋىز مىلتىقتان اتقان.
- قىلمىسكەر قورشاۋدان سەكىرىپ ءوتىپ، ءۇي بۇرىشىندا تىم جاقىن جەردە تىعىلىپ وتىرعان سياقتى. بايلاۋداعى ءيتىمىز سول جاققا قاراپ ۇرە بەردى. مەن ۇيدە ەدىم. عالىعا قاقپانى اشتىم. ول اۋلاعا كىرىپ، قاقپانى ىشىنەن قۇلىپتاپ، ۇيگە ەندى كىرە بەرگەنىندە تۋ سىرتىنان بىتىراي ۇشقان وق ءتيدى. ءۇيدىڭ ىشىندە، دالىزدە، اس ۇيدەگى پەشتىڭ قابىرعاسىندا، ەسىك جاقتاۋىندا بىتىرا ىزدەرى بار. اينەكتەر سىندى. ول جەرگە ەتپەتتەي قۇلادى، مەن ايعايلاپ، ونى ۇيگە كىرگىزىپ الدىم. ەسىكتى جاۋىپ، پوليتسيا شاقىردىم، – دەيدى ۇيدەگى بىتىرا وق ىزدەرىن كورسەتكەن عالى باقتىباەۆتىڭ جەسىرى رابيعا.
وق ىزدەرى شىنىمەن كوپ ەكەن: قاقپادا، قورشاۋدا، تەرەزە مەن ءۇيدىڭ ىشكى جانە سىرتقى قابىرعالارىندا، ءۇي الدىنداعى اۋلانى جاپقان شاتىردا قالعان. تۋىستارى عالىنى ولتىرۋگە كىمنىڭ قاتىسى بارىن بىلمەيدى، ولار پوليتسيا ۇيدەن الىپ كەتكەن قۇجاتتاردى: شاعىمدار، حاتتار، سوت شەشىمدەرى مەن باسقالارىن مۇقيات زەرتتەيدى دەپ ۇمىتتەنەدى.
عالى باقتىباەۆتىڭ ءىسى
جاقىندارىنىڭ سوزىنشە، عالى باقتىباەۆ جيىرما جىلعا جۋىق قوعامدىق ىسپەن اينالىسىپ، اۋىل تۇرعىندارىن تولعاندىرعان ماسەلەلەردى كوتەرىپ كەلگەن.
- قاراعاندىدان كەلگەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى بارلىق قاعاز-قۇجاتتاردى الىپ كەتتى. وندا عالىنىڭ كىمدەرگە كومەكتەسكەنى، قانداي شاعىمدارمەن جۇمىس ىستەگەنى انىق كورىنىپ تۇر. ول ءبارىن حالىق ءۇشىن جاسادى، جەمقورلىققا قارسى كۇرەستى، – دەيدى بەلسەندىنىڭ اپكەسى راۋشان.
پوليتسيا اكەتكەن قۇجاتتار ىشىندە ءبىر كومپانيادان “سوت شەشىمىمەن وندىرىلگەن 300 ميلليون تەڭگە ارناۋلى اشىق شوتقا اۋدارىلسىن” دەپ قول قويعان اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءوتىنىشى دە بولعان. عالىنىڭ تۋىستارى مەن دوستارىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل اقشانى اۋىلعا ەلەكتر جەلىسىن جۇرگىزۋگە جۇمساۋ جوسپارلانعان. جوباسى دا جاسالعان. ەندى بەلسەندى ولىمىنەن كەيىن عالىنىڭ تۋىستارى مەن اۋىل تۇرعىندارى “بۇل ىسپەن ەندى كىم اينالىسىپ، باستامانى سوڭىنا دەيىن جەتكىزەدى؟” دەپ الاڭدايدى.
جاقىندارى عالىنىڭ سوڭعى ءۇش كۇندە ماۋسىمنىڭ 9-ى كۇنى وتەتىن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءتۇسىپ جاتقان كانديدات ءامىرجان قوسانوۆتىڭ سايلاۋ شتابىندا ەرىكتى بولىپ جۇمىس ىستەگەنىن ايتادى.
بەلسەندى سوڭعى كەزدە ءوز تۋىسىنا جەزقازعانداعى پاتەرگە بايلانىستى الاياقتىق فاكتىسى بويىنشا قىلمىستىق ءىستى قايتا قوزعاۋعا كومەكتەسىپ جۇرگەن. بۇل ىسكە بىرنەشە كىسىنىڭ ارالاسى بار. سوتتىڭ سوزىلىپ كەتكەنىنە، سوت اكتىلەرىنىڭ تۇسىنىكسىز جاسالعانى جايلى شاعىم تۇسىرگەن. عالى وسى ىسكە قاتىسى بار ادامداردى جاۋاپقا تارتپاقشى بولعان.
- عالى ءارتۇرلى ادامدارعا وتە كوپ شاعىم جازىپ ءجۇرىپ، بيىل اقپاندا الاياقتىق فاكتىسى بويىنشا قىلمىستىق ءىستى قايتا باستاۋعا قول جەتكىزگەن ەدى. بىراق سودان بەرى حابار جوق. مەنىڭ پاتەرىم باسقا ادامعا تىركەلگەن بوپ شىقتى. عالىنىڭ كوزى كەتكەن سوڭ، قىلمىستىق ءىستى قايتا توقتاتىپ تاستاي ما دەپ قورقامىن. بۇل ىسكە قۇزىرلى ورگانداردىڭ نازار اۋدارعانىن قالايمىن، – دەيدى عالىنىڭ تۋىسى زاۋرە.
بەلسەندى قازاسىنا بايلانىستى تەرگەۋ
جاڭاارقا اۋداندىق اكىمدىگىندە عالى باقتىباەۆتى ءوتىنىش-شاعىمدى كوپ جازاتىن، اۋداننىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەرىنە بەي-جاي قارامايتىن اسا بەلسەندى ازامات بولعان ەدى دەپ ەسكە الدى.
جاڭاارقا اۋداندىق پوليتسيا بولىمشەسىندە عالى باقتىباەۆتىڭ قازاسى تۋرالى ازاتتىق تىلشىسىمەن سويلەسۋدەن باس تارتىپ، قاراعاندى وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتىنە سىلتەدى. بىرنەشە كۇن بۇرىن وبلىستىق دەپارتامەنت “مامىردىڭ 28-ءى كۇنى وق ءتيىپ قازا بولعان اتاسۋ اۋىلىنىڭ 59 جاستاعى تۇرعىنى تابىلدى” دەپ حابارلاعان. قىلمىستىق كودەكستىڭ 99-بابى (“كىسى ءولتىرۋ”) بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالعان.
“تەرگەۋ بارىسىن وبلىس پروكۋراتۋراسى مەن پوليتسيا باسشىلىعى ءوز باقىلاۋىنا الدى. قىلمىستىق-پروتسەستىك كودەكستىڭ 201-بابىنا (“سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋ دەرەكتەرiن جاريا ەتۋگە جول بەرمەۋ” – رەد.) سايكەس وزگە اقپارات جاريالاۋعا بولمايدى” دەپ مالىمدەدى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.
تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا، اتاسۋ اۋىلىندا بەلسەندىنىڭ قازاسىنا بايلانىستى تەرگەۋ جالعاسىپ جاتىر. وقيعا ورنىنان تابىلعان زاتتاي ايعاقتارعا ساراپتاما تاعايىندالعان. تۋىستارى تەرگەۋگە كومەكتەسەتىن اقپارات بەرگەن ادامعا سىياقى تاعايىندالعانىن ەستىگەندەرىن ايتادى. بىراق ازىرگە ونى راستايتىن رەسمي اقپارات جوق. تەرگەۋ بارىسى تۋرالى وسىعان دەيىن رەسمي ورىندار جاريالاعان مالىمەتتەن وزگە اقپارات ايتىلمايدى.
اتاسۋ اۋىلىنان شىعا بەرىستە ازاتتىق ءتىلشىسى مىنگەن كولىكتى جول شەتىندە تۇرعان پاترۋلدىك پوليتسيا توقتاتتى. امانداسىپ، جۇرگىزۋشى كۋالىگى مەن تەحنيكا قۇجاتىن مۇقيات قاراپ شىققان سوڭ جىبەردى.
عالى باقتىباەۆتى مامىردىڭ 30-ى كۇنى اتاسۋ اۋىلىنا جەرلەدى. سول كۇنى Transparency Kazakhstan قوعامدىق قورى قازاقستان بيلىگىن قىلمىستى اشىق، ساپالى، ءادىل تەرگەۋگە شاقىردى. قوعامدىق ۇيىم بەلسەندىنىڭ قازاسىن “قازاقستاننىڭ ازاماتتىق قوعامىنا سوققى” دەپ اتاپ، “مۇنداي وقيعالاردان كەيىن ادامدار قوعامداعى زاڭسىزدىقتار مەن ماسەلەلەر جايلى اشىق ايتۋعا قورقادى” دەپ مالىمەدى.
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ