|  | 

تاريح

ولكە تاريحى

95917074_1697840697046177_3003242249501802496_n

مينگو جىلناماسىنىڭ 37- جىلى 1-قاڭتاردا جارىق كورگەن.
ء(بىزدىڭ جىلناما بويىنشا، 1-قاڭتار، 1948.ج)

كىتاپ اۆتورى: پولات قادىري

كىتاپتى شىعارۋشى باسپا: “التاي” باسپا ءۇيى

پولات قادىري (بولات قادىر) 1919-جىلى شىڭجاڭ ولكەسى قۇتىبي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1949-جىلى ۇندىستانعا، 1957-جىلى تۇركياعا قونىس اۋدارعان. 1940-جىلى شىڭجاڭ ينستيتۋتىنىڭ (قازىرگى شىڭجاڭ ۋنيۆەسيتەتى) ءتىل-ادەبيەت ءبولىمىن بىتىرگەن. 1940-1941-1945 جىلدارى ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ ورگان گازەتى “شىڭجاڭ گازەتىنىڭ” ۇيعىر-قازاق بولىمدەرىندە جۇمىس ىستەگەن. 1944-جىلدىڭ كوكتەمىندە قاماۋعا الىنعان، 1945-جىلى “حان ءتاڭىرى” جۋرنالىندا، 1946-1949 جىلدار اراسىندا “التاي” باسپا ۇيىندە، 1947-1948 جىلدارى “شىڭجاڭ گازەتىنىڭ” ۇيعىر-قازاق بولىمدەرىندە جانە 1947-1949 جىلدارى “التاي” باسپا ءۇيى جاعىنان شىعارىلعان “ەرىك” گازەتىندە جۇمىس ىستەگەن.

“ولكە تاريحى” كىتابى ەكى بولىمنەن تۇرادى:

ءبىرىنشى بولىمدە، شىڭجاڭ ولكەسىنىڭ ەرتە زامانعى تاريحى، شارۋاشىلىعى، مادەنيەتى، تۇركىلەردىڭ تاريحى، نانىم-سەنىمى تب تاريحي، مادەني ءام ساياسي وقيعالاردىڭ جالپى تاريحى باياندالادى. 96411128_1697840730379507_2106510755212820480_n

ەرتە زامانعى عۇن، تۇرىك، قاراحان، موعول، جوڭعار جانە ماجۋرلار تاريحى;
مانجۋر ۇكىمەتىنىڭ قۇلاۋى، سۋن ياتسەن جانە ياڭ زىڭشين ۇكىمەتى كەزەڭى;

ەكىنشى بولىمدە، ۇلكە جاقتان:
1912-1928 جىلدار اراسىندا شىڭجاڭ ولكەسىندە ۇستەمدىك قۇرعان ياڭ زىڭشين ۇكىمەتى كەزىندەگى ساياسي وقيعالار;
1928-1933 جىلدار اراسىنداعى ساياسي وقيعالار، جين شۋرن كەزەڭى، قۇمىل جانە التاي توڭكەرىسى، قاشقاردا قۇرىلعان شارقي تۇركىستان ۇكىمەتى تۋرالى باياندالادى;
1933-1944 جىلدار اراسىنداعى شىڭ شىساي ۇكىمەتى كەزىندەگى مادەني، ساياسي جاڭعىرۋلار باياندالادى. سونىمەن بىرگە التاي توڭكەرىسى، قازاق ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسى تۋرالى باياندالادى;
1944-1946 جىلدار اراسىنداعى وتپەلى ساياسي كەزەڭدە پايدا بولعان ساياسي توڭكەرىستەر، ۇۋ جۋنگشين ۇكىمەتى كەزەڭى، التاي، ىلە توڭكەرىسى كەزەڭى جانە قۇلجادا قۇرىلعان شارقي تۇركىستان رەسپۋبيليكاسى تۋرالى باياندالادى;
1946-1949 جىلدار اراسىندا ولكەدە قۇرىلعان كواليتسيالىق ۇكىمەت كەزەڭى، ىلە ۇكىمەتى مەن ءۇرىمجى اراسىنداعى ساياسي وقيعالار جانە 1946-1947-1948 جج اراسىندا ورىن العان شىڭجاڭ ولكەسى مەن نان كيندەگى گومينداڭ ۇكىمەتى اراسىنداعى ساياسي كەلىسسوزدەر، پىكىر-تالاستار مەن ۇسىنىستار باياندالادى;

1946-1949 جج اراسىندا ولكە ورتالىعى ءۇرىمجى قالاسىندا ورىن اوعان ساياسي، مادەني قاقتىعىستار تۋرالى، بەيبىت شەرۋ، نارازىلىق ميتينگىلەرى تۋرالى باياندالادى;

دەرەككوز:
كىتاپتىڭ ەسى نۇسقاسى جەكە مۇراعاتىمدا ساقتاۋلى

Related Articles

  • تۇرسىن جۇمانباي ء«ۇيسىنباي كىتابى»

    تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»

    بۇل داعاندەل، باقاناس ولكەسىنەن شىققان بي ءۇيسىنباي جانۇزاقۇلى حاقىندا قۇراستىرىلىپ جازىلعان كىتاپ. تىڭ تولىقتىرىلعان ەڭبەكتە بولىس الدەكە كۇسەنۇلى، داعاندەلى بولىسىنىڭ باسشىلارى مەن بيلەرىمەن قاتار ءابدىراحمان ءالىمحانۇلى ءجۇنىسوۆ سىندى ايتۋلى تۇلعالار جايلى اڭگىمە قوزعالعان. ولاردىڭ ەل الدىنداعى ەڭبەكتەرى، بيلىك، كەسىم – شەشىمدەرى، حالىق اۋزىندا قالعان قاناتتى سوزدەرى مەن ءومىر جولدارى، اتا – تەك شەجىرەسى قامتىلعان. سونىمەن قاتار مۇراعات دەرەكتەرىندەگى مالىمەتتەر كەلتىرىلگەن. كىتاپقا ەسىمى ەنگەن ەرلەردىڭ زامانى، ۇزەڭگىلەس سەرىكتەرى تۋرالى جازىلعان كەي ماقالالار، جىر –داستاندار، ۇزىندىلەر ەنگەن. كىتاپ قالىڭ وقىرمان قاۋىمعا ارنالعان. تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»، - جەبە باسپاسى، شىمكەنت قالاسى.134 بەت تولىق نۇسقاسىن تومەندەگى سىلتەمە ارقىلى وقي الاسىز. ءۇيسىنباي كىتاپ kerey.kz

  • تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ  مەنشىگىندە

    تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ  مەنشىگىندە

         شىعىستانۋشى-تاريحشى ءومىر تۇياقبايدىڭ بۇرىندا دا «قازاققا قانداي تاريح كەرەك؟ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە جاسالعان تاريحي ميستيفيكاتسيالار حرونيكاسى» دەپ اتالاتىن ماقالاسىن  (22.05. 2025. Zhasalash.kz) وقىپ ەم. ريزا بولعام. جاقىندا ءو. تۇياقبايدىڭ «قازاقستاندا تاريحي بۇرمالاۋلار مەن ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) اتتى تاعى ءبىر ماقالاسىمەن جانە تانىستىق. وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپتى. تاريحتا ورىن الىپ جۇرگەن جاعىمسىز جايتتار تۋراسىندا وي تولعاپتى. جۋرناليستەردى، بلوگەرلەردى ايىپتاپتى. تاريحتان ارنايى كاسىبي دايىندىعى جوق، ءبارىن ءبۇلدىرىپ بولدى دەپ.  كەلەڭسىزدىكتى توقتاتۋدىڭ ناقتى جولدارىن ۇسىنىپتى. بۇعان دا كوڭىلىمىز بەك تولدى. ايتسە دە تاريحتى بۇرمالاۋعا، ءوز وتىرىكتەرىن ناسيحاتتاۋعا تەك جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر عانا ەمەس، «ارنايى كاسىبي دايىندىعى بار» «تاريحشىلاردىڭ» دا «زور ۇلەس» قوسىپ جاتقانىن بايانداپ، ايتىلعان پىكىردى ودان ءارى ءوربىتىپ، جالعاستىرايىق.

  • «العاشقى كىتاپ» دەرەكتى بەينەفيلمى

    «العاشقى كىتاپ» دەرەكتى بەينەفيلمى

    قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مادەنيەت كوميتەتىنە قاراستى ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىنىڭ تاپسىرىسىمەن «JBF company» كومپانياسى سەمەي قالاسىندا، شىڭعىستاۋ وڭىرىندە، الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا  «العاشقى كىتاپ» اتتى دەرەكتى بەينەفيلم تۇسىرۋدە. دەرەكتى فيلم ابايدىڭ 1909 جىلى سانكت پەتەربۋرگتەگى يليا بوراگانسكي باسپاسىندا باسىلعان العاشقى شىعارمالار جيناعىنىڭ جارىق كورۋىنە ارنالادى. ۇلى اباي مۇراسىنىڭ قاعاز بەتىنە تاڭبالانۋ تاريحىن باياندايدى. قازىرگى ادامدار بۇرىنعى ۋاقىتتىڭ، اباي زامانىنىڭ ناقتى، دەرەكتى بەينەسىن، سول كەزدەگى ادامداردىڭ الپەتىن، كيىم ۇلگىسىن كوز الدارىنا ەلەستەتۋى قيىن. كوپشىلىكتىڭ ول ۋاقىت تۋرالى تۇسىنىگى تەاتر مەن كينوفيلمدەردەگى بۋتافورلىق كيىمدەر مەن زاتتار ارقىلى قالىپتاسقان. الايدا اباي ۋاقىتىنداعى قازاق تىرشىلىگى، قازاقتاردىڭ بەت-الپەتى، كيىم كيىسى، ءۇي – جايى، بۇيىمدارى تاڭبالانعان مىڭداعان فوتوسۋرەتتەر ساقتالعان. بۇلار رەسەي، تۇركيا، ۇلىبريتانيا

  • جالبىرۇلى قويباس جايىنداعى كۇماندى كوڭىرسىك اڭگىمەلەر

    جالبىرۇلى قويباس جايىنداعى كۇماندى كوڭىرسىك اڭگىمەلەر

                          1. اماندىق كومەكوۆتىڭ ايتىپ جۇرگەنى – ايعاقسىز بوس سوزدەر        قازاقستاننىڭ باتىس ايماعىندا عۇمىر كەشكەن ونەرپازدىڭ ءبىرى – جالبىرۇلى قوجانتاي  جايلى سوڭعى كەزدە قيسىنى كەلىسپەيتىن نەشە ءتۇرلى اڭگىمەلەر ءورىپ ءجۇر. مۇنىڭ باسىندا تۇرعانداردىڭ ءبىرى – اماندىق كومەكوۆ. بۇرىندا دا ونىڭ، باسقا دا كىسىلەردىڭ ەلدى اداستىراتىن نەگىزسىز سوزدەرىنە بايلانىستى ناقتى دالەلدەر كەلتىرىپ، «قۇلان قۇدىققا قۇلاسا، قۇرباقا قۇلاعىندا وينايدى» دەگەن اتاۋمەن تۇزگەن سىن ماقالامىزدى رەسپۋبليكالىق «تۇركىستان» گازەتى (28.09. 2023 جىل) ارقىلى جۇرت نازارعا ۇسىنعانبىز-دى. الەۋمەتتىك جەلىدە ازامات بيتان ەسىمدى بلوگەردىڭ جۋىردا جاريالاعان ۆيدەو-تۇسىرىلىمىندە ا. كومەكوۆ ءوزىنىڭ سول باياعى «الاۋلايىنە» قايتا باسىپتى. ءسوزىن ىقشامداپ بەرەيىك، بىلاي دەيدى ول: «1934 الدە 1936 جىلى (؟) ماسكەۋدە وتكىزىلەتىن

  • ستالين اجال اۋزىنا تاستاعان قازاقتىڭ اتتى اسكەرى

    ستالين اجال اۋزىنا تاستاعان قازاقتىڭ اتتى اسكەرى

    وسى ۋاقىتقا دەيىن قۇپيا ساقتالىپ كەلگەن 106-قازاق اتتى اسكەر ديۆيزياسىنىڭ دەرەكتەرى ەندى بەلگىلى بولا باستادى. 1942 جىلى ديۆيزيا اقمولادا جاساقتالىپتى. اسكەري شالا دايىندىقپەن جاساقتالعان ديۆيزيا 1942 جىلدىڭ مامىرىندا، حاركوۆ تۇبىندەگى قورشاۋدى بۇزىپ شىعۋعا بۇيرىق بەرەر الدىندا، 4091 ساربازعا 71مىلتىق، ياعني 7 ادامعا ءبىر مىلتىق جانە بارىنە 3100 جارىلعىش وق ء–دارى ءبارىلىپتى. قازاق بوزداقتارىن قارۋسىز جالاڭ قىلىشپەن ولىمگە جۇمساۋى – «گيتلەرمەن سالىستىرعاندا ستالين سولداتتاردى ولىمگە 8 ەسە كوپ جۇمسادىنىڭ» ايعاعى (ميحايل گارەەۆ، اسكەري اكادەميادان.2005 جىل). ء“تورتىنشى بيلىك» گازەتىنىڭ 2016 – جىلعى مامىردىڭ 28-جۇلدىزىنداعى سانىندا شەتەلدىك ارحيۆتەردەن الىنعان ۆيدەوسيۋجەتتەگى 106-اتتى اسكەر ديۆيزياسى جونىندەگى نەمىس وفيتسەرىنىڭ ايتقانى: «نە دەگەن قىرعىز (قازاق) دەگەن جان كەشتى باتىر حالىق، اتقا ءمىنىپ، اجالعا قايمىقپاي جالاڭ قىلىشپەن تانكتەرگە

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: