سويىلعان مالدىڭ ءتىسىن نە ءۇشىن قاعامىز نەمەسە ماڭدايى نە ءۇشىن كەسىلەدى؟
kerey.kz
ەرتەدە سارامان مەن قارامان دەگەن ەكى دوس ءومىر ءسۇرىپتى. بىردە سارامان دوسىنا رەنجىپ قالادى. بىراق ونىسىن تامىرىنا ايتپايدى.
ءبىر كۇنى قارامان اتقوسشىسىن ەرتىپ، وعان قوناققا كەلەدى. سارامان دوسىن قۇشاق جايا قارسى الادى. ىشتەگى نازىن بەتىنە شىعارمايدى. دوسى دا قۇشاعىن توسادى. سارامان دوسىنا ارناپ ۇلكەن قوشقارىن سويىپ، باتاسىن الادى. ەت ءپىسىرىم ۋاقىت بولدى دەگەندە الدىنا باس تارتادى. قاراسا، قويدىڭ تىستەرى قاعىلماعان ەكەن. دوسى ونى بايقامايدى. ەتىن جەپ، قىمىز ءىشىپ، ارقا-جارقا بولىپ، ۇيىنە قايتادى. جولاي اتقوسشىسى:
– مىرزا، دوسىڭىز باس تارتقاندا قويدىڭ ءتىسىن قاقپاي اكەلدى. سىزگە ءبىر رەنىشى بار ەكەن، – دەيدى. باي شوشىپ كەتىپ:
– قالايشا؟ رەنىشى بولسا، باس تارتىپ سىيلاماس ەدى، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. اتقوسشى:
– مارقۇم اكەم ايتۋشى ەدى. قازاق بىرەۋگە رەنجىسە، بەتىنەن الماعان. وزگەنىڭ كوڭىلىنە قاياۋ، جۇرەگىنە قىلاۋ سالارمىن دەپ ساقتىق ەتكەن. نازىن تۇسپالمەن، ىممەن بىلدىرەدى. مۇسىلماندىقتا بىرەۋدىڭ كوڭىلىن قالدىرعان، مىڭ قاعبانى بۇزعانمەن بىردەي ەكەن. سوندىقتان، داۋدە بولسا، دوسىڭىز سىزگە رەنشىن ءبىلدىردى. قوناق ەستى بولسا، بۇل سىردى ءوزى-اق تۇسىنەر دەگەن، – دەيدى.
باي اتتىڭ باسىن كەرى بۇرىپ، ات-شاپانىن اتاپ، دوسىنان كەشىرىم سۇراعان ەكەن. وسىدان باستاپ قوي باسىن پىسىرگەندە ونىڭ ءتىسىن قاعىپ اكەلۋ ادال دوستىق پەن تازا كوڭىلدىڭ بەلگىسى بوپ سانالىپتى.
باستىڭ ءتىسىن قاقپاي اكەلۋ وكپە، نازدى بىلدىرەتىنى تۋرالى زەينەپ احمەتوۆا «بابالار اماناتى» كىتابىندا مىناداي ءۇزىندى كەلتىرەدى.
«قوناقتار كەتكەن سوڭ جاڭالاپ شاي جاساپ، ەندى ءوزىمىز داستارحان باسىنا وتىردىق. بايقايمىن اتانىڭ (باۋىرجان مومىشۇلى) قاباعى سالىڭقى. ءبىر كەزدە:
– داستارحانىڭ تولىمدى، استارىڭ ءدامدى بولدى. اسىرەسە «ۇمىتىلعان تاماق قوي مىنالار» دەپ ءاسىپ پەن ءسۇت قۇيعان وكپە ولارعا وتە ۇنادى. بىراق سونىڭ ءبارىن سەن جىبەرگەن ءتورت قاتەلىك جۋىپ كەتتى. قوناقتار ونى بايقادى-بايقامادى دەي المايمىن. ال مەن انىق كوردىم، – دەگەندە دىمىم ىشىمە ءتۇسىپ، كوزىم قاراۋىتىپ كەتتى. بۇرىسكەنىم سونشالىق: قۇرتتاي تەسىككە سىيىپ-اق كەتەر ەدىم.
– ول نە، پاپا؟ – دەپ باكەڭ اكەسىنە قارادى. بىراق اتا ماعان قاراپ، ماعان ارناپ سويلەدى:
– بىرىنشىدەن، ەسى دۇرىس قازاقتىڭ ايەلى قوناققا باس كوتەرىپ كىرمەيدى. جامان-جاقسى بولسىن باسيەڭ امان. ەكىنشى قاتەلىگىڭ – باستى شۇيدە جاعىمەن اكەلگەنىڭ. قوي شۇيدەسى ەمەس، تۇمسىعىن العا بەرىپ جۇرەدى. ءۇشىنشى قاتەلىگىڭ – قويدىڭ ءتىسىن قاقپاي اكەلگەنىڭ. بۇل – ەڭ الدىمەن، تازالىق. قوي ءتىسىنىڭ تۇبىندە نە جاتقانىن قايدان بىلەسىڭ؟! ءشوپ جەيتىن، جەم جەيتىن مال عوي. سودان كەيىن مۇنىڭ ەكىنشى ماعىناسى بار. قازىر ۇمىتىلعان، كونەكوزدەر بولماسا، كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن جاعىن دا ايتايىن. قازاقتار – تالاي نارسەنى ىم، تۇسپال، يشارا ارقىلى بىلدىرگەن تەكتى حالىق. سونىڭ ءبىرى وسى قاعىلماعان تىسكە بايلانىستى. سىيلاسىپ جۇرگەن ەكى ادامنىڭ بىرەۋى الدەنەگە رەنجىپ، بىراق سونى «ءسوز كوبەيەر» دەپ ايتا الماي جۇرسە، ءوزى رەنجىپ جۇرگەن ادامى ۇيىنە كەلگەندە ەتپەن بىرگە الدىنا ءتىسى قاعىلماعان باستى قويادى. سوندا باس ۇستاعان ادام «ءا-ءا، مىنانىڭ ىشىندە ماعان دەگەن ءبىر قىجىلى بار ەكەن، ءتىسىن باسىپ ءجۇرىپتى-اۋ» دەپ ۇعا قويادى. ارى قاراي رەنىشتىڭ ءتۇيىنىن شەشىپ، تۇسىنىسۋگە بەت تۇزەيدى. ال ءتورتىنشى قاتەلىگىڭ – باستى قاسقالاماي اكەلگەنىڭ. تالايلار مۇنىڭ ءمانىن ۇقپايدى. ول – «ءتورت قۇبىلاڭ تەڭ بولسىن، ماڭدايىڭ اشىق بولسىن» دەگەن ىزگى تىلەك…»
اپرەلدىڭ ء(ساۋىر دەسەم، تۇسىنبەي قالار، تاعى) ءبىرى كۇنى ءبىرىن-ءبىرى الدايتىن قازاقتارعا ارنالادى….
«15-ءشى عاسىردىڭ سوڭىندا، حريستياندار مۇسىلمانداردىڭ اندالۋسياداعى ەڭ سوڭعى قامالىن قورشاپ الادى. سوعىس قىستىڭ سۋىق ىزعار سەبەبىنەن ۇزاققا سوزىلدى، جانە مۇسىلماندار ەرلىكپەن قايتپاستان شايقاستى. حريستيانداردىڭ قولباسشىسى، ءوزىنىڭ قيىن جاعدايعا تۇسكەنىن كورىپ، قۋلىق ىستەۋگە كوشەدى.
31-ءشى ناۋرىز كۇنى قامالدىڭ الدىنا، ءبىر قولىندا قۇران، ءبىر قولىندا ءىنجىلدى ۇستاپ الىپ، ەگەر وسى ءتۇنى مۇسىلماندار بەرىلەتىن بولسا، وندا ەشكiمگە تيىسپەيمىز دەپ انت ىشەدى. جينالىستان سوڭ، مۇسىلماندار ءوز ومىرلەرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، قامالدى حريستياندارعا بوساتىپ بەرەدى.
تاڭەرتەڭ، ياعني 1-ءشى ءساۋىر كۇنى، حريستيان قولباسشىسى بارلىق مۇسىلمانداردى ولتىرۋگە بۇيىرادى. ۋادە بەرگەنىن ەسكەرتكەن ادامدارعا، “مەن تەك قانا سەندەردى كەشە تۇندە ولتىرمەيمىن دەگەن ەدىم، بۇگىن ەمەس!”
سودان بەرى 1-ءساۋىر حريستياندار ءۇشىن : “قۋلىق پەن الداۋ، وتىرىك ايتۋ” كۇنى بولىپ اتالىپ كەلەدى. وكىنىشكە وراي، ءبىز حريستيانداردىڭ بارلىق جەركەنىشتى مەيرامدارىنىڭ اراسىنان، بۇل “مەيرامىن” دا ۇمىتقان جوقپىز. . .
ەگەر بۇل مەيرامنىڭ ءتۇبىن زەرىتتەسەك، مۇسىلمانداردىڭ قانىنىڭ ءيىسى كەلگەنىنە بايقاۋعا بولادى!
يمام مۇحاممەدراسۋل قاجى سادۋەۆ
جولىمبەت ماكiش
پىكىر قالدىرۋ