20 jıl bwrın Vladimir Putin Resey prem'er-ministri bolıp twrğan twsta Şeşenstanda äskeri operaciya bastauğa bwyrıq bergen edi. Kavkaz aymağındağı qandı soğıstardıñ biri qalay bastalıp edi?
“Tozaqqa qoş keldiñiz”. 20 jıl bwrın Şeşen soğısı bastalğan
kerey.kz
11995 jıl. Er adam şeşen separatisteriniñ tuın wstap twr. 1994-96 jılı Resey äskerileri Şeşenstandağı köp ğimarattı bombalap qirattı. Osı jılı federal äskerileri men şeşen separatisteri arasındağı soğıs Şeşenstannıñ de-fakto täuelsizdigimen ayaqtaldı.
2Şeşenstan twrğını. 1994 jılı tüsirilgen suret. Kreml' Resey biligimen kelispegen şeşenderge qattı qısım jasadı. Aleksandr Soljenicın GULAG-ta bir kamerada otırğan şeşendi şeşender “Sovet odağınıñ aytqanına könbey qoydı” dep jazdı.
3Groznıydağı jazalau. 1996 jıl. Soğıs Şeşenstandı ekstremizm men bwzaqılıqtıñ oşağına aynaldırdı. 1997 jılı aymaq şariğat zañın qabıldap, ölim jazasın qoldana bastadı.
4Resey äskerileri Şeşenstannan Dağıstanğa qaray ötken separatistik toptarmen soğısıp jatır. 1999 jıldıñ qırküyegi.
51999 jılı 13 qırküyekte Mäskeu men tağı eki qalada köpqabattı ğimarattarda jarılıs bolıp, 300-den astam adam mert boldı. Putin bwl jarılıstı Şeşenstandağı “terroristerdi” ayıptadı. Jarılıs Şeşenstandağı ekinşi soğısqa türtki boldı. Elde “Kreml' Şeşenstanda soğıs bastau üşin jarılıstı ädeyi wyımdastırdı” dep küdik keltirgender boldı.
61999 jılı 1 qazanda Resey äskerin Şeşenstanğa kirgizdi. Bwl suret 2 qazanda tüsirilgen.
7Resey äskerileri Şeşenstan “sarbazdarımen” atısıp jatır.
8Reseyge qarsı şıqqan şeşender federal äskerilerin barlap twr. 17 qazan 1999 jıl.
9Resey äskeriniñ tikwşaqtarı Şeşenstandağı auıldardı aynalıp jür. Tikwşaqtar men wşaqtar Resey äskerine üstemdik berdi. Äueden jauğan oq pen bombadan talay beybit twrğın köz jwmdı.
10Resey Şeşenstandağı soğısta “Toçka” dep atalatın raketkasın qoldandı. Bwl suret 1999 jılı qaraşada tüsirilgen. Al 21 qazanda Resey äskerileri ballistikalıq raketalarımen Groznıydıñ ortalığın talqandadı. Saldarınan jüzden astam adam mert boldı. Kreml'diñ bwl äreketin halıqaralıq qauımdastıq sınadı.
11 Groznıydıñ şetindegi qirağan ğimarattıñ biriniñ qabırğasındağı “Tozaqqa qoş keldiñizder. 2-bölim” degen jazu jazılğan.
12Reseydiñ äskeri küşteri. 2000 jıldıñ bası.
13Äskeriler Groznıyda Resey tuın wstap twr. 2000 jıldıñ aqpanı. Bwl uaqıtta Resey Groznıydı alğan edi.
14Soğıs kezinde Groznıy qalası qattı qiradı.
15Resey äskerileri Şeşenstandağı taular men ormandardı barlap jür. Federal äskerileri Groznıydı basıp alğan soñ şeşen “sarbazdarı” tau men ormandarğa oyıstı. 2000 jıldıñ aqpanı.
16Reseyge qarsı soğısıp jürgen şeşender Groznıy mañındağı ormanda. 1999 jıldıñ jeltoqsanı.
17Resey äskerileri Şeşenstandağı taulardı barlap jür. 2000 jıldıñ säuiri.
18Resey äskerleri taulardan ketken soñ islamister qayta küş aldı. Reseydiñ basqa qalalarında şabuılday bastadı.
192000 jıldıñ naurızı. Komsomol'skoe eldimekenindegi atıstan 700-den astam adam mert boldı. Olardıñ köbi – beybit twrğın. Naurızdıñ ortasında Putin Reseydegi prezident saylauında jeñiske jetip, mamırda qızmetine kiristi. Keyin Şeşenstandı Kreml' tolıq baqılauına aldı.
202002 jılı 23 qazanda Şeşenstandağı islamister Mäskeudegi teatrğa şabuıl jasap, mıñğa juıq körermen, akterlerdi kepilge aldı. Bwl oqiğa jwrt auzında “Nord-Ost” dep ataladı. Üş künnen keyin Resey qarulı jasağı teatrğa basıp kirdi. Kreml' teatrğa şabuıl jasağandardıñ barlığı mert bolğanın habarladı. Bwdan bölek, kepilge alınğan 130 adam da qaza taptı. Sarapşılar Reseydiñ qwtqaru operaciyasın “sätsiz boldı” dep sınadı.
21Separatister jağında soğısqan Ahmad Qadırov (sol jaqta) keyin Kreml'diñ sayasatın qoldap şıqtı. 2000 jılı naurızda ol aymaq basşısı qızmetin atqaruşı bolıp tağayındaldı. 2004 jılı ol kisi qolınan qaza taptı. 2007 jılı onıñ wlı Ramzan Qadırovtı (oñ jaqta) Kreml' Şeşenstan prezidenti etip bekitti. Sodan beri ol Şeşenstandı basqarıp keledi. Mäskeu soğıstan soñ Şeşenstandı qıruar qarjınıñ küşimen qalpına keltirdi. Biraq qwqıq qorğauşılar Qadırov aymaqtı qorqıtıp-ürkitumen basqarıp otır dep sınaydı.
222009 jılı säuirde Kreml' Şeşenstandağı “terrorizmge qarsı operaciya” ayaqtalğanın mälimdedi. Bwl qaqtığıstan şamamen 50 mıñnan 80 mıñğa deyin adam köz jwmdı. Köbi – beybit twrğın.
Azat Europa / Azattıq radiosı
Pikir qaldıru