قازاق ءتىلى – ءىت مەن وركەنيەت كوشىندە ءوز ورنىن تابارىنا كامىل سەنۋىمىز كەرەك
kerey.kz
جۋىردا National Geographic جۋرنالىنىڭ قازاق تىلىندەگى العاشقى سانى جارىققا شىقتى. بۇل مەملەكەتتىك تىلدە تارالاتىن تۇڭعىش شەتەلدىك باسىلىم بولىپ وتىر. باسىلىم العاشقى سانىنان-اق ەلىمىزدەگى ماڭىزدى ەكولوگيالىق پروبلەمالارعا نازار اۋدارىپ وتىر. “ارال تاعدىرى – ادام تاعدىرى” دەپ اتالاتىن ماقالادا عالامشارداعى ەڭ ۇلكەن سۋ قويماسى، ورتالىق ازيانىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق نىسانى – ارال تەڭىزىنىڭ جاي-كۇيى باياندالعان.
“National Geographic قازاقستان” جۋرنالىنىڭ نەگىزگى ماقساتى، قۇرىلتايشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ەكولوگيالىق ماسەلەلەرمەن قاتار، ەلىمىزدىڭ قايتالانباس سۇلۋ تابيعاتىن، وسىمدىكتەر مەن جان-جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ الۋاندىعىن ناسيحاتتاۋ. سونداي-اق، قازاقستاندىق عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەردىڭ عىلىمي ىزدەنىستەرىنە اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتۋ. وسى ماقساتتا جۋرنال ۇجىمى بيىل ەلىمىز بويىنشا بىرقاتار زەرتتەۋ ەكسپەديتسيالارى مەن فوتوكورمەلەر ۇيىمداستىرماق ەكەن. وسى رەتتە جۋرنالدىڭ جاۋاپتى رەداكتورى ماقسات ياسىلبايۇلىمەن سۇحباتتاسۋدى ءجون كوردىك.
TENGRINEWS: جۋرنال ورتالىق ازيا ايماعى بويىنشا ءبىرىنشى بولىپ قازاقستاندا جارىق كورىپ وتىر. بۇل يدەيا قالاي پايدا بولدى؟ قالاي جۇزەگە استى؟ ساتىلاپ اڭگىمەلەپ بەرسەڭىز.
ماقسات ياسىلبايۇلى:
NatGeo Wild تەلەارناسىن كورگەن سايىن، شىركىن، وسى ارنا نەگە قازاق تىلىندە كورسەتىلمەيدى ەكەن دەپ ارماندايتىن ەدىك. ءىشى-باۋىرىڭا كىرىپ، جانۋارلاردىڭ جانىندا جۇرگەندەي اسەرگە بولەيتىن باعدارلامالارىنا قاراپ تامساناتىنبىز. كەيىن بىلدىك، National Geographic دەگەن قۇرامىنا كوپتەگەن ۇجىمدار كىرەتىن ۇلكەن قاۋىمداستىق ەكەن. سول قاۋىمداستىقتىڭ ەڭ نەگىزگى تەمىرقازىعى وسى National Geographic جۋرنالى. جۋرنالدىڭ العاشقى سانى 1888 جىلى جارىق كورگەن بولاتىن. سودان بەرى 128 جىل بويى ادامزاتقا تەك عىلىم-ءبىلىم باعىتىندا اقپارات تاراتىپ كەلەدى.
كوركەمدەپ ايتساق، قۇدايعا شۇكىر، ەندى مىنە، ءبىر كەزدەگى سول ارماننىڭ جالىنا قوس قولىمىزبەن جارماسقانداي بولىپ جاتىرمىز. National Geographic جۋرنالى ورتالىق ازيا بويىنشا العاش رەت قازاقستاندا جارىققا شىعىپ وتىر. جانە بۇنى ءبىز ەرەكشە ماقتان تۇتامىز. جۋرنال قۇرىلتايشىسى – وتاندىق مەديا-نارىقتا تانىلىپ ۇلگەرگەن KAZMEDIA HOLDING جشس كومپانياسى. “بۇل يدەيا قالاي پايدا بولدى” دەگەن سۇراققا قىسقاشا وسىلاي جاۋاپ بەرۋگە بولادى. ەڭ باستىسى جاقسى يدەيا بولسا بولدى. قالعانى تاباندى ەڭبەكتىڭ ەنشىسىندە.
TENGRINEWS: جۋرنالدىڭ تۇڭعىش سانىندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ “مەن الەمگە ايگىلى باسىلىمنىڭ قازاق جەرىندە، قازاق تىلىندە جارىق كورۋىن انا ءتىلىمىزدىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى تاعى ءبىر جەتىستىگى دەپ باعالايمىن دەپ، باتاسىن بەرگەن ەكەن. ايگىلى جۋرنال جايلى جانە قازاق تىلىندەگى نۇسقاسى جايلى قازاق وقىرمانى نە ءبىلۋى كەرەك؟ باسىلىمنىڭ ماقساتى نە؟ تابيعات تۋرالى عىلىمي مالىمەتتەرمەن قوسا قانداي ميسسياسى بولادى؟
م. ياسىلبايۇلى:
شىنىمەن دە، العاشقى نومەر دايىندالىپ جاتقاندا رەداكتسيامىزعا ەلباسىمىزدىڭ ءوزى ارنايى قۇتتىقتاۋ جىبەرۋى ءبىز ءۇشىن ۇلكەن توسىن سىي بولدى. بۇل حات شىعارماشىلىق ۇجىمدى ءبىر سەرپىلتىپ تاستادى. ءوز باسىم بۇنى “وسىنداي تىڭ دۇنيە جۇزەگە اسىپ جاتىر” ەكەن دەپ، ول كىسىنى دەر كەزىندە اقپاراتتاندىرىپ وتىرعان پرەزيدەنت ءباسپاسوز قىزمەتىندەگى ازاماتتاردىڭ كاسىبيلىگى دەر ەدىم. ەلباسى وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا اقش-تىڭ نيۋ-يورك قالاسىنداعى بۇۇ جيىنىندا قازاقشا بايانداما جاساعانىن بىلەسىز. ءبىز تۋرا سول كەزدە ۆاشينگتوندا جۋرنالدىڭ ليتسەنزياسىن الۋ، جۇمىس پروتسەسىن پىسىقتاۋ بويىنشا امەريكالىق ارىپتەستەرىمىزبەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتقان بولاتىنبىز. ەلباسى National Geographic جۋرنالىنىڭ قازاقشا شىققالى جاتقاندىعى تۋرالى سول جولى ەستىپ بىلگەن بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ال ەندى جۋرنالدىڭ نە جازاتىنى، تاقىرىبى كوپشىلىككە ءمالىم. سۇحباتتا ءبارىن ايتۋ مۇمكىن ەمەس. ناقتىراق ءبىلۋ ءۇشىن ارينە الىپ وقۋ كەرەك.
TENGRINEWS: اۋدارمانى اعىلشىن تىلىنەن قازاق تىلىنە تىكەلەي اۋداراتىندارىڭىزدىڭ دا بەلگىلى ءبىر ماقساتى بار شىعار. ۇيرەنشىكتى بولىپ كەتكەن ورىس تىلىنەن جاسالاتىن اۋدارما مەن تۇپنۇسقادان اۋدارۋدىڭ قانداي ەرەكشەلىكتەرى بار؟ مۇندا جەر-سۋ اتاۋلارى، عىلىمي تەرميندەردىڭ قازاقشا بالامالارى سياقتى ماسەلەنىڭ دە ءبىر ۇشى شىعىپ وتىر دەگەندەي…
م. ياسىلبايۇلى:
“ۇيرەنشىكتى بوپ كەتكەن” دەگەن ءسوز باسقاشا ايتقاندا ستەرەوتيپ دەپ اتالادى. بۇكىل الەم اعىلشىن ءتىلى مۇحيتىنان ازىق الىپ وتىرعاندا ءبىزدىڭ كولشىككە تەلمىرگەنىمىز ءجون بە؟ ستەرەوتيپتى وزگەرتپەي، سانا جاڭارمايدى. ارينە باستالعان ءىستىڭ قيىندىعى از بولمايتىنى ءسوزسىز. كەيدە جاڭىلىس كەتۋىڭ مۇمكىن. كەيدە دۇرىس بولادى. “ەشتەمە ىستەمەگەن ادام عانا قاتەلەسپەيدى” دەگەن ءسوز بار ەمەس پە؟ دەگەنمەن قازاق ءتىلى عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ ءتىلى بولا الاتىنىنا، ءىت مەن وركەنيەت كوشىندە ءوز ورنىن تابارىنا كامىل سەنۋىمىز كەرەك.
جۋرنالدىڭ اقپان ايىندا شىققان العاشقى سانى
TENGRINEWS: ال اۋدارمادان وزگە، ەلىمىزدىڭ اسەم دە باي تابيعاتى جايلى تىڭ، ءتول ماقالالارىڭىز جاريالانا ما؟ وسى ارقىلى ەلىمىزدىڭ تابيعاتتى پايدالانۋ، قورعاۋ جونىندەگى ورگاندارىنىڭ جۇمىسىنا اقپاراتتىق باقىلاۋ قوياسىزدار ما؟
م. ياسىلبايۇلى:
كەلىسىمشارت بويىنشا جۋرنالىمىزدىڭ العاشقى ساندارىندا الەمدىك مازمۇندى اۋدارىپ بەرىپ وتىرامىز. وندا دا ءبىز ءوز وقىرماندارىمىزعا قىزىقتى دەگەن زەرتتەۋلەردى ىرىكتەپ الامىز. بىرتە-بىرتە جەرگىلىكتى ماقالالار بەرە باستايمىز. بىراق ولاردى دايىنداۋ ۇزاق ۋاقىت پەن كوپ كۇشتى تالاپ ەتەدى. قازىر ءبىز بىرنەشە تاقىرىپ بويىنشا زەرتتەۋلەرىمىزدى جۇرگىزىپ جاتىرمىز. مەملەكەتتىك ورگانداردان قازىرشە ۇسىنىس بىلدىرگەندەرى جوق. بىراق ورتاق جوبالار جاساپ، بىرلەسە زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە ءبىز دايىنبىز.
TENGRINEWS: اڭىزعا اينالعان Newsweek اپتالىعى 2007 جىلدان بەرى شىعىنى كوبەيىپ، 2012 جىلى ءبىر جولا ەلەكتروندى نۇسقاعا ءوتتى. وسىنداي مەديا الپاۋىتتاردىڭ كۇيرەپ جاتقانى (بالكىم جاڭا ورىسكە شىعۋى) جايلى مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرە بەرۋگە بولادى. كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ءبىر سۇراق – قازىرگى داعدارىسقا بايلانىستى جۋرنال شىعارۋ قيىن كورىنەدى. باسپا تابلويدتارىنىڭ بارلىق تۇرىنە دە العاشقى جارنا قاجەت. مۇنىڭ قوماقتى قاراجات بولۋى كەرەك ەكەنى بەلگىلى. الايدا سىزدەر وسى داعدارىستىڭ ناعىز قىزعان شاعىندا ىسكە كىرىسىپ وتىرسىزدار. جۋرنال ءوزىن اقتاي الا ما؟ وسى جاعدايدى ءتۇسىندىرىپ بەرسەڭىز.
م. ياسىلبايۇلى:
- بۇل سۇراق – وتە وزەكتى جانە كەسىپ جاۋاپ بەرۋ قيىن سۇراق. بىراق ءسىز بۇل سۇراعىڭىزبەن باسپا يندۋسترياسىنداعى شەتىن ماسەلەنى ءدوپ باسىپ وتىرسىز. ءومىر العا جىلجىعان سايىن، ادامداردىڭ ساناسى دا ۇدايى وزگەرىپ وتىرماق. قوعام دامۋىمەن قاتار، تەحنولوگيا دا قارىشتاۋ ۇستىندە. بىراق قوعامدا وزگەرمەيتىن دە قۇندىلىقتار بار. مىسالى، كينو پايدا بولعانىمەن تەاتر جوعالىپ كەتكەن جوق. سول سەكىلدى گازەت-جۋرنالداردىڭ ءداۋىرى اياقتالىپ، بارلىعى ينتەرنەتكە اۋىسىپ كەتە قويماسى انىق. راس، بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ديناميكاسى تومەندەۋى مۇمكىن. وعان قوعامدىق پوپ-مادەنيەت تە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە اسەر ەتۋدە. بىراق بۇگىندە جارنامانىڭ ون-لاين نۇسقاسىنا قاراعاندا قاعازدىق نۇسقاسى تۇتىنۋشىعا كوبىرەك اسەر ەتەتىنى دالەلدەنىپ جاتىر. سوندىقتان ەۋروپانىڭ كەيبىر باسىلىمدارى قايتادىن ءوزىنىڭ قاعازدىق نۇسقاسىنا قايتىپ جاتىر. ەكىنشىدەن، ساپالى قاعاز بەن ەكولوگيالىق تازا بوياۋعا باسىلعان قۇندى مالىمەت قاي زاماندا دا سەنىمدىلىك پەن زيالىلىقتىڭ ءبىر كورسەتكىشى بولىپ قالا بەرمەك.
TENGRINEWS: ءوزىڭىز جاقسى بىلەتىندەي، اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ ەڭ ءبىر كوپ جازاتىن تاقىرىبى تابيعات ەدى. الايدا، بۇگىندە ەلىمىزدىڭ تابيعاتىن وڭىرلەردەگى، اۋىل-ايماقتارداعى قالامگەرلەر عانا تىلگە تيەك ەتەتىن سياقتى. باس اقىنىمىز ابايدىڭ كەزىندە “جازعىتۇرى”، “جاز” سياقتى ولەڭدەرىنەن باستاپ كۇنى كەشەگى ارالدىڭ قاسىرەتى جايلى جىرلار جۋرنال بەتتەرىندە جاريالانىپ وتىرا ما؟ وسى ارقىلى تابيعات تاقىرىبىنىڭ ورىستەۋىنە سەپتىگىن تيگىزەمىز دەي الاسىزدار ما؟
م. ياسىلبايۇلى:
ۇسىنىسىڭىز وتە ورىندى. بۇل تاقىرىپتاعى دۇنيەلەردى ءبىزدىڭ سايتىمىزدان تابۋىڭىزعا بولادى.
TENGRINEWS: ەندەشە قادامدارىڭىزعا ساتتىلىك تىلەي وتىرىپ، قىزىققان، بىلگىسى كەلەتىن وقىرمانىمىزعا جۋرنالعا جازىلۋدىڭ جولدارىن جانە يندەكسىن ايتىپ وتسەڭىز.
م. ياسىلبايۇلى:
وزىڭىزگە دە كوپ-كوپ راقمەت. National Geographic جۋرنالىن وقىعىسى كەلەتىن ازاماتتار ەلىمىزدىڭ بارلىق ءىرى قالالارىنداعى گازەت دۇڭگىرشەكتەرىنەن، سۋپەرماركەت، اۋەجاي، جانارماي بەكەتتەرى، تاعى دا باسقا ورىنداردان تابا الادى. باعاسى بار بولعانى 660 تەڭگە. بىراق دەلدالدىق قىزمەتتى قوسا ەسەپتەگەندە باعادا ازداعان وزگەرىس بولۋى مۇمكىن. سول ءۇشىن ءبىر جىلعا ءبىر-اق جازىلۋ ارزانعا تۇسەدى. “قازپوشتا” مەكەمەسى ارقىلى جازىلۋ يندەكسىمىز – 74886.
سۇحباتتى دايىنداعان ارداق قۇلتاەۆ
tengrinews.kz
پىكىر قالدىرۋ