نىسانباي جىراۋدىڭ «كەنەسارى — ناۋرىزباي» داستانى
kerey.kz
نىسانباي جىراۋدىڭ «كەنەسارى — ناۋرىزباي» داستانى
قازىرگى قازاق اقىندارىنىڭ قۇرمەتتى اعالارىنىڭ ءبىرى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى ءا. تاجىباەۆ بۇل داستان جونىندە بىلاي دەيدى: «مۇحتار اۋەزوۆ وتە ءىرى تۇلعا جانە كورەگەن اقىن دەپ ساناعان نىسانباي XIX عاسىردا ءومىر سۇرگەن كەنەسارى حاننىڭ ەڭ جاقىن دوستارىنىڭ ءبىرى، ونىڭ سۇيىكتى جىراۋى. نىسانباي جىرلاعان كەنە حان ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدەگى ەڭ ءىرى تاريحي داستانداردىڭ ءبىرى جانە سوڭى دەۋگە بولادى. كەنە مەن ناۋرىزبايدىڭ نابىت بولعان كۇندەرىنە دەيىن بارلىق تراگەديالىق قايشىلىقتارىن تۇگەل جەتكىزە سۋرەتتەگەن قازاق ەلىنىڭ سۇيىكتى داستانى. بۇل داستان كەيىن كەنە حانمەن بىرگە جابىلدى، ونى اۋىزعا الۋ قىلمىس سانالدى. سول عاجايىپ داستاننىڭ بوسانار كۇنى بۇگىن تۋدى. جاڭا ۇرپاققا، تالانتتى وقىرمان قاۋىمعا ۇسىنۋ كەرەك».
ءدۇرى جاۋھار داناسى،
اركىمنىڭ اللا پاناسى.
جان بىتكەنگە نەسىبە –
ءداريانىڭ اققان سالاسى.
ۇيسىزدەرگە ءۇي بولعان،
بي — وتاننىڭ حاناسى.
كەنەسارى، ناۋرىزباي –
ابىلاي حان-دى باباسى،
اۋەلگى مەكەن-تۇراعى –
كوكشەتاۋدىڭ دالاسى.
جازعى جايلاۋ قونىسى –
ۇلىتاۋدىڭ سالاسى.
وتە زالىم بولماڭىز،
مۇسىلماننىڭ بالاسى.
اقىرىندا ولاردىڭ
قىرعىزدان بولدى قازاسى.
كەنەسارى ەر بولدى،
ەل ىشىندە ءبىر بولدى.
قاشقان، بوسقىن جيىلىپ،
ءوز الدىنا قول بولدى.
جۇرتقا ءتيىپ كەسىرى،
اركىمدەرگە سور بولدى.
قارسى كەلگەن ادامنىڭ
كوزىنىڭ جاسى كول بولدى.
اقىلمەنەن ءىس قىلماي،
اقىرىندا قور بولدى.
قىرعىزعا بارىپ قىرىلىپ،
يت پەن قۇسقا جەم بولدى.
ابىلاي حاننىڭ بالاسى
اسىپ تۋعان قاسىم-دى.
ارعى تەگىن سۇراساڭ،
شىنجىر قاتار اسىل-دى.
سارجان اتقا مىنگەن سوڭ،
تورەنىڭ باعى اشىلدى.
قارسى كەلگەن ەگەسىپ
دۇشپاننىڭ كوڭىلى باسىلدى.
جالعىز سارجان نە بولار،
ەسەنگەلدى قوسىلدى.
كىمگە اپارىپ تەڭەيمىز
ناۋرىزباي سىندى جاسىندى؟!
كەنەسارى، ناۋرىزباي
اتاعى شىقتى اڭقىلداپ.
جاۋدى ۇركىتىپ، قاشىردى،
اق الماستاي جارقىلداپ،
زارەسىن الدى دۇسپاننىڭ،
نايزاعايداي شارتىلداپ.
قاسىنا ەرگەن تولەڭگىت
ولجاعا باتتى قارقىلداپ.
كەنەسارى، ناۋرىزباي
مۇسىلمانعا جان تارتتى.
ەرەگەسكەن دۇشپاننىڭ
جىلقىسىن الىپ، زارلاتتى.
ازىراق كۇن باقىتى
جانعان وتتاي قاۋلاپتى.
ءبىر كۇندەرى بولعاندا
ءتورتوبول اتىن ۇرلاتتى.
باس سەبەبى سول بولىپ،
قىرعىزعا قاراي جول تارتتى.
ىرگەلى جۇرتقا كەز بولىپ،
باتىرلاردى قان تارتتى.
كوزىمەن كورىپ، بۇل ءسوزدى
نىسانباي ەدى جىرلاعان.
بار كۇناسى قىرعىزدىڭ –
جالعىز اتتى ۇرلاعان.
اتىن العان قىرعىزعا
حان ۇيىندە جىندانعان.
ەرەگەسپەن بۇزدىردى
قانايدىڭ تامىن سىرلاعان.
كۇمىستى ساداق، التىن وق
كەنەكەڭ جاۋعا جولىقتى.
اق بىلەگىن سىبانعان
بالۋاندى تويعا جولىقتى.
الىستان تويات كوزدەگەن
اق سۇڭقارعا جولىقتى.
ايشىلىقتى ءبىر باسقان
قاس تۇلپارعا جولىقتى.
اسقىنداعان پەيىلىنەن
كەنەكەم زورعا جولىقتى.
نوكەرىمەن تەپ-تەگىس
ءبىر اجالعا مولىقتى.
ۇستالار الار قولىنا
قىشقاشى مەن بالعانى.
تاسقان نارسە تەگىلەر،
بۇل ءسوزدىڭ بار الا جالعانى؟
قىرعىزدان قورلىق كورگەن سوڭ،
كەنەنىڭ كوپ-ءتى ارمانى.
ىلەدەن ءوتىپ جونەلدى،
ءور دۋلاتقا بارعالى.
سول دۋلاتپەن قوسىلىپ،
قىرعىزدان كەگىن العالى.
بارىپ ەدى، ءور دۋلات
بارعانىن قابىل المادى.
كەنە حاننىڭ سوزىنە
قۇلاعىن دا سالمادى.
اساۋلار ءۇزدى شىدەردى،
سىيلاماي دۋلات جىبەردى،
سىيىنىپ بارعان ەلىنەن
كەنە حان ءۇزدى كۇدەردى.
دەگەنى بولماي قالعان سوڭ،
قاباعى حاننىڭ تۇنەردى.
كۇزدىڭ كۇنى بولعان سوڭ،
قىرعىزعا قاراپ ۇدەردى.
قازان ايى بولعاندا
قاتۋلاندى، قاتتاندى.
ىرىكتەپ العان ەرلەرمەن
حان قاماۋدان اتتاندى،
قۇز اسىپ قالىڭ شوڭگىردەن،
قوسشى دەگەن ەل جاتتى.
قوقيلاتىپ قىرعىزدار،
قوس-قوسقا ءبولىپ تاراتتى.
قالشانى ۇستاپ بايلاتتى
حان بولىپ حالقىن مەڭگەرگەن.
قارادان شىققان حان ەدى
ناشاردى زورعا تەڭگەرگەن.
قالشاعا قىرعىز بالاسى
جالىنىپ قانا كۇن كورگەن.
تارتۋىنا ىركىلمەي
وتاۋلاتىپ قىز بەرگەن.
قيسايعان جىعا تۇزەلىپ،
كەنەنىڭ ءىسى جوندەلگەن.
قوقاننان اۋعان كوپ
دۋلات، قاراعاشتاي ەل كەلگەن.
مامبەتتىڭ ۇلى بايۇزاق،
بالقوجا، مەدەۋ ەر كەلگەن.
«جاۋىڭ قايدا؟ مەن — جولداس»،-
حان كەنەگە دەم بەرگەن.
سول ەلمەنەن كۇشەيىپ،
تورەلەر جايدى قاناتتى.
قاراعاشتاي كوپ جۇرتتى
حان اۋزىنا قاراتتى.
اتتانسىن دەپ كوپ قوسىن،
جۇرتقا سالدى ساناتتى.
سايلاپ الدى اق الماس،
تاستان قايتپاس بولاتتى.
سەگىز مىڭداي كىسى بوپ،
وڭشەڭ بايىر ماناپتى.
بۇل ساپاردا ناۋرىزباي
تاۋدان ۇلكەن تالاپتى.
ءۇش قامالدى ءبىر بۇزىپ،
قىرعىزدى جامان تالاتتى.
قىرعىزدان تۇسكەن ولجاعا
ءبىر تولەڭگىت بارمادى.
بۇل ساپاردا قازاقتان
بىرەۋ ولجا المادى.
كوپ دۋلاتتى حان
كەنە اقىلمەنەن الدادى.
«قىزىل تۇمسىق بولسىن»، — دەپ،
ولجامەن اۋزىن قاندادى.
ەكىنشىلەي اتتاندى،
ەستىگەن دۋلات قالمادى.
ولجاعا مىرزا دەگەننەن،
جالعىزى قالماي، اندادى.
تاۋ سۋىنداي سارقىراپ،
بايۇزاق كەلدى تومەننەن.
كوڭىلى ءبىتتى ايقاسىپ،
كەنەسارى زەرەنمەن،
تىلىمدەس بولىپ ولجاعا
ناۋرىزباي — اسىل بەرەنمەن.
ون ەكى مىڭ اسكەرمەن
تاعى اتتاندى كەمەردەن.
زەڭبىرەگىن اسىردى
ابىلاي اسپاس كەزەڭنەن.
قۇلاق شىڭداپ، كوز تۇندى،
اقىل، ايلا، ونەرمەن كەنەسارى،
ناۋرىزباي اتادان استى دەگەنمەن.
ابىلاي اسپاس اسۋدان
اسامىن دەپ ورلەدى.
وڭايلىقپەن قازاققا
اسۋدى قىرعىز بەرمەدى.
ءار جەرلەردەن قۇرالىپ،
قىرعىزدىڭ قولى كەرنەدى.
بەسىنگە دەيىن اتىسىپ،
قازاقتىڭ ءالى كەلمەدى.
قارابالتا، سوقىلىق
اڭعارىنان شاڭ استى.
قىرعىز-قازاق ەكى جار،
ەسكى جولعا تالاستى.
سول ۋاقىتتا حان كەنە
امالىنان اداستى.
قىرعىزدى ايداپ شىعا الماي،
باتىرلار سوندا ءبىر ساستى.
ۇيىندە ەركەك قالدىرماي،
قىرعىز دا شىققان ايداتىپ.
سوعىستى قىلدى قازاقپەن،
توسكەيدە اتتى ويناتىپ.
قىزىقسىن دەپ اسۋعا،
قازىنا توكتى جايناتىپ.
اسۋعا تەكتى تايعاق قىپ،
قازانعا سۋدى قايناتىپ.
ابىلاي اسپاس اسۋدان
اسامىن دەپ وكتەدى.
اسۋىن تاستاپ قىرعىز دا،
باس قامىن قىپ كەتپەدى.
ويدان اتقان زەڭبىرەك
تاۋ باسىنا جەتپەدى.
جەسىر مەنەن مال الىپ،
بۇل ساپار ولجا ەتپەدى.
سول ۋاقىتتا حان كەنە
جار ەتتى جاپپار يەنى.
ازا بولىپ سول جەردە،
الدىردى ەكى تۇيەنى.
شوگەرىپ سالىپ، تۇيەگە
زەڭبىرەگىن سۇيەدى.
تۇرعىزىپ قويىپ اتسا دا،
سوندا دا تاۋعا تيمەدى.
اتاسى وتكەن ابىلاي،
تىلەۋدى بەرگەن ءبىر قۇداي.
بىلتىردان العان باسشىسى –
شاپىراشتى بۇعىباي.
«بۇعىباي باسشى قايدا؟» — دەپ،
شاقىرىپ الدى ناۋرىزباي! –
ءاي، بۇعىباي، بۇعىباي،
قورلىق بولدى بۇ قالاي؟
جول تابا الماي قامالدىق،
امال تاپشى بۇعان-اي!
بىلتىر ءوزىڭ كەلگەننەن
حاننىڭ الدىڭ جارلىعىن.
تار جول، تايعاق كەشۋدە
قولدىڭ الدىڭ جابدىعىن.
ءبىر ىزىڭنەن جۇرگىزدىڭ
ءۇش الاشتىڭ بارلىعىن.
جالعىز جولدان اسا الماي،
تاستىڭ تارتتىم زارلىعىن.
بۇل ساپار الدىم اشىلماس،
دۇنيەنىڭ شەكتىم تارلىعىن.
ساسقان جەردە جول تاۋىپ،
ءبىلىنۋشى ەدى نارلىعىڭ.
وسى بۇگىن، بۇعىباي،
قىرعىزدىڭ كوردىم قورلىعىن،
الاتاۋدان اسا الماي،
قازاق جولى بايلاندى،
بەس كۇن ۋداي اتىسىپ،
تۇگەسىپ كەلدىم ايلامدى.
وسىندايدا بولماسا،
كورەمىن قاشان پايداڭدى؟
وسى بۇگىن كۇن باتپاي،
كورسەتشى قانات جايعاندى.
تاۋ باسىندا قىرعىزعا
ءبىر تيگىزشى نايزامدى.
اينالايىن بۇعىباي،
ارالاتشى مايداندى!
بۇعىباي سوندا سويلەيدى: —
قىسىلىپ تۇر-اۋ جانىمىز،
تاۋ باسىنا جەتە الماي،
بولمادى، ءسىرا، ءسانىمىز.
جاۋىڭدى شانشىپ بەرۋگە
كەلمەيدى، ناۋان، ءالىمىز.
«جول تاپ» — دەگەن سوزىڭنەن
توگىلە قالماس ارىمىز.
كوپ كەشىكپەي، ناۋانجان،
حانعا تامان بارىڭىز.
بارۋعا كوڭىلىڭ تىلەسە،
حاننان جارلىق الىڭىز.
توماعامدى سىپىرىپ،
قاماۋ تاسقا سالىڭىز.
مۇنى ەستىپ ناۋرىزباي،
الدىنا باردى كەنەنىڭ –
ءتۇسى سۋىق تارتقاندا
ءتورت قىرلانعان جەبەنىڭ،
اجال وعى كەلگەندە
قورعانى بولماس كوبەنىڭ.
قولىنا تولدى قىرعىزدىڭ
باسى تاۋ مەن توبەنىڭ.
رۇقسات بەرسەڭ، كەنەكە،
بارايىن سوعان دەپ ەدىم.
سالاتۇعىن الدىما
بۇعىباي باسشى ەر ەدى.
ادىرە قالعىر الاتاۋ،
اسۋعا قيىن جەر ەدى.
قامالىن بارىپ بۇزايىن،
كەنەكە، جاۋاپ بەر، — دەيدى، —
وتىز جىگىت سايلانىپ،
قاسىما مەنىڭ ەر، — دەيدى، —
تاۋ باسىنا بارعان سوڭ،
ويىنىمدى كور، — دەيدى.
كەنە حان سوندا سويلەيدى: —
دۇشپاننان ءبىتسىن ار، — دەيدى. –
قولداعى وڭشەڭ باتىردان
ىرىكتەپ ءبارىن ال، — دەيدى. –
كوڭىلىڭ شاپسا، ناۋانجان،
ەرتەرەك سوندا بار، — دەيدى. –
ەكى-ءۇش جۇزدەي كىسىمەن
ويىندى بارىپ سال، — دەيدى.
ناۋرىزباي تاعى سويلەدى: —
اللادان جاردەم كۇتەيىن،
اتا-بابام جار بولسا،
ءبىر مۇراتقا جەتەيىن.
بىلتىرعى قىلعان ازاسىن
قىرعىزدىڭ بۇگىن ەتەيىن.
ەكى-ءۇش ءجۇز كىسى كوبىرەك،
ونشا الىپ، تاقسىر، نە ەتەيىن.
اسكەردەن وتىز باتىردى
ىرىكتەپ الىپ كەتەيىن.
ءتاڭىرى قوسسا، قىرعىزعا
ءبىر تاماشا ەتەيىن.
قيىن جەردە حاندارعا
بولادى سۇيەۋ قاراشى.
قىسىلعان جەردە اركىمنىڭ
ءتاڭىرىم بولسىن پاناسى.
كوپ كىسى قاپتاي شابۋعا
ارقانىڭ بار ما دالاسى؟!
از كىسىگە جاقسى ەكەن
الاتاۋدىڭ اراسى. –
ماقۇل، — دەيدى حان كەنە
ناۋرىزبايدىڭ سوزىنە.
سول ۋاقىتتا ناۋاڭنىڭ
جان كورىنبەس كوزىنە.
يەسى تىلەك قىلعان سوڭ،
بەرەدى رۇقسات وزىنە.
قايتارمادى مەسەلىن
ۇمتىلىپ تۇرعان كەزىنە.
قاۋىرسىندى، قاناتتى،
تاۋدان ۇلكەن تالاپتى،
ەر كوڭىلدى، قالما! — دەپ،
جۇرتقا سالدى ساناتتى.
قالىڭ قولدان سارالاپ،
الادى وڭكەي ماناپتى،
ەرەگەسكەن سوعىستا
تاستان قايتپاس بولاتتى.
تاۋعا قارسى تۇيلىكتى،
سۇڭقارداي جيىپ قاناتتى.
وتىز جىگىت جونەلدى –
ءتامام قولدىڭ بەگلەرى.
بۇعىبايدى باسشى عىپ،
قيىن جولدى كورگەلى;
تاۋ باسىندا قىرعىزدىڭ
جازاسىن بارىپ بەرگەلى;
قامالىن بۇزىپ، جول سالىپ
بەيىتىن اشىپ كەلگەلى.
جاز جايلاۋى سارى دالا،
قىس قىستاۋى قارعالى.
ناۋرىزباي كەتتى ءبولىنىپ،
تاۋ باسىنا بارعالى;
قامالىپ تۇرعان قىرعىزعا
ءبىر بۇلىكتى سالعالى.
كەنەسارى باستىعى،
تومەندە تۇرىپ قالعانى.
تالاپ ەتىپ ۇرىندى
جاڭادان ءبىر جول سالعالى.
ساۋىسقاننىڭ الاسى،
اعىنان كوپ قاراسى.
كەنە حان سوندا سويلەيدى –
ابىلاي حاننىڭ بالاسى: —
قول كورىنبەس شاڭ بولدى
الاتاۋدىڭ اراسى.
قاراعاشتاي كوپ قازاق،
حانعا بولدىڭ قاراشى.
ويدا قوقان، قىردا ورىس،
حاكىم بولدى قالاسى.
كىمنەن تاياق جەگەندەي
ءبىزدىڭ قازاق بالاسى!
الدىرىپ جۇرگەن دۇشپانعا
اۋىزىنىڭ الاسى.
ءدىن مۇسىلمان الەۋمەت
بىرگە مىنسە كەمەگە،
ءۇش الاشتىڭ بالاسى
تىزگىنىن بەرسە كەنەگە،
ەر باسىنا اياقتاي
تاس كوتەرسەك جەبەگە،
تاۋ باسىنا شىعاتىن
جول سالماسقا نەمەنە؟!
بايۇزاق داتقا ءتۇيسىنىپ
بۇل جاۋاپتىڭ تەگىنە،
ايتايىن دەپ ءبىر ءسوزدى،
جەتىپ باردى كەبىنە.
—
حاننىڭ كوڭىلى سوعادى
تاۋدان ءبىر جول سالارعا.
ءبىر تالاپقا بەت قويدى
تاۋ باسىنا بارارعا،
بەكىنىپ جاتقان قىرعىزدىڭ
قامالىن بۇزىپ الارعا.
ۇيات شىعار تورەدەن
ءبولىنىپ بىزدەر قالارعا.
«ايتەلىك» دەپ بايۇزاق،
قامشى باستى بەكەرگە.
تاۋدان جولدى سالايىق،
جابىل! — دەدى نوكەرگە.
اتتان ءتۇسىپ الدىمەن،
ءوزى ءبىر تاستى كوتەردى.
باسشى بولدى بايۇزاق
ءبىر قايراتتى ەتەرگە.
بايۇزاق اتتان تۇسكەن سوڭ،
قاسىنا ءتۇستى حانىمىز.
حانىمىز اتتان تۇسكەن سوڭ،
توگىلەر بولدى ارىمىز.
بۇزباساق تا ول تاۋدى،
تۇسە قالدىق ءبارىمىز.
جابىرلاسىپ قول قويدىق
جاسىمىز بەن كارىمىز.
سول ۋاقىتتا قاراساق،
تاۋ باسىنان شۋ شىقتى.
قاپتاعان قارا تۇمانداي
مۇنارلانىپ بۋ شىقتى.
بۋ دەسەك، — مىلتىق ءتۇتىنى،
وتىز كوكجال بورىمەن
ناۋرىزباي تورە سول شىقتى.
ءبىر كەزەڭگە تالاستىق،
جاۋ جوعارى، ءبىز تومەن.
جەتكەن ەكەن قامالعا
ناۋرىزباي اتتى سۇر بەرەن.
قارقاراداي استىندا
بايۇزاق بەرگەن كوك دونەن.
كۇن شىعىس جاۋدىڭ شەتىنەن
قامالعا كىردى كولدەنەڭ.
ور قويانداي بۇلتيعان
كوك دونەن ات استىندا.
كامزول ىشىك قۇنتيعان،
اق ورامال باسىندا.
كەرۇعلىعا بەرگىسىز
وتىز كوكجال قاسىندا.
سول ۋاقىتتا ناۋرىزباي
جيىرما بەس جاسىندا.
حان كەنە مۇنى كورگەن سوڭ،
قالمادى سابىر، قارارى.
قيىن بولدى باتىرعا
تاۋدان شىعىپ بارارى.
ناۋرىزبايدى كورگەن سوڭ،
ولىمنەن كەتتى حابارى.
تۇتەگەن مىلتىق ىشىنە
كوزىنىڭ كىردى جانارى.
ناۋرىزباي كىردى قامالعا
كۇن شىعىس جاۋدىڭ شەتىنەن.
شىداي الماي حان كەنە،
ات قويدى تاۋدىڭ بەتىنەن.
شوكە اتىم جەرگە بارماي-اق،
كەتتى حاننىڭ ەركىنەن.
سىپىرىلىپ قالىپ بارادى
كوك بۋرىل اتتىڭ كوتىنەن.
ناۋرىزباي كىردى قامالعا
جانعان وتتاي بۇرقىلداپ،
كوك دونەن ات استىندا
Op قويانداي بۇلتىلداپ;
باتىرلاردىڭ نايزاسى،
نايزاعايداي جىلتىلداپ.
مۇنان كىرگەن باتىرلار
ونان شىقتى القىلداپ.
حان كەنەنىڭ ارمانى –
قۇمبەلدەن جاتپاق جاي الىپ.
ناۋرىزباي شىقتى قامالدان،
نايزاسى قانعا بويالىپ.
نە جانى قالسىن كەنەنىڭ،
ناۋرىزبايدان ايانىپ!
تارتا بەردى شىلبىردان،
قىلىشىن تاسقا تايانىپ.
كەنە حان جونەي بەرگەن سوڭ،
قالۋعا نوكەر ۇيالىپ،
تۇس-تۇسىنان ات قويدى،
ءتۇيسىنىپ قازاق ويانىپ.
كەنە حان كەتتى ۇمتىلىپ،
شىققالى تاۋدىڭ باسىنا.
ولىمگە بەلىن بايلادى
ازەلدە جازعان باسىنا.
قاتارلاسىپ جونەلدى
كەنە حاننىڭ قاسىنا.
ەكى مىڭداي كىسى بوپ،
شىقتى تاۋدىڭ باسىنا.
سول ۋاقىتتا حان كەنە
جار ايتتى جاپپار اللانى.
قابات-قابات وراتىپ،
قىرىق ارقاندى جالعادى.
تارتىپ الدى ويداعى
زەڭبىرەك پەن اربانى.
ءبىر-ەكى رەت اتقاندا
كۇڭىرەنىپ كەتتى جان-جاعى.
ەسىك-ەجەسىك قيراتىپ،
28
قىرعىزدىڭ شىقتى دال-دالى.
كەلگەنىن حاننىڭ كورگەن سوڭ،
ناۋرىزباي تورە ەسىردى.
بوگەجەكتەپ جۇرگەن ەر
ەركىنشە شاۋىپ كوسىلدى.
جازىلا الماي ءجۇر ەدى،
ءتۇيىنى ءجىپتىڭ شەشىلدى.
قويعا كىرگەن بورىدەي
قىرعىزعا سالدى كەسىردى.
ءبىر كىرگەندە اپ كەلدى
ءتىزىلتىپ نەشە جەسىردى.
باس-باسىنا تاراتىپ،
جىگىتتىڭ كوڭىلىن ءوسىردى.
ابىلاي اسپاس اسۋدان
اسامىن دەپ وكتەدى.
ناۋرىزبايدىڭ ەرلىگىن
قىرعىز، قازاق سوكپەدى.
تورەنىڭ الدىن ورادى،
قىرعىزدار مەرگەن توككەلى،
بالەنى باستان كەتىرىپ،
حان ايلاسىن ەتكەلى.
زەڭبىرەكتى تۋرالاپ،
توتە جەردەن ءبىر اتتى.
ادام مەن مالدى قاباتتاپ،
توپىرلاتىپ قۇلاتتى.
جوڭكىلىپ جۇرگەن قىرعىزدىڭ
جولشىباي كەبىن سۇلاتتى.
قامالعان قاتىن-قىزدارىن
«قوقيلاتىپ» جىلاتتى.
قىزىققا تويماي باتىرلار،
تەرەدى تاۋدىڭ شيەسىن.
بۇل ساپاردا ناۋرىزباي
جار ەتتى جاپپار يەسىن.
قامالىن بۇزدى قىرعىزدىڭ،
سوعىستىڭ تاۋىپ جۇيەسىن،
الىپ شىقتى ءۇش جۇزدەپ
ايعىر مەنەن بيەسىن،
اتان دەمەي، نار دەمەي،
جەتپىس-سەكسەن تۇيەسىن.
ءبولىپ بەردى بارىنە
سىباعالى تيەسىن.
ناۋرىزباي گۇل-گۇل جانادى،
اق بىلەگىن سىبانىپ.
جاۋدى ارالاپ قىرادى،
قولىنا جاسىل تۋ الىپ.
شىن قاھارعا مىنەدى،
اقشا بەتى قۋارىپ.
بوزبالاعا سويلەيدى،
اعاسىن كورىپ قۋانىپ.
— ابىلاي اسپاس اسۋدا
كەنەكەم دۇكەن قۇرعانى.
باتىرلاردىڭ جاراسپاس
مايدانعا كىرمەي تۇرعانى.
كەنەكەم كەلدى ءبىز ءۇشىن،
ءۇش الاشتىڭ قورعانى.
ايانباي بۇگىن ءىس كورسەت،
تامانىڭ باتىر قۇرمانى!
كەۋدەدەگى شىبىن جان –
ار-نامىستىڭ قۇربانى.
جار بولا كور بىزدەرگە،
اتامىز وتكەن ابىلاي!
وسىنداي قيىن جەرلەردە
تىلەۋدى بەرگەي ءبىر قۇداي.
سەندەر ەدىڭ قاناتىم،
مەڭدىباي، دۋلات، اعىباي،
ارعىننان شىققان ءۇش جىگىت
شاكىر، جاۋكە، تولىباي.
ۇمتىلىڭدار، ەرلەرىم،
جان-جاعىڭا قاراماي.
مىلتىقتىڭ وعى وت الماس
قۇلاققا ءدارى تۇتانباي.
اق كىرەۋكە، كوك ساۋىت
تازا جۇرسە، توت الماي،
مىلتىقتىڭ وعىن جىبەرمەس
شىعىرشىعى جۇقارماي.
جامان جىگىت توزادى،
جاۋدى كورسە قوتانداي.
اتاقتى ەردىڭ ءبىرى ەدىڭ
ءيىسىڭ شىققان جۇپارداي.
ايانباي بۇگىن ءىس كورسەت،
تابىننان قابان بۇقارباي!
تايىنباي جاۋعا كىرىڭدەر،
ايبىندى تۋعان ەرلەرىم!
مىنگەن اتىڭ توبىشاق،
كۇمىستى قىلىش بەلدەرىڭ.
وسىندايدا كەرەك دەپ،
كوزىمنىڭ مايىن بەرگەمىن.
ات ءمىنىپ، جاراق اسقالى
ءبارى وسى ما كورگەنىڭ!
ناۋرىزباي باتىر سويلەيدى: —
جارا جوق مەنىڭ ەتىمدە.
ويىن سالدى بوزبالا
الاتاۋدىڭ بەتىندە.
مۇندا قىلماي قايراتتى،
قوسقا بارىپ وكىنبە.
ون ەكى سامقال، ءجۇز مىلتىق،
كەنەكەم كەلگەن سەكىلدى،
كەنەكەم كەلىپ قوسىلدى،
كىم تۇرار ونىڭ بەتىندە؟!
ىقپالىڭ ءجۇرىپ تۇرعاندا
قىلىڭدار جاۋعا وكىمدى.
ىستەرىڭ جاقسا، بەكتەرىم،
بۇل سوعىستىڭ رەتىندە
ۇستاتارمىن قولىڭا
قوس-قوسىنان جەتىمدى.
جاراسالىق دەگەندە
بەرگەندەي قىرعىز بار مالىن.
بىتىرە الماي تورە ءجۇر
كوڭىلدەگى ارمانىن.
بەتىنە كەلەر قىرعىز جوق،
الىپ جاتىر جان-جاعىن.
جانە بۇزدى سول كۇنى
اقسۋدىڭ بارىپ قورعانىن.
سونشاما مىقتى بەرىك ەدى
اقسۋدىڭ سالعان قالاسى.
ەكى ءجۇز ءۇيدىڭ مەكەنى
اقسۋدىڭ اياق سالاسى.
سەگىز مىڭداي بار ەدى
سول كۇنگى قولدىڭ شاماسى.
قورعاندى بۇزىپ، مال الدى
ايمان باتىر اعاسى.
كەنەسارى، ناۋرىزباي
كەلتىرىپ ءجۇر كەرتىنە!
شاۋىپ، جانشىپ، تالاتتى،
قىرعىزدى قويماي ەركىنە.
ءبىر بولەك قىرعىز قالمادى،
قاشىپ بارىپ بەركىنە.
باقىتى شاۋىپ تۇرعاندا
كەنە حان جەتتى سەرتىنە.
شاۋىپ الدى تال تۇستە
اسپارا مەن مەركەنى.
ون ەكى مىڭ كىسىنىڭ
كوبى دۋلات حالقى ەدى،
ەگەسكەندە مۇقاتۋ —
حان كەنەنىڭ سالتى ەدى.
مەركەنىڭ تۇتقان ۇلىعى
مەدەلى دەگەن سارت ەدى.
اقاۋىز دەگەن ارعىماق
مەدەلى بەرگەن ات ەدى.
اۋىزعا كىرىپ ءسوز بولعان،
تۇلپاردان ارتىق زات ەدى.
دۇسپانى قايتىپ كەمىتەر
كەنە حان مەن ناۋاندى!
دابىسى كەتتى كۇڭىرەنتىپ
اسپارا مەن دۋاندى.
قالىڭ جاتقان قىرعىزدى
جەڭگەنىنە قۋاندى.
قاراقىستاق، شوڭگىرگە
ۇيىسقان قىرعىز قامالدى.
قول سىيمادى جۇرگەندە
الاتاۋدىڭ باۋىرىنا.
دۋلاتتى حان جۇمسادى
وشىككەن قىرعىز جاۋىنا.
ءتۇسىپ جاتىر كوپ قىرعىز
كەنە حاننىڭ اۋىنا.
ون مىڭ كىسى ات قويدى
كەكىلىكتىڭ تاۋىنا.
مۇنارلانىپ شاڭ بولدى
قىزىلسۋدىڭ سالاسى.
بۇل ساپاردا جار بولدى
حان ابىلاي باباسى.
قىرعىزعا لىق تولىپتى
الاتاۋدىڭ اراسى.
قول الدىندا ءجۇر ەكەن
قىرعىزدىڭ ءبىر داناسى.
ناۋرىزبايعا كەز بولىپ،
تۇرا قالدى جاناسا.
كارىبوز دەگەن كىسى ەكەن،
ەر قانايدىڭ بالاسى.
كارىبوز سوندا سويلەيدى،
سويلەگەندە ءبۇي دەيدى: —
ەي، ناۋرىزباي، ەر تەرەم،
قارايىپ ءجۇرمىن قانىما!
ازا قورلىق كورسەتىپ،
قاتتى باتتىڭ جانىما.
نە جازىعىم بار ەدى
كەنەسارى حانىڭا؟
ءبىتتى دەپ كوڭىلى تىنبادى
قىرعىزداعى ارىنا.
الماعان ارى قالدى ما
قىرعىزدا ونىڭ تاعى دا؟
قۇسشىنى شاپتى شۋلاتىپ
قاراقىستاق، شوڭگىردەن.
قالشانى ۇستاپ بايلادى
حان بولىپ حالقىن مەڭگەرگەن.
ابىلايدىڭ تۇسىندا
قىلعان ءىسىڭ ءجون كەلگەن.
قىرعىزدىڭ جولى بار ما ەدى
قالىڭسىز ساعان قىز بەرگەن؟
قىستاي شاپتىڭ ەلىمدى،
مالىمدى سالدىڭ تەلىمگە.
بوساتىپ قوندىق، بوستىرىپ،
اتامەكەن جەرىمدى.
بۇرىڭنان-سوڭنان بار ما ەدى
ەلشىگە نيەت ءولىمدى؟
جامانقارامدى ءولتىرىپ،
ءبىر سىندىردىڭ بەلىمدى.
تىرىمە قىلساڭ بولماي ما،
ولگەنىم ساعان نە قىلدى؟
اتاڭنىڭ اقى بار ما ەدى
ەسقوجا، قاناي كورىندە؟
اشۋىن بۇعان باسسىن دەپ،
جەرىمدى ساعان تاستادىم.
بۇل العانىڭ ەمەس پە
ءۇستىمدى كەلىپ باسقانىڭ؟
جالعىز-جالعىز ات ءمىنىپ،
قورعالاپ تاۋعا قاشقانىم.
نە سەبەپتەن حان كەنە
قىرعىزعا مۇنشا وشىكتى؟
اق قالپاقتى قىرعىزدان
قازاققا بەردى نەسىپتى.
ات ءمىنىپ، ساداق اسىنعان،
ءبىزدى اياماي كەسىپتى.
ەسىركەسەڭ بولماي ما
جولىڭدا جاتقان بەسىكتى؟
بالالى ارقار باۋرايدى،
بالاسىز ارقار ماڭىرايدى
مەيىرىمسىز مۇنشا ءىس قىلدىڭ،
كوپ مۇسىلمان زارلايدى.
تورەلەر، قايدا بارساڭ دا،
راقىمسىز اتىڭ قالمايدى.
نە قالماق پەن ءشۇرشىتتىڭ
قىرىنان شىقساڭ بولماي ما؟!
ناۋرىزباي سوندا سويلەيدى،
سويلەگەندە ءبۇي دەيدى: —
جاقسى ايتاسىڭ، كارىبوز،
تاتۋ ەدىم سەنىمەن.
قونىستى كاپىر العان سوڭ،
كەنەكەم كوشكەن جەرىنەن.
باۋىرى سۋىپ ول جاقتا،
قاراشى بولعان ەلىنەن.
ون ەكى كىسى جىبەردىك
بەكباتىرداي ەرىممەن،
بىزگە قونىس بەرسىن دەپ
قوقيدىڭ سالعان كولىنەن،
ەكى اي جاتتى تۇتقىن بوپ
جانقاراش، جانتاي بەگىڭنەن.
اۋلىڭىز باسا قونعان سوڭ،
ازار شىققان ولىمنەن.
جامانقاراڭدى ءولتىردىم
ءوزىڭنىڭ سالعان جولىڭمەن.
كىم تالاسار قۇدايدىڭ
بەندەگە بەرگەن باعىنا؟
قورعان بولىپ حالقىنا،
اركىم شىقسىن تابىندا.
قانايىڭا مەن قىلدىم
كەكتى بولعان شاعىمدا.
سەنىڭ اقىڭ بار ما ەدى،
انداسىمنىڭ تامىندا؟
بىلمەيمىسىڭ، كارىبوز،
موينىنداعى جازاڭدى؟
جانقاراش پەن جانتايىڭ
ايتىپ يمان، زارلاندى.
قويدىم دەپ بىزگە انت بەرسىن
اراعىڭ مەن بوزاڭدى
اراعىڭدى قويماساڭ،
كەنەكەم الار مازاڭدى.
كاپىرگە عازات قىلعانداي،
ناۋرىزباي بەرەر سازاڭدى.
كارىبوز تاعى سويلەدى: —
كەلتىرەرمىن كەزىڭدى!
ىقپالىڭ اسىپ تۇرعاندا
ايتا بەر، تورەم، ءسوزىڭدى.
اسقار تاۋعا، ناۋرىزباي،
تەڭگەرە بەرمە ءوزىڭدى.
التىن جاعاڭ قيسايسا،
قىرعىزدار ويار كوزىڭدى.
تالاپ الىپ، ناۋرىزباي،
مالىمدى سالدىڭ تەلىمگە.
ايامادىڭ، ناۋرىزباي،
باسىمدى سالدىڭ ولىمگە.
قورعاندا جاتقان قورقىتىپ،
اتتارىن الدىڭ بەگىمنىڭ.
تاستاپ كوشتىڭ ول جاقتا،
اتاڭ قونعان ابىلاي،
قاندى كويلەك ەلىڭدى.
كىشى جۇزگە سىيا الماي،
تاستاي كوشتىڭ جەرىڭدى.
تولەگەنۇلى جانقابىل
ەرلىككە مىقتى، سەنىمدى.
توقسان كىسىڭدى ولتىرگەن
الىپ پا ەدىڭ كەگىڭدى؟!
بىتەۋ سويىپ باسىڭدى،
قوقانعا بەرگەن تەرىڭدى.
مەيماناڭ تاسسا، ناۋرىزباي
دوسىڭ كەتەر پانادان.
حاقتان بۇيرىق كەلگەندە
جانىڭ شىعار قانادان.
سەنىڭ اتاڭ — ەر قاسىم
تۋعانىندا انادان،
قان شەڭگەلدەپ تۋىپتى
شارانالى بالادان.
كوپ قورقىتپا، ناۋرىزباي!
كۇنىم تۇسسە-كورەرمىن،
بۇيرىق بولىپ قۇدايدان،
قازا جەتسە — ولەرمىن.
ارماندا بولىپ كەتپەسپىن،
ءبىر سوعىسقا كەلەرمىن.
جاپپار يەم جار بولسا،
سازاڭدى ءالى-اق بەرەرمىن.
ەرجان كەتكەن ءتۇن قاتىپ،
حان قىلعان سوڭ وكىمدى.
ءتورت ءجۇز كىسى ءبولىنىپ،
قالىڭ قولدىڭ شەتىندە،
بارلاپ قاراپ كەلگەلى،
جاۋ بار ما دەپ بەتىندە،
تۇندە كەتكەن از كىسى
قاپالانىپ، وكىندى.
جاسانعان جاۋعا جولىعىپ،
ەرجان ءبىر تۇسكەن سەكىلدى.
حانعا كەلدى ناۋرىزباي: —
ەرجان جاۋعا بارىپتى،
بۇگىن موينى قالىپتى.
قاتالانىپ ءىنىڭىز،
بارماعىن تىستەپ، نالىپتى.
كەنەكە، ايتپاي قايتەيىن،
ءىنىڭىز قولدى بولىپتى.
پەندە بولىپ قىرعىزعا،
ەرجاننىڭ كوڭىلى شوكپەسىن.
ەرجان تۇتقىن بولدى دەپ،
قىرعىزعا دابىل كەتپەسىن.
ءبىزدى جوقتاپ ەرجەكەم،
كوزىنىڭ جاسىن توكپەسىن.
جولىعىپتى اڭسىزدا
ەرجان باتىر ارانعا.
اعاسى ولسە الدىندا،
ءىنىنىڭ كۇنى قاراڭ دا!
اتتانسىن دەپ باتىرلار،
شاشالىق جارلىق حاباردى.
ەندى مۇندا، تاقسىر حان،
تۇرماعىمىز ارام-دى.
ماعان جاۋاپ بەرىڭىز،
ەكى-ءۇش ءجۇز كىسى الايىن.
كوپ كەشىكپەي، كەنەكە،
ەرجاندى ىزدەپ بارايىن،
اسۋىنا شىعارماي،
ءيىرىپ الىپ قالايىن.
قان قۇستىرىپ كەلەيىن
ساقاۋقىرعىزدىڭ تالايىن.
كەنە حان جاۋاپ بەرمەدى،
ناۋرىزباي ءبۇي دەپ كەلگەن سوڭ.
كەلىسپەستەي كەرىندى
ناۋرىزبايدى بولگەن سوڭ،
قىرعىزدىڭ قولى كوبەيىپ،
جاقىنعا كەلىپ تونگەن سوڭ،
قولعا تولدى سامسى مەن
قىزىلسۋدىڭ كەمەرى.
شىعار مەزگىل تاياندى
ات پەن ەردىڭ ونەرى.
ءبىر مەزگىلدەر بولعاندا،
ۇزىن بويلى، جەبەلى،
كۇرەڭ قاسقا ات ءمىنىپ،
شەننىڭ ۇلى بيدەرى –
جەكەلەپ كىردى مايدانعا،
ەر قانايدىڭ نەمەرى.
بيدەرى كىردى مايدانعا: —
جەكە، باتىر، جەكە!- دەپ.
قارسى قاراپ تۇرادى;
«كە-كە، باتىر، كە-كە!» — دەپ،
جاقىن جەردەن شوكەلەپ.
قازاقتان ەشكىم شىقپادى
جىلدامىراق توتەلەپ.
بايۇزاق داتقا سويلەدى،
اشۋلانىپ، اقىرىپ.
حالقىنا قاراپ ءسوز ايتتى،
وڭ-تەرىستى ساپىرىپ: —
نە قىلىپ تۇرماي وتىر؟!- دەپ،
باتىرلارىن شاقىرىپ،
دۋلاتتان شىققان باتىردىڭ
تالايىنا باتىرىپ.
قولعا تولدى سامسى مەن
قىزىلسۋدىڭ اراسى.
قىسىلعان جەردە اركىمنىڭ
ءتاڭىرىم بولسىن پاناسى.
قاراعاشتاي كوپ قازاق،
حانعا بولدىڭ قاراشى.
بيدەرى كىردى مايدانعا، —
قىرعىزدىڭ ءبىر بالاسى.
ونىڭ بىزدەن ارتىق پا
اتاسى مەن اناسى؟!
بيلەرگە قارسى بارىڭدار،
بىزدەن ءبىر باتىر داناسى.
تاۋسىلدىڭ با، مامبەتتىڭ
نايزا ۇستاعان بالاسى؟
باتىرلاردىڭ مايداندا
قىزباس بولدى ويىنى.
قايعىعا تولدى بۇل ساپار
قازاقتاردىڭ قويىنى.
بايۇزاقتىڭ سوزىنە
باستامادى تويىنى.
ەش ادام باسىن كوتەرمەي،
تومەنگە ءتۇستى مويىنى.
قىرعىزدىڭ قولى كوبەيدى،
ءار جەرلەردەن قۇرالىپ.
قىستاي مىنگەن قازاقى ات،
تاستاپ جاتىر تۇرالىپ.
شىدامادى ناۋرىزباي، —
كيىمىنە قىنالىپ،
تۇرەگەلدى ورنىنان،
شىبىقتاي بەلى بۇرالىپ.
قامزول ىشىك ۇستىندە،
باۋىن ءۇزىپ بەلسەنىپ،
اقاۋىز اتقا ءمىندى دە،
ءتۇستى تاۋدان تەڭسەلىپ،
قاتۋلانىپ جونەلدى،
العالى جاۋدى ەڭسەرىپ.
ناۋرىزباي سويلەپ جونەلدى: —
باتىرلار، قۇلاق سالىڭىز.
قاراعاشتاي كوپ قازاق،
باقىتتى بولسىن حانىمىز.
جاۋ قاراسىن كورگەندە،
قايتپاسىن باستان باعىمىز.
ەرجان ءتۇسىپ قىرعىزعا،
دۇسپانعا كەتتى ارىمىز.
ونان ءبىزدىڭ ارتىق پا،
مايدانعا كىرمەي، جانىمىز.
ەرجان ءۇشىن جاراسسىن
اقبوز اتقا قانىمىز.
قاراعاشتاي كوپ قازاق،
ءىس كورسەتەر كۇن بۇگىن.
ەرجان ءتۇسىپ قىرعىزعا،
بىزگە قايعى كۇن بۇگىن.
ارماندا بولعان ەر ءۇشىن
كەگىن الار كۇن بۇگىن.
قىلىشتاسىپ مايداندا،
قول سىلتەسەر كۇن بۇگىن.
تاۋدىڭ باسىن السىن تۇمان،
جاپپار يەم بولسىن پاناڭ!
قىرعىزدارعا بەرمەي امان،
ۇمتىلىڭدار، كەلسە شاماڭ.
بولسىن جاۋعا اقىرزامان،
جاننان كەشەر كۇن بۇگىن.
ناۋرىزبايدىڭ ءسوندى زارى،
ۇرىستىڭ قىزسىن بازارى.
كەنەكەمنىڭ قوشقارلارى،
قايتپاسىن جاۋدان نازارى.
بولىڭدار قىرعىز تاجالى،
قول ۇستاسار كۇن بۇگىن.
ناۋرىزباي مۇنى ايتادى،
تارتىپ-تارتىپ جىبەردى
اقاۋىزدى جانباسقا.
قولىن سالىپ، سۋىردى،
تۇرسىنباي بەرگەن الماسقا.
ارتىنا كوزىن سالمادى
ۇيدەگى قالعان مال-باسقا.
ناۋرىزباي شىعا شابادى.
كەكىلىكتەن زىرقىراپ.
بيدەرى شاپتى قاسقا اتپەن،
قۇيىنداي شاڭى بۇرقىراپ.
سوندا باسىن كوتەردى،
وتىرعاندار كوزى جىلتىراپ.
ناۋرىزبايدىڭ سوزىنە
باتىرلارى شىداماي،
حان قاسىنان ۇمتىلدى
مەڭدىباي، دۋلات، اعىباي،
ارعىننان شىققان ءۇش جىگىت –
شاكىر، جاۋكە، تولىباي.
ولاردان كەيىن قالا ما
تابىننان قابان بۇقارباي!
سەگىز كىسى جونەلدى،
ناۋرىزبايدىڭ سوڭىنان.
بۇل ساپاردا تورەنىڭ
جۇلدىزى تۋدى وڭىنان.
شابا المايدى قازاقى ات
تاس پەن تاۋدىڭ توڭىنان.
بيدەرى سوندا سويلەدى: —
پاتشا زادا بالاسىڭ،
الدىڭا ايداپ، قىردىڭ سەن
قىرعىزدىڭ قاتىن-بالاسىن.
جەكە كەلسەڭ بولماي ما،
اقىلىڭ اسقان داناسىڭ!
تايعاندارىڭدى ەرتىپ،
تورەم قايدا باراسىڭ؟
جولسىز ءىستى قىلماعىن،
ناۋرىزباي اسىل ەر ەدى.
ارتىنا قاراپ سول جەردە،
باتىرلارىن كورەدى.
ولارعا قاراپ ءسوز ايتىپ،
قايتۋعا جارلىق بەرەدى.
اربىرەۋىڭ شەرگە ۇساپ،
كەلدىڭىز بە، نارىمىز؟
شىعاسى بولسا كەۋدەدەن
بۇگىنگى كۇن جانىمىز،
كەلگەنمەنەن، ەرلەرىم،
قورعاۋعا كەلمەس حالىڭىز.
بەرسە ءتاڭىرىم ابىيىر،
تۇسىرگەن اتىمدى الىڭىز.
جازىم بولسام، ارتىمنان
سۇيەگىمە شابىڭىز.
قىرعىزدىڭ ايتقان سوزىنەن
توگىلەر بولدى ارىمىز،
سوزگە سىنىق بولمايىن،
ەرلەرىم، كەيىن قالىڭىز!
بيدەرى مەنەن ناۋرىزباي،
جاقىنداسىپ بارىستى.
استىنداعى مىنگەن ات
اۋىزدىققا قارىستى.
ات ۇستىندە الىستى
نايزامەنەن سالىستى،
ءبىر-بىرىنە جابىستى،
كەرەگەدەي قابىستى.
ەرلەرىنىڭ ارتىنا
ءمىنىپ-ءمىنىپ قالىستى.
جانە قايتىپ ەكەۋى،
بۇرق-سارق ەتىپ ايقاستى.
ايقاسىپ قالعان مەزگىلدە
تورەنىڭ استى ايلاسى،
قايراتتىڭ ءتيدى پايداسى.
شولتاڭ ەتىپ بيدەردىڭ
اسپانعا شىقتى نايزاسى.
بيدەر شىعىپ جولىققان
قىزىلسۋ، سامسا باۋىرىنان.
ناۋرىزباي شىعىپ جولىققان
كەكىلىكتىڭ تاۋىنان.
ايقاسقاندا ەكەۋى،
وشىگىسكەن جاۋىنان
بيدەر بارىپ جىعىلدى
كۇرەڭ قاسقا اتتىڭ ساۋىرىنان.
قىستاي شاۋىپ جول بولعان
شۋ مەنەن تاۋدىڭ اراسى.
بۇل ساپاردا جار بولدى
حان ابىلاي باباسى،
قىرعىز اتتان جىعىلىپ،
باتىپ ەدى قاراسى.
«يا، قۇدايلاپ» شۋلاستى
ءۇش الاشتىڭ بالاسى.
اللاعا ناۋان سىيىندى،
اۋزى كەتپەي تىلەكتەن.
قايراتى كوپ بولعان سوڭ،
نايزاسى اۋماي بىلەكتەن،
شانىشقان ەكەن ناۋرىزباي
ءبىر قىرعىزدى جۇرەكتەن.
سىرتىنا شىعىپ، نايزاسىن
جەرگە باسىپ، تىرەتكەن.
سۋىرىلماي تەمىرى،
قانمەنەن قاتتى-اۋ جىبەكتەن.
ءار تاراپتان قىرعىزدار
جاعالاي شاۋىپ جيەكتەن،
تۇس-تۇسىنان ات قويدى،
ۇمىتكەر بولىپ سۇيەكتەن.
جالعىز شاپتى ناۋرىزباي،
جاۋعا قارسى ەنۋگە.
اراسى الىس داۋىستاپ
«بارما، مۇندا كەل» دەۋگە،
شاۋىپ بارىپ بۇقارباي،
ات ۇستىندە كولبەدى،
وتكىزىپ قاشتى شىلبىرىن
ەر بيدەردىڭ بەلبەۋگە.
ءۇش اي توقسان كۇن ەدى.
شارۋا شەشكەن كۇيەگىن.
ناۋان بۇل جول اعىتتى
ەرلىگىنىڭ تيەگىن.
ءتۇسىرىپ تورە كەتكەندە،
كەنە حان قاقتى يەگىن.
بۇقارباي باتىر اپ كەلدى
ەر بيدەردىڭ سۇيەگىن.
قازاق، دۋلات جينالىپ،
ماقالاي قىلدى سۇيەگىن!
اعىباي باتىر شابادى،
قاشقان اتىن كورەدى.
قىرعىزدان قورقىپ تايمادى،
و دا قايسار ەر ەدى.
الىپ حانعا كەلەدى،
تارتۋ قىلىپ بەرەدى.
بۇقاربايدى ماقتادى: —
بارەكەلدى، ەرسىڭ!- دەپ،
اعىبايدى شاقىردى، —
اتىن الىپ كەلسىن،- دەپ، —
سۇيەككە شاپقان ەر بولار،
اتىن سوعان بەرسىن، — دەپ،
سۇيەككە شاپقان ەر بولار،
اركىم مۇنى كورسىن دەپ، —
جاۋعا شاپقان باتىرلار
نامىستانىپ ءولسىن، — دەپ. –
كوڭىلدە ۇلكەن ەر ەدىڭ،
سۇيەككە نەگە شاپپادىڭ؟!
جارامادى ولجا دەپ،
اعىباي، اتقا شاپقانىڭ.
سۇيەككە شاپقان ەر ەكەن،
بۇقاربايدى ماقتادىم.
اعىباي باتىر قورلاندى،
ەكى جاعىنا سىيمادى.
ءىشىن جارىپ ولەرگە
جانىنان پىشاق تاپپادى.
ولجا بولاد بالاسى
ەر بيدەردىڭ ارتىنان.
وراز كىردى مايدانعا،
وزىپ جۇرگەن حالقىنان.
ول دا ايتۋلى ەر ەدى
سۇڭقار قۇستاي تالپىنعان.
وراز كەلدى جۇلقىنىپ،
باستان اۋعان باعى بار.
قاتىن ءتۇسىپ قازاققا،
قارايىپ جۇرگەن قانى بار.
ازا قورلىق كىرگەن سوڭ،
تەك شىقپاعان جانى بار.
جانى ناعىپ شىداسىن،
دۇنيەنىڭ نە ءسانى بار –
ناۋرىزبايدىڭ قوسىندا
نەكەلەپ العان جارى بار.
شۋىمەنەن قوپارىپ،
وراز شاپتى ار جاقتان.
ەكى بەتى قىزارىپ،
ناۋرىزباي شاپتى بەر جاقتان.
قىرعىز، قازاق ەكى جار
قاراپ تۇردى جان-جاقتان.
نايزالارىن كوتەرىپ،
ءبىرىن ءبىرى كوزدەدى.
اشۋلانعان باتىرلار
جولىققانشا توزبەدى.
ءبىرىن ءبىرى اياماي،
ەت جۇرەكتى مەزگەدى.
وراز باتىر جىعىلدى،
نايزا بۇرىن كەز كەلدى،
اقبوز اتتىڭ سول جاقتان
وراز بارىپ جىعىلدى.
قايتىپ ادام بولماستاي،
شىبىن جاننان ءتۇڭىلدى.
تىلگە كەلمەي سول جەردە،
جەر باۋىرلاپ ءسۇرىندى.
باياعى سوزدەن اعىباي
قارايعان ەكەن قانىنا-اي.
جەتكەن ەكەن توپەلەپ
ناۋرىزبايدىڭ جانىنا-اي.
ءتۇسىرىپ تورە كەتكەندە،
شاۋىپ بارىپ اعىباي،
كوتەرىپ الدى ورازدى
تەلقوڭىر اتتىڭ جالىنا-اي.
قوقيلاتىپ قىرعىزدى،
بەرمەي كەتتى تاعى دا-اي.
قازىر وڭعا قاراپ تۇر
ناۋرىزبايدىڭ جۇمىسى.
ءازىر اسا بىتكەن جوق
حان كەنەنىڭ تىنىسى.
قارا الا اتتى ءبىر قىرعىز،
جاڭقاراش ءبيدىڭ ءىنىسى،
جەكەلەپ كىردى مايدانعا،
باتىر ەكەن مۇنىسى.
ناۋرىزباي قارسى شابادى
جەكە شىققان باتىرعا.
تايىنباي قارسى كەلەدى،
قاشاتۇعىن قاتىن با؟!
جالاقتاتىپ نايزاسىن،
جەتىپ كەلدى جاقىنعا.
الاقتاتىپ ساستىرىپ،
باتىردى ۇردى قاپىدا.
جەكە شىققان باتىردىڭ
بارىنە بەردى اقىلدى.
ورنىنان تۇرماي جاتسىن دەپ،
نايزاسىن قاتتى باتىردى.
قىزىل الا قان قىلدى
قىزىل سۋدىڭ جيەگىن.
ناۋان بۇ جول اعىتتى،
ەرلىگىنىڭ تيەگىن.
جاقىن جەردە قىرعىز جوق،
ءوزى الىپ قالدى سۇيەگىن.
شاپقان سايىن اقاۋىز
جەردى تارپىپ، وكتەدى.
ناۋرىزبايدىڭ ەرلىگىن
قىرعىز، قازاق سوكپەدى.
ەكى مىڭ قىرعىز جيىلدى،
قازاقپەن سوعىس ەتكەلى.
ەرلەردىڭ الدىن ورادى
جاياۋ مەرگەن توككەلى.
جەكەلەپ ەندى سوعىسپاي،
قىرعىزدار تۇردى بەكەرگە،
حان يەك قاقتى نوكەرگە.
اربا ارىسىن كوتەردى،
زەڭبىرەككە وق بەردى،
قۇلاعىنا وت بەردى.
اسىعىس اتتى بايلاماي،
الدىندا اسكەر جوق بولدى.
زەڭبىرەكتىڭ اۋزىنان
سىلدىر-سيرەك توپ كەلدى.
زەڭبىرەكتىڭ اۋىزى
قولدىڭ بولدى كوبىنە.
سەگىز كىسى ۇشىردى
سىلدىر-سيرەك شەتىمەن.
ءبىر بوز اتتى ۇشىردى
قولدىڭ ارعى بەتىنەن.
مۇنى كورىپ قىرعىزدار،
ويران بولىپ ءبۇلىندى.
قاسىندا تۇرعان ناۋرىزباي
سۇڭقاردايىن ءىلىندى.
جانە وقتاپ اتقاندا
ءبىر كەرەمەت ءبىلىندى:
ۇرماي-سوقپاي، زەڭبىرەك
ورتاسىنان ءبولىندى.
قىرعىزدار شىداپ تۇرا الماي،
قاشا بەردى الاقتاپ.
ناۋرىزباي كەتتى سوڭىنان،
نايزامەنەن شاباقتاپ.
ءبىر-بىرىنە ات قويدى،
قىرعىز، قازاق جان-جاقتان.
ءبىر توزاڭنىڭ استىنان
گۇل-گۇل جانىپ، ىرجاقتاپ،
شىعا كەلدى ناۋرىزباي،
توعىز ات الىپ سالاقتاپ.
ون بەس اتتى اپ كەلدى
مەڭدىباي، دۋلات، اعىباي.
ون ەكى اتتى اپ كەلدى
شاكىر، جاۋكە، تولىباي.
ون ءتورت ات بار قولىندا
قابان مەنەن بۇقارباي،
قۇربان كەلدى ءتورت اتپەن،
ءنوپىرى شىعىپ تۇلپارداي.
ءبارى كەلىپ قوسىلدى
قىزىلسۋدىڭ بەلىنە.
كوڭىلى ءبىتتى ناۋاننىڭ
تۇز تاتىرعان ەرىنە،
ناۋان تاعى جونەلدى
تاۋدىڭ توسكەي ورىنە،
قاشىپ بارىپ قىرعىزدىڭ
قامال سوققان جەرىنە.
جوڭكىلىپ جۇرگەن قىرعىزدىڭ
ناۋرىزباي ءۇستىن قاپتادى.
سەگىز مەرگەن ءبىر جەردە
بەلىنە شىرەنىپ جاتقانى.
جالعىز بارعان تورەنى
ءبارى تەگىس اتقانى.
شارا بار ما، قۇدايدىڭ
بۇ ساپار دا قاققانى.
قوي بوعىنداي قورعاسىن
قازا بولىپ تاپپادى.
مىلتىعىن تاستاپ تاس-تاسقا،
قايتا قاشتى مەرگەنى.
لاپ قويا شاپتى قىرعىزدار
مەرگەننىڭ اتىن بەرگەلى.
جالعىز شاۋىپ ناۋرىزباي،
قىرعىزدىڭ جولىن كەرنەدى.
ۇشەۋىن شانشىپ ءولتىردى،
بەسەۋى ءتىرى، ولمەدى.
بەس مەرگەندى ءتىرى ايداپ،
حانعا الىپ كەلگەنى.
سەگىز مىلتىق وڭگەرىپ،
تارتۋ قىلىپ بەرگەنى.
سول ۋاقىتتا اقاۋىز
جەر تارپيدى ويانىپ.
ناۋرىزباي ءجۇر ۇستىندە،
قىلىشى قانعا بويالىپ.
قانىنا قىرعىز قارايدى،
نەسىنە تۇرسىن ايانىپ.
ناۋرىزبايدىڭ ۇستىنە
ءبارى كەلدى تايانىپ.
اللالاپ جۇرگەن قىرعىزدىڭ
جەلى تۇردى وڭىنان.
اي ءمۇيىزدى قوشقاردىڭ
ءبارى تارتتى قوڭىنان.
اقاۋىز ات قۇلادى
قىرعىزدىڭ اتقان وعىنان.
ناۋرىزبايعا ۇمتىلدى
قالىڭ قىرعىز شوعىنان.
قىزىلسۋ مەن دۋاننىڭ
اڭعارىنان شاڭ استى.
قىرسىقتىڭ الدى ەمەس پە،
تورەدەن اركىم اداستى.
قىرعىز، قازاق ەكى جار
ناۋرىزبايعا تالاستى.
قىرىمدا جۇرگەن بۇقارباي
اتىنا قامشى ءبىر باستى.
ۇزەڭگىسىن شىعارىپ،
ناۋرىزبايعا جاناستى.
بۇقاربايدىڭ الدىنا
ناۋرىزباي الدى مىنگەسىپ.
جاۋعا ءتۇسىپ قالماسقا،
قاشا بەردى «ءشۇۋ» دەسىپ.
ناۋرىزبايدى تۇتپاققا،
قىرعىز دا قۋدى ىلەسىپ.
قازاقتان ادام از بولدى
بەرمەيتۇعىن تىرەسىپ.
قورعايىن دەپ قىرعىزدان،
اعىباي سىرتىن اينالدى.
شاماسى كەلسە تىرەسىپ،
قورعاماققا ويلاندى.
بۇقارباي مەن ناۋرىزباي
سالار ەدى ويراندى.
مىنگەسۋى ءبىر اتقا
ولاردىڭ قولىن بايلادى.
سول ۋاقىتتا قىرعىزدار
باسقىن جەتىگى ورلەدى.
جالعىز ءوزى اعىباي
قورعاۋعا ءالى كەلمەدى.
الدىڭعى جەتكەن قىرعىزدى
اراعا ءتۇسىپ كەرنەدى.
قولىنداعى نايزاسىن
وڭدى-تەرىس سەرمەدى.
اتاسى وتكەن ابىلاي،
تىلەۋدى بەرگەن بار قۇداي.
بۇقارباي مەن ناۋانعا
ۇمتىلدى قىرعىز جابىلا-اي.
شاكىر دە جەتتى ءبىر جاقتان،
قابان مەنەن مەڭدىباي.
كەرتايلاق اتتى جەتكىزدى
جاۋكە مەنەن تولىباي.
كەرتايلىق ات جەتكەن سوڭ،
ءمىنىپ الدى ناۋرىزباي.
سەگىز كىسى باس قوسىپ،
سۋ بويىندا اۋىستى.
توقتاتا الماي كوپ جاۋدى،
ۇستىرتكە ويناپ شىعىستى.
كەزەك جۇمساپ كەلەدى
نايزا مەنەن قىلىشتى،
قالىڭ جەتكەن قىرعىزدان
الا المادى تىنىستى.
سىيىنادى باتىرلار،
اۋزى كەتپەي تىلەكتەن.
شۇبىرتپالى اعىباي،
تالايدى شانىشتى جۇرەكتەن.
ارالاسىپ، شاكىردىڭ
مىلتىق ءتيدى بىلەكتەن.
يتشىلەسىپ، سىلكىسىپ،
قورعاپ شىقتى تۇبەكتەن.
بۇل ساپاردا قۇدايىم
ەرلەردىڭ جولىن وڭدادى.
كەرتايلاقتى مىنسە دە،
اقاۋىز اتتاي بولمادى.
استىنا مىنگەن اتىنا
تورەنىڭ كوڭىلى تولمادى.
ارتىنان جەتكەن قىرعىزعا
ۇمتىلۋعا بولمادى.
سوندا دا ءتاڭىرى جار بولىپ،
تۇتىلىپ جاۋدا قالمادى.
قۇتىلىپ كەلىپ ناۋرىزباي،
حاننىڭ ءتۇستى قاسىنا.
كورىپ ەدى كوپ ءىستى
ازەلدە جازعان باسىنا.
كەلە سويلەي بەرەدى
قۇدايمەندە اعاسىنا.
— تاۋ سۋىنداي سارقىراپ،
دۋلات جاتىر ورەڭدە.
قىرعىز تۇتقىن قىلىپتى
ەرجان سىندى بەرەندى.
قىرعىز تۇتقان شاعىندا
ارماندا كەتكەن زەرەڭدى:
«ەكى اعام، ءبىر ءىنىم بار،
ىزدەر عوي مەنى»، — دەگەن-ءدى.
سويدەپ ايتقان ەرجاننىڭ
اعاسىنىڭ ءبىرى — سەن.
ۇزاق كۇنگى مايداندا
ءبىر كورمەدىم سەنى مەن.
ءبىر ءناسىلدىڭ ىشىندە
مۇنشا قالاي تۋدىڭ كەم؟
جاۋعا قارسى بارماستاي،
قاتىنمەنەن بولدىڭ تەڭ!
سەنى قارا باستى ما،
قولىڭا نايزا الماستاي؟
جۇرەگىڭ ۇشىپ كەتتى مە،
جاۋعا قارسى بارماستاي؟
قىزمەتى سەندە بار ەدى،
ەرجاندى ەستەن سالماستاي!
نامىسى سەندە بار ەدى،
ارتىنان ءتىرى قالماستاي.
الا ءبىر تاۋدىڭ جىلعاسى،
باۋرىندا وينار قۇلجاسى.
تار جەردە جولداس بولادى
ەرلەردىڭ نايزا قۇرداسى.
بەلسەنىپ جاۋعا شابادى
جىگىتتىڭ جانعا مىرزاسى.
ەرجان بولسا قاسىمدا
بولەكشە تۋعان تۇلعاسى،
بولار ما ەدىم قازاققا
ءازىل ءسوزدىڭ ولجاسى؟!
بالالى ارقار باۋرايدى،
بالاسىز ارقار ماڭىرايدى.
كۇيىك قىلماي كوزىمە،
جاساعان سەنى العاي-دى!
سۇيەگىمنەن بۇل تاڭبا
ولگەنىمشە قالمايدى.
ەرجان جاۋعا تۇسكەنشە،
سەن جاۋعا تۇسسەڭ بولعاي-دى
ەندىگى جەردە سويلەيىن
بولعان ءىستى باستاعى.
ءبارى دە جاۋ بوپ كورىندى
الاتاۋدىڭ تاستارى.
ەلدەن بۇرىن نىسانباي
جوق سۇمدىقتى باستادى.
قوبىزى قالدى قوسىندا،
تۇزەدى بەتىن قاشقالى.
ءوز باسىن الىپ قۇتىلماق،
ىزدەمەدى باسقانى.
التى اي شاۋىپ جول بولعان
شۋ مەنەن تاۋدىڭ اراسى.
بۇل ساپاردا قازاقتىڭ
بولمادى قابىل ءتاۋباسى.
رۇستەم مەنەن سىپاتاي –
دۋلاتتىڭ ناعىز بالاسى
ۇندەس بولدى قىرعىزبەن،
انە، اۋىزدىڭ الاسى!
ون ەكى مىڭ دۋلاتتى
قاشىردى تۇندە، راسى.
جاماندىق قىلعان مۇنداردىڭ
موينىنا بولسىن جازاسى.
قازاقتىڭ كوبى قىرىلدى،
قاندى ما ەكەن تاباسى؟!
* * *
سول بارعاننان تورەلەر
ەلگە قايتىپ كەلمەگەن.
ءۇي، جاماعات، مالىمەن،
حالقىن، جۇرتىن كورمەگەن.
قۇتىلۋعا قىرعىزدان
تىلەگىن قۇداي بەرمەگەن.
قىرعىزدا قالدى تۇتىلىپ،
نە ەتكەنىن ەشكىم بىلمەگەن.
پىكىر قالدىرۋ