قازاق حاندىعىنا 550 جىل قازاق شەجىرەسى

ىلە قازاق اۆتونوميالىق وبلىسى

kerey.kz

 |  Jun 1, 2015

ىلە قازاق اۆتونوميالىق وبلىسى (توتە جازۋ: ىله قازاق اۆتونومىيالى وبلىسى‎، ۇيع. ئىلى قازاق ئاپتونوم ۋىلايىتى / Ili Qazaq aptonom wilayiti, قىت. 伊犁哈薩克自治州, پين-ين: Yīlí Hāsàkè zìzhìzhōu) — شىڭجاڭ ۇيعىر اۋتونوميالىق اۋدانىنا كىرەتىنقىتايدىڭ اۆتونوميا ىشىندەگى اۆتونوميالىق اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىگى. وبلىس ورتالىعى – قۇلجا (قىتاي ترانسكريپتسياسىندا – ينين) قالاسى بىرمەزگىلدە ىلە ايماعىنىڭ دا ورتالىعى بولىپ تابىلادى. قىتايداعى بىردەن ءبىر ورىنباسار ولكە دارەجەلى اۆتونوميالى وبلىس.

شەكارالاسۋى

ىلە قازاق اۆتونوميالىق وبلىسى قازاقستاننىڭ الماتى, شىعىس قازاقستان وبلىستارىمەن, موڭعوليانىڭ بايان-ولگەيقوبدا ايماقتارىمەن، (التاي تاۋ جۇيەسىنىڭ ورتالىق بيىك تاۋلى بولىگى ارقىلى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ التاي رەسپۋبليكاسىمەن جانە قىرعىزستانمەن شەكارالاسادى.

شەكارا كەدەن بەكەتتەرى

ىلە قازاق اۆتونوميالىق وبلىسى 8 كەدەن بەكەتى قىزمەت اتقارادى:

•  قازاقستانمەن
  • Aعىمبەك (阿黑木别克) التاي ايماعىندا
  • باقتى (巴克图), 17 كم تارباعاتاي ايماعىنان;
  • دۋلات (都拉塔);
  • جەمەنەي (吉木乃) التاي ايماعىندا；
  • قورعاس (霍尔果斯);
  • مۋزارت (木扎尔特)

•  موڭعوليامەن
  • قىزىلتاۋ (红山嘴) التاي ايماعىندا
  • تايكەشكەن (塔克什肯) التاي ايماعىندا

اكىمشىلىك اۋماقتىق ءبولىنىسى

ىلە قازاق اۆتونوميالىق وبلىسى التاي ايماعى (ورتالىعى التاي قالاسى) ، ىلە ايماعى, تارباعاتاي ايماعى ورتالىعى (چۋگۋچاك قاز. شاۋەشەك قالاسى) سىندى ءۇش ايماقتان قۇرالادى. ءاربىر ايماق اۋىلدىق اۋداندارعا بولىنگەن جانە مارتەبەسى بويىنشا بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكا وبلىسىنىڭ مارتەبەسىندەي. ىلە ايماعىندا 9 اۋدان، تارباعاتاي ايماعىندا 6 اۋدان، التاي ايماعىندا 8 اۋدان بار. شەن تۋرالى اكىمشىلىك-اۋماقتىق تابەلدە ىقاو شىڭجان وكرۋگتەرىنە قاراعاندا جوعارى ساتىدا: ونىڭ ايماعى مارتەبەسى جاعىنان وكرۋگكە تەڭ. سوندىقتان وبلىستىق وكىمەت قوسىمشا قوندىرعى سياقتى جانە جەرگىلىكتى بيلىككە ماسەلەنى تىكەلەي ۇرىمشىدە شەشكەن وڭاي. ۇرىمشىدە بۇعان كەدەرگى جاسامايدى، اسىرەسە 1982-جىلى ىقاو پەكينگە قحر ۇكىمەتىنە تىكەلەي باعىنۋدى سۇراپ، شۇاا يۋريسديكتسياسىنان شىقپاق بولعان شەشىمىنەن كەيىن ىقاو باسىندا وبلىس ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى تۇرادى، ونى قازاقشا «ۇكىمەت توراعاسى» ەمەس، «وبلىس باستىعى» نەمەسە «وبلىس ۇكىمەتى باستىعى» دەپ اتايدى، ويتكەنى توراعا قىتايدا بىرەۋ – ول قحر توراعاسى. ايماقتى (وكرۋگتى) گۋبەرناتور باسقارادى، ونى مۇندا «اكىم» ەمەس، «ءۋالي» دەپ اتايدى، ال قالا مەرلەرىن «قالا باستىعى» دەپ اتايدى، ەسەسىنە اۋدان اكىمدەرىن كوبىنەسە «اۋدان اكىمى» دەپ اتايدى. 1990 جىلعا دەيىن «اۋدان باستىعى» تەرمينى قولدانىلاتىن. بولىس اكىمىن كوبىنەسە جايعانا «اۋىلباسى» دەپ اتايدى. قىتايداعى قازاق اۆتونومياسىنىڭ ساقتالۋ پەرسپەكتيۆالارى بۇگىندە بىرىڭعاي ەمەس. حان حالقىنىڭ تاراپىنان از ۇلت وكىلدەرى پايدالاناتىن جەڭىلدىكتەردى ساقتاپ قالۋدىڭ قۇقىق تاراپىنان دۇرىستىعى تۋرالى ماسەلە ءجيى قويىلىپ ءجۇر. قىتاي ۇكىمەتى مەن قكپ قازاق دياسپوراسى مەن يررەدەنتاسىنا قاتىستى ۇلتتىق ساياساتى قانشالىقتى بىرماندەس بولاتىندىعى بەلگىسىز. قازاقتار لاۋازىمدى ەتنوس بولاتىن جانە باسشىلىق باسىندا رەسمي تۇرعان، قازاقتاردىڭ الەمدەگى ەكىنشى اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىمى بولىپ تابىلاتىن ىلە قازاق اۆتونوميالىق وبلىسىنىڭ قازاقستان ءۇشىن ماڭىزى وراسان.

#	دارەجەسى	اتاۋى	يەروگليفپەن	پينين	ۇيعىر ءتىلى (اراب شريفت)	ۇيعىر ءتىلى (لاتىنشا)	حالقى (2003 شامامەن.)	اۋدانى (كم²)	حالىق تىعىزدىعى (/كم²)
*	ايماق	التاي	阿勒泰地区	Ālètài Dìqū	تارباغاتاي ۋىلايىتى	Altay Wilayiti	561,667	117,800	5
	ايماق	تارباعاتاي	塔城地区	Tǎchéng Dìqū	تارباغاتاي ۋىلايىتى	Tarbaghatay Wilayiti	994.776	104,546	16
1	قالالىق اۋدان	قۇلجا	伊宁市	Yīníng Shì	غۇلجا شەھىرى	Ghulja Shehiri	430,000	629	684
2	قالالىق اۋدان	حۇيتەن	奎屯市	Kuítún Shì	كۈيتۇن شەھىرى	Küytun Shehiri	300,000	1,171	256
3	اۋدان	قۇلجا	伊宁县	Yīníng Xiàn	غۇلجا ناھىيىسى	Ghulja Nahiyisi	360,000	4,486	80
4	اۋدان	قورعاس	霍城县	Huòchéng Xiàn	قورغاس ناھىيىسى	Qorghas Nahiyisi	360,000	5,466	66
5	اۋدان	توعىزتاراۋ	巩留县	Gǒngliú Xiàn	توققۇزتارا ناھىيىسى	Toqquztara Nahiyisi	160,000	4,124	39
6	اۋدان	كۇنەس	新源县	Xīnyuán Xiàn	كۈنەس ناھىيىسى	Künes Nahiyisi	300,000	7,583	40
7	اۋدان	موڭعولكۇرە	昭苏县	Zhāosū Xiàn	موڭغۇلكۈرە ناھىيىسى	Mongghulküre Nahiyisi	160,000	10,465	15
8	اۋدان	تەكەس (اۋدان)	特克斯县	Tèkèsī Xiàn	تېكەس ناھىيىسى	Tékes Nahiyisi	160,000	8,080	20
9	اۋدان	نىلقى	尼勒克县	Nílèkè Xiàn	نىلقا ناھىيسى	Nilqa Nahiyisi	160,000	10,130	16
10	شاپشال-سيبو اۆتونوميالىق اۋدان		察布查尔锡伯自治县	Chábùchá’ěr Xībó Zìzhìxiàn	ئاپتونوم يېزىسى چاپچال شىبە	Chapchal Shibe Aptonom Nahiyisi	170,000	4,489	38

حالقى

قازىرگى كەزدە ءارتۇرلى مالىمەتتەر بويىنشا قىتايداعى قازاق دياسپوراسى 1 200 000-نان 2 000 000 ادامعا دەيىن. قىتايدا تۇراتىن قازاقتاردىڭ سانى تۋرالى ءارتۇرلى مالىمەت كوزدەرى ءبىر-بىرىنە سايكەس كەلمەيدى. وتباسىندا ءۇش بالادان بەس بالاعا دەيىن بولاتىن قازىرگى قىتاي اۋماعىندا تۇراتىن قازاقتاردىڭ سانىن ءدال انىقتاۋعا كەدەرگى جاسايتىن فاكتورلاردىڭ ءبىرى وتباسىلارداعى بالالار سانىن شەكتەيتىن قىتاي ۇكىمەتىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان دەموگرافيالىق ساياساتى. وسىعان بايلانىستى حالىقتىڭ كوپ بولىگى تىركەلمەگەن. سول سياقتى قىتايدا تۇراتىن حالىقتىڭ جالپى سانى تۋرالى ءدال ستاتيستيكالىق مالىمەتتىڭ جوقتىعى دا قيىندىق تۋعىزادى. ىلە قازاق اۆتونوميالىق وبلىسىندا قازاق يررەدەنتاسى, ياعني ءوزىنىڭ تاريحي اۋماعىندا قونىستانعان ەتنيكالىق قازاقتار تۇرادى. قىتاي مالىمەتتەرى بويىنشا قىتايداعى قازاق دياسپوراسى سانى 1 ملن. ادامنان اساتىن ون ءىرى ەتنوستاردىڭ قۇرامىنا كىرەدى. قىتايدا بارلىعى 56 ۇلت ءومىر سۇرەدى. قازاق دياسپوراسى ءبىزدىڭ شەتەلدەگى وتانداستارىمىزدىڭ ەڭ كوبى بولىپ تابىلادى.

قىتايداعى قازاقتاردىڭ سانىنىڭ ءوسۋ قارقىنى ايتارلىقتاي جوعارى: 1949 ج. – 443 000-نان كوپ 1979 ج. – 848 000 شاماسىندا 1982 ج. – 907 000 1985 ج. – 964 000 1990 ج. – 1 200 000 2005 ج. – 1 ملن. 296 مىڭنان 1 ملن. 500 مىڭعا دەيىن. قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ جۇرگىزگەن ۇلتتىق اۋماقتىق اۆتونوميا ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە 1954 جىلى ىلە اۆتونوميالىق وبلىسى قۇرىلدى. قازاقتار نەگىزىنەن التاي، ىلە، تارباعاتاي وكرۋگتەرى كىرەتىن اۆتونوميالىق وبلىستا، سونداي-اق قحر شۇاا موري قازاق اۋتونوميالىق اۋدانى, باركول-قازاق ۋەزدەرىندە, گانسۋ پروۆينتسياسىنىڭ اقساي-قازاق اۆتونوميالىق ۋەزىندە جانە از مولشەردە پەكيندە تۇرادى. قحر قۇرىلعان كەزدە ونىڭ اۋماعىندا 420 000 قازاق ءومىر سۇرگەن، ونىڭ 418 000 – شىڭجاندا تۇرعان، بۇل 9% قۇرايدى; ءۇش مىڭنان استام قازاق ونىمەن شەكارالاس گانسۋ جانە تسينحاي پروۆينتسيالارىنىڭ اۋداندارىندا تۇرعان. شىڭجاندا قازاقتار نەگىزىنەن التاي، ىلە جانە تارباعاتاي (چۋگۋچاك) وكرۋگتەرىنىڭ اۋداندارىندا كوشىپ ءجۇردى، بۇل بارشا قازاق كوشتەرىنىڭ 3/5 بولىگىن قۇرايتىن. شاعىنداۋ توپتار قازىرگى مۋرە-قازاق اۆتونوميالىق ۋەزى مەن تسينحاي ۋەزىن (ساندجي-حۋەي اۆتونوميالىق وبلىسى) جانە باركول-قازاق اۆتونوميالىق ۋەزىنىڭ (حامي وكرۋگى) اۋماعىندا كوشىپ جۇرگەن. ادەتتە كوش رۋلىق نەگىزدە قۇرىلاتىن بولعان. شۇاا اۋماعىندا قازاقتار سانى جاعىنان حاندار مەنۇيعىرلاردان كەيىنگى ءۇشىنشى ورىندى يەلەنىپ، جالپى حالىقتىڭ 7,4% قۇرايدى. قحر جاريالانعاننان بەرگى 54 جىلدا قىتايداعى قازاقتاردىڭ سانى ءۇش ەسەدەن ارتىق ءوستى. قازاقتار لاۋازىمدى ەتنوس بولىپ تابىلاتىن ىقاو باسقا دا اۆتونوميالىق قۇرىلىمدار بار: سانچجي-دۋنگان وبلىسىنداعى مۋرە-قازاق اۆتونوميالىق ۋەزى، حامي وكرۋگىندەگى باركول-قازاق اۆتونوميالىق ۋەزى جانە گانسۋ پروۆينتسياسىنداعى اقساي-قازاق اۆتونوميالىق ۋەزى. تسينحاي پروۆينتسياسىندا حايسي-تيبەت-موڭعول-قازاق اۆتونوميالىق وبلىسى بار، ونى كوبىنەسە جاي عانا حايسي-موڭعول-تيبەت دەپ اتايدى. سونداي-اق ونشاقتى اۆتونوميالىق قازاق بولىستارى بار. ءۇرىمشىنىڭ ارعى جاعىنداعى گانسۋ مەن تسينحاي اۋماقتارىنا قازاقتار 1917 جىلعى قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن كوشكەن. ىقاو قازاقتارى اۆتوحتوندى حالىق بولىپ تابىلادى. بۇل اۋماقتى قازاقتار جوڭعارلارمەن ەكى عاسىرعا سوزىلعان كۇرەستە قورعاپ قالدى. باسقا ەلدە ءومىر سۇرە وتىرىپ، قازاقتار بۇل جەردە باسقا تاريحي شەڭبەردە، باسقا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياي جاعدايدا دامىدى، قىتايدىڭ مادەني ىقپالىندا ءومىر ءسۇردى. قازاقستاندىق زەرتتەۋشىلەر مالىمەتتەرى بويىنشا قىتايداعى قازىرگى قازاق دياسپوراسىنىڭ بىرقاتار ەرەكشەلىكتەرى بار. بىرىنشىدەن، قحر اۋماعىندا تۇراتىن قازاقتاردىڭ 80% قحر قۇرىلعاننان كەيىن تۋىلعاندار، ونىڭ 70% – 1962 جىلدان كەيىن جانە 50% – «مادەني رەۆوليۋتسيادان» كەيىن تۋىلعاندار. بۇل، ءبىر جاعىنان، «تۋدى رەتتەۋ» ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدا قىتاي ەمەس حالىقتارعا جاسالعان بەلگىلى ءبىر «جۇمساقتىق» تۋرالى قورىتىندىنى بىلدىرسە، ەكىنشى جاعىنان – قازاق حالقىنىڭ باسىم بولىگى قحر ءوز وتانى دەپ قارايتىنىنىڭ كورسەتكىشى. قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنىڭ كوپشىلىگى ءۇشىن «مادەني رەۆوليۋتسيا» كەزەڭىنىڭ ەكسپەريمەنتتەرى ءوز تاجىريبەلەرىنەن تانىس جانە ولاردا جالپى «مادەني رەۆوليۋتسيا بۋىندارىنا» ءتان پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەردىڭ ءبارى بار. ەكىنشىدەن، قحر-داعى قازاق ەتنيكالىق توبىنىڭ مادەني جانە جالپى ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىن كوتەرۋ ىسىندەگى قول جەتكىزگەن ەلەۋلى پروگرەسكە قاراماستان ول تومەن كۇيىندە قالۋدا. 1982 جىلعى حالىق ساناعى مالىمەتتەرى بويىنشا التى جاستان جوعارى قازاق ۇلتى (725 130 ادام) اراسىندا ءارتۇرلى جوعارى وقۋ وراندارىنىڭ تۇلەكتەرى تەك – 2 547 ادام; ستۋدەنتتەر – 1 483; ەكىنشى ساتىداعى ورتا مەكتەپ تۇلەكتەرى – 41 599; ءبىرىنشى ساتىداعى ورتا مەكتەپ – 124 781; باستاۋىش مەكتەپ – 351 272; ساۋاتسىزدار مەن شالا ساۋاتتىلار – 203 448 ادام نەمەسە اۆتونوميالىق اۋدانداعى قازاقتاردىڭ جالپى سانىنىڭ 28,66%، ونىڭ ىشىندە التى جاستان ون ءبىر جاسقا دەيىنگىلەردىڭ اراسىندا – 81 325 ادام. قازاق ۇلتىنىڭ 50%-نان استامىن قۇرايتىن ايەلدەر اراسىندا ساۋاتسىزدىق دەڭگەيى ەرلەرگە قاراعاندا 1,5 ەسە ارتىق. بۇل جاعدايدىڭ قحر-داعى قازاق حالقىنىڭ ءتيىستى جۇمىسپەن قامتىلۋى سالاسىنا اسەرى ەتەتىنى ءسوزسىز. ەلدىڭ حالىق شارۋاشىلىعىندا جۇمىس ىستەيتىن 294 923 قازاقتىڭ 243 557-ءسى نەمەسە ەكونوميكالىق بەلسەندى قازاق حالقىنىڭ 82,58% – جەر وڭدەۋدە، مال، بالىق جانە ورمان شارۋاشىلىقتارىندا شوعىرلانعان; كەنىشتەردە، اعاش وڭدەۋ ونەركاسىبى كاسىپورىندارىندا – 3659; زاۋىتتار مەن فابريكالاردا – 3781; قۇرىلىستا – 2016; كولىك جانە بايلانىستا – 2224; ساۋدا مەن قوعامدىق تاماقتاندىرۋ كاسىپورىندارىندا – 9152; دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋدا – 16045; مەملەكەتتىك جانە پارتيالىق ورگانداردا – 9460 قازاق جۇمىس ىستەيدى [3]. 80 جىلداردىڭ باسىنداعى قحر قازاقتارى كاسىبى جاعىنان بىلاي بولىنگەن: ءارتۇرلى كاسىپورىنداردىڭ تەحنيكالىق پەرسونالى – 32 889, مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، كاسىپورىنداردىڭ، پارتيالىق جانە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى – 5 821, ءىس قاعازدارىن جۇرگىزۋشىلەر مەن وسى ساناتتاعى قىزمەتكەرلەر – 5 809, ساۋدا قىزمەتكەرلەرى – 3 816, قىزمەت كورسەتۋ سالاسى قىزمەتكەرلەرى – 4 812, جەر وڭدەۋشىلەر، مال وسىرۋشىلەر، ورمانشىلار – 219 752, ءوندىرىس جۇمىسشىلارى، كولىك جۇمىسشىلارى جانە وسىعان سايكەس ساناتتاعى جۇمىسشىلار – 21 295 نەمەسە قحر حالىق شارۋاشىلىعىنداعى جۇمىس ىستەيتىن قازاقتاردىڭ 7,43% ]. 1982 جىلدىڭ ورتاسىندا قحر اۋماعىندا تۇراتىن قازاقتاردىڭ قۇرىلىمى جانە ولاردىڭ قحر-نىڭ 56 ۇلتى قۇرىلىمىنداعى جاعدايى وسىنداي بولاتىن. وتكەن رەفورمالار جىلىندا بۇل قۇرىلىم ايتارلىقتاي وزگەرىسكە ۇشىراي قويعان جوق; ءسوز جوق، قحر قازاق حالقىنىڭ مادەني جانە ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋى اياسىنداعى الەۋمەتتىك پروگرەسس بايقالادى. تەحنيكا سالاسىنداعى ۇلتتىق كادرلاردى دايىنداۋ، انا تىلىندەگى مەكتەپ ءبىلىمىن ودان ءارى دامىتۋ جانە ت.ب. بۇعان كۋا. قحر-داعى قازاقتاردىڭ مادەني جانە جالپى ءبىلىم دەڭگەيى ءوسىپ كەلەدى. ىقاا تۇرعىندارىنىڭ كوپشىلىگى پەكين، شانحاي جانە قىتايدىڭ باسقا دا ءىرى قالالارىنداعى، شەتەلدەردە، سونىڭ ىشىندە قازاقستاندا جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىپ جاتقاندارى دا بار. وسىعان قاراماستان، قازاقتاردىڭ الەۋمەتتىك تە، كاسىبي دە، ساياسي دا قۇرىلىمدارى قحر قازاق قاۋىمداستىعىنىڭ دامۋ ءۇردىسى تۋرالى كۋالاندىراتىن جانە ونىڭ كەلەشەگىن انىقتايتىن ەلەۋلى ساپالى وزگەرىستەرگە يە بولماي وتىر. سوڭعى ۋاقىتتا قازاقستان تاراپىنان قازاقتاردىڭ بۇرىنعى وتكەنى تۋرالى مالىمەتتەر بار. قىتايداعى تاريحي ەسكەرتكىشتەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىق ارتىپ كەلەدى. وسىعان بايلانىستى قىتايداعى قازاقتاردىڭ مۇراسىن زەردەلەۋ جۇمىستارى باستالىپ كەتتى. مۇددە ورتاق، ويتكەنى قىتايدا عالىم، ارتيست، سۋرەتشى، مۋزىكانت قازاقتار تۇرادى، ولار كەيبىر جوبالاردىڭ باستاماشىسى بولدى جانە ولاردى جۇزەگە اسىرۋعا جاردەمدەسۋدە. ولاردىڭ قاتۋىمەن قازىرگى كەزدە كىتاپ باسىپ شىعارۋ، تاريحي ماتەريالداردى جيناۋ جانە ت.ب. جۇمىستار ۇيىمداستىرىلدى. بۇل باعىتتا دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزۋدە. مىسال رەتىندە «شىڭجانداعى قازاق سازگەرلەرى» كىتابىنىڭ ازىرلەنۋىن كەلتىرۋگە بولادى، ونىڭ اۆتورى ونەرتانۋشى قۇلجادا مۇحامەد، مايرا مۇحامەدقىزىنىڭ اكەسى. مۇنىمەن قاتار بەلگىلى كۇيشىلەرگە، سۋىرىپ سالما اقىندارعا ارنالعان شىعارماشىلىق كەشتەر وتكىزىلەدى، كومپاكت-ديسكىلەر شىعارىلادى. مىسالعا، قىتايدا تۇرعان كۇي شەبەرى بەيسەنبىنىڭ تۋعان كۇنىنىڭ قۇرمەتىنە ارنايى كومپاكت-ديسك شىعارىلدى. سۋىرىپ سالما اقىن ت.جولدىۇلىنىڭ 100 جىلدىعىنا جاس ورىنداۋشىلاردىڭ ورىنداۋىنداعى ونىڭ اندەرى جازىلعان ماگنيتتى تاسپا ازىرلەندى. قىتايدا بي ونەرى وتە دامىعان. وسىعان بايلانىستى قىتايدا تۇرعان اتاقتى تايىر كۇيشىنىڭ قىزى بەلگىلى بالەتمەيستەر ناعيما تايىرقىزىنىڭ ەسىمىن اتاي كەتكەن ءجون. ول كوپتەگەن تالانتتى بيشىلەردى تاربيەلەدى. ن.تايىرقىزى الماتى قالاسىنا كەلىپ تۇرادى، وندا وبلىستىق فيلارمونيادا ساباق بەرەدى. قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ جانە ءسىم بەلسەندى سىرتقى ساياسي كۋرسى ناتيجەسىندە قىتاي تاراپىنىڭ پوزيتسياسىندا قازاقستاننىڭ ساياساتىنا دەگەن بەلگىلى تۇسىنىستىك بايقالادى. ەلشىلىك وتانداستارعا قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي جانە مادەني ءومىرى تۋرالى وبەكتيۆتى اقپارات بەرەدى، ولاردى قىزىقتىراتىن كوشى-قون، دەموگرافيالىق پروتسەستەردى رەتتەيتىن نورماتيۆتىك اكتىلەردى تۇسىندىرەدى. سوڭعى جىلدارى قىتايدا جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىندا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىلۋ اياسى تارىلىپ كەلەدى، ۇلتتىق مەكتەپتەر جابىلۋدا. ءبىزدىڭ وتانداستارىمىزدى پەكيننىڭ بالا تۋىن شەكتەۋ ساياساتى دا الاڭداتۋدا، ول قازاق حالقىنىڭ وسپەي قالۋىنا اكەپ سوعادى.
قازاقستان-قىتاي شەكاراسىنىڭ بويىندا ءوزىنىڭ ۇكىمەتى، جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارى، قازاق مەكتەپتەرى مەن قازاق تىلىندەگى گازەتتەرى، راديو جانە تەلەۆيدەنيەسى بار ىلە-قازاق اۆتونوميالىق وبلىسى (ىقاو) قازاقستانمەن تۇتاستاي شەكتەسىپ جاتىر. قحر كونستيتۋتسياسى بويىنشا اۆتونوميالارداعى ءبىرىنشى اكىمشىلىك لاۋازىمداردى لاۋازىمدى ەتنوستىڭ وكىلدەرى يەلەنۋى ءتيىس، ىقاو بۇل قازاقتار (اۋداندىقتان باستاپ قالالىق بۋىنعا دەيىنگى پارتكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى لاۋازىمىنا بۇل قاعيدا جۇرمەيدى). قازاقتاردىڭ باسىم ۇلەس سالماعى ءبىلىم بەرۋ، مادەنيەت، ونەر، قارجى، ساقتاندىرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، سپورت جانە الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا، سونداي-اق پارتيالىق-مەملەكەتتىك قىزمەت پەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا بايقالادى. از كەزدەسەتىنى – عىلىمعا نەگىزدەلگەن سالالار مەن ونەركاسىپتىك، اسىرەسە ءىرى كاسىپورانداردا.