“اتىلعان كول”
kerey.kz
سارجال اۋىلىنان 20 كيلومەتردەي جەردە اتوم بومباسى سىنالعان قازانشۇڭقىردى جەرگىلىكتى حالىق “اتىلعان كول” دەپ اتايدى. بۇل جەردە 1968 جىلى جارىلىس بولعان. سوۆەت ۋاقىتىندا جارىلىس ورنىندا قالعان بۇل شۇڭقىردى “تەلكەم-2″ دەپ اتاعان. قازىر ونى ەشكىم باقىلامايدى. كولدى ەشقانداي جاندىك مەكەندەمەيدى. بىراق كول ماڭىندا مال باعاتىن ادامدار تۇرادى.
1
“اتىلعان كولدىڭ” ار جاعىنان سەمەي پوليگونىنداعى سىناق الاڭدارىنىڭ ءبىرى بولعان دەگەلەڭ تاۋى كورىنىپ تۇر. كول مەن سارجال اۋىلىنىڭ اراسى 20 كيلومەتردەي جەر.
2
سارجالدان دەگەلەڭگە قاراي شىققان سوڭ ءۇش كيلومەتردەن كەيىن وسىنداي ەسكەرتۋ بەلگىسى بار باعاندار كەزدەسە باستايدى.
3
دەگەلەڭ تاۋىنىڭ بەرگى جاعىنداعى توبەشىك – “اتىلعان كول”. سىناق كەزىندەگى بومبا جارىلىسىنان جەر قىرتىسى قوپارىلىپ، وسىنداي توبەشىك پايدا بولعان. توبەشىك ورتاسىنداعى شۇڭقىر ءالى سۋعا تولىپ تۇر.
4
ەرتەرەكتە بەدەلدى ادامنىڭ ءبىرى جەرلەنگەن كۇمبەزدى بەيىت. جەرگىلىكتى حالىق وندا شۇرەك باتىر جەرلەنگەن دەپ ەسەپتەيدى.
5
شۇرەك قىستاۋىنداعى ءۇي. بۇل – “اتىلعان كولگە” ەڭ جاقىن ەلدى قونىس.
6
“اتىلعان كول” ماڭىندا شاشىلىپ جاتقان كابەل سىمدارى. 1991 جىلى پوليگون جابىلعاننان كەيىن جەرگىلىكتى ادامدار قاراۋسىز قالعان سىناق الاڭدارىنا بارىپ سونداعى كابەل سىمدارىن ساتۋمەن اينالىستى. كابەل جينايتىندار ونىڭ سىرتقى پلاستيك قابىعىن ورتەپ، وزەگىندەگى مىس سىمدارىن الىپ، ساتاتىن.
7
“اتىلعان كول” جيەگىندەگى توبەشىككە شىعىپ بارا جاتقاندا ۋاتىلىپ جاتقان تاستار نازار اۋدارتادى.
8
“اتىلعان كولگە” ادامدار ادەتتە كولدىڭ سولتۇستىك-باتىسىنان كەلەدى. ويتكەنى كولدىڭ وسى بولىگىندە توبەشىك جوق. كولدىڭ بۇل تۇسى قاقپا سياقتى اسەر بەرەدى.
9
كولدىڭ شىعىس جانە وڭتۇستىك جيەگىندەگى توبەشىكتە وسىنداي بىرنەشە شاحتا بار. سارجالدىقتاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل شاحتالار توپىراقتان سىناما الۋ ءۇشىن پايدالانىلادى.
10
شاحتالاردىڭ تەرەڭدىگى دە ارقيلى.
11
جەل سوعىپ تۇرعان كەزدەگى كول بەتى.
12
كول ورتاسىندا جانە جاعاسىندا سورايىپ ءارتۇرلى تەمىرلەر كورىنىپ تۇرادى.
13
“اتىلعان كولدىڭ” باتىس بەتىنەن قاراعانداعى كورىنىسى. وسى ماڭدا جەل ادەتتە، باتىستان سوعادى. كولدىڭ ىق، شىعىس جاعىندا اۋىلدار قونىستانعان.
14
“اتىلعان كولدىڭ” سولتۇستىك جاعىندا بىرنەشە كيلومەتر جەردەگى ەكىنشى شۇڭقىردىڭ سۇلباسى. سوۆەت كەزىندە ول شۇڭقىر “تەلكەم-1″ ءبىر دەپ اتالعان. وسى ەكى جەردە 1968 جىلى اراسى ءبىر ايدان ەكى جارىلىس جاسالعان. بۇل كۇندەرى جازداعى دالا ورتىنەن كەيىن توڭىرەك قارايىپ جاتىر. تەك شۇڭقىر ماڭىنداعى توبەشىكتەرگە عانا وت تيمەگەن.
15
“اتىلعان كول” جيەگىندە قوپارىلعان جەر قىرتىسى بىرتىندەپ ۇىگىتىلىپ جاتىر.
16
“اتىلعان كول” جيەگىندەگى توبەشىكتىڭ سولتۇستىك بەتىندە الدەبىر جاندىكتىڭ جاڭادان قازعان ءىنى بار.
17
قوپارىلىستان كەيىنگى جەر قىرتىسىنىڭ ءتۇسى ءارتۇرلى.
18
“اتىلعان كول” ماڭىنداعى رادياتسيا كورسەتكىشى ءارتۇرلى ەكەندىگى بايقالادى. توبەشىك باسىندا جەل سوعىپ تۇرعاندا رادياتسيانىڭ ازايعانى، ال وزگە بولىكتەردە رادياتسيا مولشەرى كوبەيگەنى كورىنەدى.
20
“اتىلعان كولدىڭ” باتىس جاق جيەگىندەگى ويپاڭداۋ تۇستا رادياتسيا مولشەردەن تىم كوپ ەكەنى بايقالدى. دوزيمەتر قۇرىلعىسى مۇندايدا ەرەكشە سيگنال بەرەدى.
ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ