20 جىل بۇرىن ۆلاديمير پۋتين رەسەي پرەمەر-ءمينيسترى بولىپ تۇرعان تۇستا شەشەنستاندا اسكەري وپەراتسيا باستاۋعا بۇيرىق بەرگەن ەدى. كاۆكاز ايماعىنداعى قاندى سوعىستاردىڭ ءبىرى قالاي باستالىپ ەدى؟
“توزاققا قوش كەلدىڭىز”. 20 جىل بۇرىن شەشەن سوعىسى باستالعان
kerey.kz
11995 جىل. ەر ادام شەشەن سەپاراتيستەرىنىڭ تۋىن ۇستاپ تۇر. 1994-96 جىلى رەسەي اسكەريلەرى شەشەنستانداعى كوپ عيماراتتى بومبالاپ قيراتتى. وسى جىلى فەدەرال اسكەريلەرى مەن شەشەن سەپاراتيستەرى اراسىنداعى سوعىس شەشەنستاننىڭ دە-فاكتو تاۋەلسىزدىگىمەن اياقتالدى.
2شەشەنستان تۇرعىنى. 1994 جىلى تۇسىرىلگەن سۋرەت. كرەمل رەسەي بيلىگىمەن كەلىسپەگەن شەشەندەرگە قاتتى قىسىم جاسادى. الەكساندر سولجەنيتسىن گۋلاگ-تا ءبىر كامەرادا وتىرعان شەشەندى شەشەندەر “سوۆەت وداعىنىڭ ايتقانىنا كونبەي قويدى” دەپ جازدى.
3گروزنىيداعى جازالاۋ. 1996 جىل. سوعىس شەشەنستاندى ەكسترەميزم مەن بۇزاقىلىقتىڭ وشاعىنا اينالدىردى. 1997 جىلى ايماق شاريعات زاڭىن قابىلداپ، ءولىم جازاسىن قولدانا باستادى.
4رەسەي اسكەريلەرى شەشەنستاننان داعىستانعا قاراي وتكەن سەپاراتيستىك توپتارمەن سوعىسىپ جاتىر. 1999 جىلدىڭ قىركۇيەگى.
51999 جىلى 13 قىركۇيەكتە ماسكەۋ مەن تاعى ەكى قالادا كوپقاباتتى عيماراتتاردا جارىلىس بولىپ، 300-دەن استام ادام مەرت بولدى. پۋتين بۇل جارىلىستى شەشەنستانداعى “تەرروريستەردى” ايىپتادى. جارىلىس شەشەنستانداعى ەكىنشى سوعىسقا تۇرتكى بولدى. ەلدە “كرەمل شەشەنستاندا سوعىس باستاۋ ءۇشىن جارىلىستى ادەيى ۇيىمداستىردى” دەپ كۇدىك كەلتىرگەندەر بولدى.
61999 جىلى 1 قازاندا رەسەي اسكەرىن شەشەنستانعا كىرگىزدى. بۇل سۋرەت 2 قازاندا تۇسىرىلگەن.
7رەسەي اسكەريلەرى شەشەنستان “ساربازدارىمەن” اتىسىپ جاتىر.
8رەسەيگە قارسى شىققان شەشەندەر فەدەرال اسكەريلەرىن بارلاپ تۇر. 17 قازان 1999 جىل.
9رەسەي اسكەرىنىڭ تىكۇشاقتارى شەشەنستانداعى اۋىلداردى اينالىپ ءجۇر. تىكۇشاقتار مەن ۇشاقتار رەسەي اسكەرىنە ۇستەمدىك بەردى. اۋەدەن جاۋعان وق پەن بومبادان تالاي بەيبىت تۇرعىن كوز جۇمدى.
10رەسەي شەشەنستانداعى سوعىستا “توچكا” دەپ اتالاتىن راكەتكاسىن قولداندى. بۇل سۋرەت 1999 جىلى قاراشادا تۇسىرىلگەن. ال 21 قازاندا رەسەي اسكەريلەرى بالليستيكالىق راكەتالارىمەن گروزنىيدىڭ ورتالىعىن تالقاندادى. سالدارىنان جۇزدەن استام ادام مەرت بولدى. كرەملدىڭ بۇل ارەكەتىن حالىقارالىق قاۋىمداستىق سىنادى.
11 گروزنىيدىڭ شەتىندەگى قيراعان عيماراتتىڭ ءبىرىنىڭ قابىرعاسىنداعى “توزاققا قوش كەلدىڭىزدەر. 2-ءبولىم” دەگەن جازۋ جازىلعان.
12رەسەيدىڭ اسكەري كۇشتەرى. 2000 جىلدىڭ باسى.
13اسكەريلەر گروزنىيدا رەسەي تۋىن ۇستاپ تۇر. 2000 جىلدىڭ اقپانى. بۇل ۋاقىتتا رەسەي گروزنىيدى العان ەدى.
14سوعىس كەزىندە گروزنىي قالاسى قاتتى قيرادى.
15رەسەي اسكەريلەرى شەشەنستانداعى تاۋلار مەن ورمانداردى بارلاپ ءجۇر. فەدەرال اسكەريلەرى گروزنىيدى باسىپ العان سوڭ شەشەن “ساربازدارى” تاۋ مەن ورماندارعا ويىستى. 2000 جىلدىڭ اقپانى.
16رەسەيگە قارسى سوعىسىپ جۇرگەن شەشەندەر گروزنىي ماڭىنداعى ورماندا. 1999 جىلدىڭ جەلتوقسانى.
17رەسەي اسكەريلەرى شەشەنستانداعى تاۋلاردى بارلاپ ءجۇر. 2000 جىلدىڭ ءساۋىرى.
18رەسەي اسكەرلەرى تاۋلاردان كەتكەن سوڭ يسلاميستەر قايتا كۇش الدى. رەسەيدىڭ باسقا قالالارىندا شابۋىلداي باستادى.
192000 جىلدىڭ ناۋرىزى. كومسومولسكوە ەلدىمەكەنىندەگى اتىستان 700-دەن استام ادام مەرت بولدى. ولاردىڭ كوبى – بەيبىت تۇرعىن. ناۋرىزدىڭ ورتاسىندا پۋتين رەسەيدەگى پرەزيدەنت سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتىپ، مامىردا قىزمەتىنە كىرىستى. كەيىن شەشەنستاندى كرەمل تولىق باقىلاۋىنا الدى.
202002 جىلى 23 قازاندا شەشەنستانداعى يسلاميستەر ماسكەۋدەگى تەاترعا شابۋىل جاساپ، مىڭعا جۋىق كورەرمەن، اكتەرلەردى كەپىلگە الدى. بۇل وقيعا جۇرت اۋزىندا “نورد-وست” دەپ اتالادى. ءۇش كۇننەن كەيىن رەسەي قارۋلى جاساعى تەاترعا باسىپ كىردى. كرەمل تەاترعا شابۋىل جاساعانداردىڭ بارلىعى مەرت بولعانىن حابارلادى. بۇدان بولەك، كەپىلگە الىنعان 130 ادام دا قازا تاپتى. ساراپشىلار رەسەيدىڭ قۇتقارۋ وپەراتسياسىن ء“ساتسىز بولدى” دەپ سىنادى.
21سەپاراتيستەر جاعىندا سوعىسقان احماد قادىروۆ (سول جاقتا) كەيىن كرەملدىڭ ساياساتىن قولداپ شىقتى. 2000 جىلى ناۋرىزدا ول ايماق باسشىسى قىزمەتىن اتقارۋشى بولىپ تاعايىندالدى. 2004 جىلى ول كىسى قولىنان قازا تاپتى. 2007 جىلى ونىڭ ۇلى رامزان قادىروۆتى (وڭ جاقتا) كرەمل شەشەنستان پرەزيدەنتى ەتىپ بەكىتتى. سودان بەرى ول شەشەنستاندى باسقارىپ كەلەدى. ماسكەۋ سوعىستان سوڭ شەشەنستاندى قىرۋار قارجىنىڭ كۇشىمەن قالپىنا كەلتىردى. بىراق قۇقىق قورعاۋشىلار قادىروۆ ايماقتى قورقىتىپ-ۇركىتۋمەن باسقارىپ وتىر دەپ سىنايدى.
222009 جىلى ساۋىردە كرەمل شەشەنستانداعى “تەرروريزمگە قارسى وپەراتسيا” اياقتالعانىن مالىمدەدى. بۇل قاقتىعىستان شامامەن 50 مىڭنان 80 مىڭعا دەيىن ادام كوز جۇمدى. كوبى – بەيبىت تۇرعىن.
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ