جەر مەن كوكتi جالعاعان بايقوڭىر ساۋدا-ساتتىق ورتالىعىنا اينالماي ما؟
kerey.kz
بيىل ادامزات بالاسىنىڭ قازاق جەرiنەن عارىشقا ۇشقان تاريحي وقيعاسىنا 55 جىل تولدى. “بايقوڭىر” – ادام بالاسىن بۇرىن-سوڭدى اياق باسپاعان جاڭا الەمگە اتتاندىرعان تۇڭعىش ايلاق. ونىڭ تاريحى 1954 جىلى كەڭەس وداعى الىسقا ۇشاتىن بالليستيكالىق زىمىرانداردى سىنايتىن قولايلى ورىندى تابۋ ءۇشiن مەملەكەتتiك كوميسسيا قۇرعان كەزدەن باستالادى. كەڭەستەر ەلiنiڭ بiرقاتار ولكەسiن ارالاعان كوميسسيا سىناق پوليگونىن ارال تەڭiزiنiڭ شىعىسىنداعى شولەيتتە سالعان ءجون دەپ تابادى. وعان جارتىلاي شولەيت جەردiڭ تەگiستiگi, تەمiرجول مەن اۆتوكولiك جولىنا جاقىندىعى جانە جىل ون ەكi اي كۇننiڭ اشىق كەلەتiنi, ال ەڭ باستىسى، بۇل ءوڭiردiڭ زىمىرانداردى ۇشىرۋعا جەردiڭ اينالۋ جىلدامدىعىن قوسىمشا پايدالانۋعا مۇمكiندiك بەرەتiن ەكۆاتورعا جاقىندىعى سەبەپ بولادى. 1955 جىلى قۇرىلىسى باستالعان سىناق پوليگونىندا ەكi جىلدان سوڭ ر-7 قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق زىمىرانى ۇشىرىلدى. رەسمي تۇردە 5-عىلىمي-زەرتتەۋ سىناق پوليگونى (عزسپ) اتالعان ورىندى كەڭەس ۇكiمەتi عارىش ساپارلارى باستالعاننان كەيiن دە، بiراز ۋاقىت اسكەري ماقساتتاعى بالليستيكالىق زىمىرانداردى سىناقتان وتكiزۋگە پايدالاندى. سوندىقتان 50-جىلدارى اۋماعىندا الىپ قۇرىلىس باستالعان قازاقستانعا نازارى اۋعان شەتەلدiك بارلاۋ قىزمەتiن الداۋ ءۇشiن، كەڭەس ۇكiمەتi الاتاۋدىڭ سولتۇستiك سiلەمiندەگi بايقوڭىر دەيتiن ەلدi مەكەندە اعاشتان عارىش ايلاعىنىڭ الىپ ماكەتiن تۇرعىزعان. بiر دەرەك بويىنشا، كەڭەس باسپاسوزiندە جەر سەرiكتەرiن ۇشىرعان ورىن رەتiندە بايقوڭىر اتاۋىنىڭ قولدانىلعان سەبەبi دە سودان دەلiنەدi.
1957 جىلى 4 قازاندا بايقوڭىردان ۇشقان ر-7 زىمىرانى جەر ماڭىنداعى وربيتاعا الەمدەگi تۇڭعىش جەر سەرiگiن شىعاردى. ادامزاتتىڭ عارىشتى يگەرۋ ءداۋiرiنiڭ تۇساۋى بايقوڭىردا وسىلاي كەسiلدi. 1961 جىلدىڭ 12 ساۋiرiندە تاڭەرتەڭگi ساعات 9 07 مينۋت وتكەندە بايقوڭىردان يۋري گاگارين ەسiمدi ادامزاتتىڭ وكiلi تۇڭعىش عارىش ساپارىنا اتتاندى. “ۆوستوك” زىمىرانى 1 ساعات 48 مينۋت iشiندە جەردi بiر اينالىپ ءوتiپ، ساراتوۆ وبلىسىنا قوندى. ايتپاقشى، وسى وقيعاعا بايلانىستى قۇجاتتاردا عارىش ايلاعى تۇڭعىش رەت “بايقوڭىر” دەپ اتالدى.
بايقوڭىرداعى ەڭ العاشقى iرi اپات پەن قايعىلى وقيعا 1960 جىلدىڭ 24 قازانىندا بولدى. جاڭا قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق ر-16 زىمىرانىن سىناۋ كەزiندە زىمىران قوزعالتقىشىنىڭ وزدiگiنەن وتالۋىنان شىققان ءورت پەن وتىن ۋىنان 76 ادام قازا تاپتى.
گاگاريننiڭ عارىشتىق ساپارىنان كەيiن بايقوڭىردا ستراتەگيالىق ماقساتتاعى جەڭiل، ورتاشا جانە اۋىر ساناتتاعى: “تسيكلون”، “سويۋز”، “پروتون”، ن-1, “زەنيت”، “ەنەرگيا” سياقتى زىمىران-تاسىعىشتار سىناقتان ءوتتi. تۇڭعىش اۆتوماتتى پلانەتارالىق “مارس”، “ۆەنەرا”، “زوند”، “ۆەگا” ستانسالارى دا “بايقوڭىردان” كوككە كوتەرiلدi. الەمگە تانىمال وربيتالىق “ساليۋت”، “مير” ستانسالارى دا “بايقوڭىردان” ۇشىرىلدى.
وسى ۋاقىتقا دەيiن عارىشقا جونەلتكەن جۇك كولەمi جاعىنان الەمدە بايقوڭىرمەن ەشبiر عارىش ايلاعى تەڭەسە المايدى.
كەڭەس وداعى ىدىراعان سوڭ، بايقوڭىر عارىش ايلاعى قازاقستاننىڭ يەلiگiندە قالدى. 1994 جىلى رەسەي قازاق ۇكiمەتiمەن بايقوڭىردى 20 جىلعا جالعا الۋ تۋرالى كەلiستi. جالداۋ اقىسى – جىلىنا 115 ملن اقش دوللارى. 2004 جىلى رەسەي بايقوڭىردىڭ جالداۋ ۋاقىتىن تاعى 50 جىلعا سوزدى.
رەسەي بايقوڭىردان قانشا پايدا تابادى؟
رەسەي سوڭعى جىلدارى عارىشقا ادام مەن جۇك جەتكiزۋ جاعىنان الەمدەگi ەڭ iرi “جۇك تاسۋشىعا” اينالدى. 50 جىل بۇرىن قۇراستىرىلعان “پروتون” سەكiلدi زىمىران تاسىعىشتارىمەن كەز كەلگەن ەلدiڭ جۇگiن وربيتاعا جەتكiزiپ بەرۋگە ءازiر. شەتەلدiك ساراپشىلاردىڭ ەسەبiنشە، رەسەي عارىشقا ساپاردان جاقسى تابىس تابادى. حالىقارالىق عارىش ستانساسىنا بiر شەتەلدiك عارىشكەردi جەتكiزۋ قۇنى كەي دەرەك بويىنشا 50 ملن دوللاردىڭ كولەمiندە جانە ونىڭ ونىڭ قۇنى بiرنەشە ملن دوللارعا وسەدi دەگەن ءسوز بار. 2010 جىلى رەسەي بiر عانا «پروتون م» زىمىرانىن ۇشىرۋدان ميلليارد دوللارعا جۋىق تابىس تاپقان. بۇل اەروعارىش كوميتەتiنiڭ توراعاسى تالعات مۇساباەۆتىڭ اۋزىنان شىققان دەرەك. «زەنيت»، «سويۋز»، «دنەپر» سەكiلدi زىمىراندارمەن عارىشقا ۇشۋ بۇدان دا قىمبات. سوندا بايقوڭىردى 115 ملن دوللارعا جالعا الىپ وتىرعان كورشiمiز جىلىنا كەمiندە 1 جارىم ملرد دوللار پايدا كورەدi. “بايدىڭ اسىن بايعۇس قىزعاندىنىڭ كەرi” دەي كورمەڭiزدەر، جالعا العان ايلاقتان قانشا تاپسا دا ءوز ەركi عوي، تەك رەسەيدiڭ قالتاسىن مايلايتىن ءاربiر عارىش ساپارى قازاقستانعا سور بوپ جابىسىپ جاتقانىن ءبارi بiلەدi. اڭگiمە عارىش تاقىرىبىنان الىس جاتقان اۋىل قازاعىنا دەيiن اتىن جاتتاپ العان “پروتون” زىمىران تاسىعىشى تۋرالى. ويتكەنi رەسەي تابىسىنىڭ قوماقتى بولiگiن ءدال وسى زىمىراننان تاۋىپ وتىر.
بIرەۋگە باق، بIرەۋگە سور “پروتون”
1967 جىلدان بەرi بايقوڭىردان 400-دەن استام “پروتون” زىمىران تاسىعىشى ۇشىرىلعان. رەسمي دەرەك بويىنشا، ونىڭ 49-ى اپاتقا ۇشىراعان. كەڭەس كەزiندە تىم كوپ قۇلاعان “پروتون” تۋرالى ەستiپ-بiلگەن جان ساناۋلى بولاتىن. “پروتوننىڭ” كوككە جەتپەي، جەلكەسi قيىلعان وقيعالار پوستكەڭەستiك كەزدە دە تىيىلمادى. سولاردىڭ ەلەۋلiلەرiنە توقتالساق، 1999 جىلى “پروتون” زىمىران تاسىعىشى ەكi رەت قاراعاندى وبلىسىنىڭ اۋماعىنا قۇلادى. سول كەزدە قازاق ۇكiمەتiنiڭ بايقوڭىر عارىش ايلاعىن جالعا بەرۋ كەلiسiمشارتىن قايتا قاراستىرۋ تۋرالى ءمالiمدەمە جاساعانى ەسiمiزدە. زىمىران ۇشىرۋدىڭ الدىندا قازاق ۇكiمەتiنەن رۇقسات الۋ، بايقوڭىردان رەسەيلiك اسكەري زىمىرانداردى ۇشىرۋعا تىيىم سالۋ تالاپتارى دا كوتەرiلدi. ول اڭگiمە اقىرى سوزبۇيداعا سالىنىپ كەتتi.2007 جىلى “پروتون-م” زىمىران تاسىعىشى جەزقازعان قالاسىنان 40 شاقىرىم جەرگە قۇلاپ، توڭiرەگiن اسا ۋلى وتىن – گەپتيلمەن لاستادى. ءدال سول كۇنi قازاقستان پرەزيدەنتi نۇرسۇلتان نازارباەۆ جەزقازعاندا بولعان ەدi. قازاقستان ەكولوگيالىق وتەماقى ەسەبiندە 60,7 ملن دوللار تالاپ ەتكەنiمەن، رەسەي 2,5 ملن دوللار عانا تولەۋگە كەلiستi.
2013 جىلى “پروتون-م” عارىش ايلاعىنداعى ۇشىرۋ كەشەنiنەن 2 جارىم شاقىرىم جەردە قۇلاپ، 600 توننا وتىننىڭ كوپ بولiگi جارىلىس كەزiندە جانىپ كەتتi. 2015 جىلى 16 مامىردا مەكسيكالىق تەلەكوممۋنيكاتسيالىق جەر سەرiگiن گەوستانتسيونارلىق وربيتاعا شىعارۋعا تيiستi “پروتون-م” زىمىران تاسىعىشىنىڭ ءۇشiنشi ساتىلى قوزعالتقىشى iستەن شىعىپ، زىمىران مەن جەر سەرiگi اۋادا جانىپ كەتتi.
“پروتون م” زىمىران تاسىمالداۋشىسى 2-شi بولشەگiنiڭ سيپاتتاماسى وتىنىمەن قوسقانداعى سالماعى – 167 828 كگ.
قۇرعاق ماسساسى – 11 715 كگ.
وتىن ماسساسى – 156 113 كگ.
“پروتون” زىمىران تاسىعىشى اسا ۋلى وتىن – سيممەتريالىق ەمەس ديمەتيلگيدرازين نەمەسە “گەپتيلدi” جاعادى. ول وتە ۋلى جانە قاتەرلi iسiك تۋدىرۋشى زات. گەپتيلمەن اۋىر ۋلانۋدان ادامنىڭ وكپەسi قابىنۋ سەكiلدi دەرتتەرگە شالدىعىپ، ولiمگە دۋشار بولادى. وتىنى جانىپ كەتكەن بولشەكتەرiنiڭ وزiندە ەكi توننادان استام گەپتيل بولادى. ولار توپىراقتى لاستايدى، ال تازارتۋ شىعىنى تىم قىمبات. گەپتيلدiڭ جەردە ۇزاق جاتىپ الاتىنى ازداي، توپىراق قۇرامىنا ەنiپ كەتەتiن قاسيەتكە يە. ونداي جەردە وسكەن وسiمدiك اتاۋلىنىڭ ءتۇسi “قايناتىلعان” كوككە ۇقسايدى. “پروتوندا” توتىقتىرعىش ەسەبiندە قولدانىلاتىن ازوت تەتراوكسيدi سۋ مەن توپىراقتى اۋىر نيتراتتار مەن نيتريتتەرمەن لاستايدى. وسىنداي ۋلى زات بۇكiل ەلدi لاستاپ بiتتi, سەبەبi “پروتوننىڭ” بولشەكتەرi قازاقستاننىڭ بارلىق دەرلiك ايماعىنا قۇلايدى. “روساۆياكوسموستىڭ” بۇرىنعى ديرەكتورى يۋري كوپتەۆتiڭ دەرەگiنشە، عارىشقا ۇشىرىلعان 250 زىمىراننىڭ ءاربiر ونىنشىسى اپاتقا ۇشىراعان. وسى ۋاقىت iشiندە قازاقستان اۋماعىنا كەم دەگەندە 2 500 توننا گەپتيل توگiلگەن. عالىمدار گەپتيلدiڭ تسيانيت قىشقىلىنان 6 ەسە ۋلى ەكەنiن دالەلدەدi. قازiر قىزىلوردا وبلىسىنان بولەك، قاراعاندى مەن قوستاناي وبلىستارى دا وسى ۋلى وتىن قالدىعىمەن لاستاندى.
1999 جىلى “پروتون” زىمىرانى قۇلاعاندا، قارقارالى اۋدانىنىڭ مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتكەن 50 مىڭ تۇرعىنىنىڭ 87 پايىزىنان ءتۇرلi اۋرۋلار انىقتالعان. قىزىلوردا وبلىسىنىڭ تۇرعىندارىنىڭ ەكولوگيالىق اپاتتان تاپقان دەرت سانى جاعىنان الدا تۇرعانى ەشكiمگە جاسىرىن ەمەس. الايدا قازاقستان بيلiگi كۇنi بۇگiنگە دەيiن گەپتيلدەن كەلگەن كەساپاتتىڭ شىعىنىن اشىق جاريالاعان دا، رەسەيدەن تيiستi وتەماقىسىن العان دا ەمەس. 2013 جىلدىڭ شiلدەسiندە قۇلاعان “پروتوننان” 600 توننا ۋلى گەپتيل توگiلگەنi بەلگiلi. رەسەي تارابى قازاقستانعا 13 ملرد تەڭگە وتەماقى تولەۋi تيiس بولعانىمەن، كرەمل قازاقتار ەكولوگيالىق شىعىندى دالەلدەي المادى دەگەن جەلەۋمەن باقىر تيىن دا ۇستاتپادى ەمەس پە! “پروتوننىڭ” زاردابىن تارتقان جاندار تiركەۋگە الىنىپ، ولارعا تەگiن مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ جاعى دا بيلiكتiڭ ويىنا كiرiپ شىقپايدى. كەي ماماندار قازاقستانداعى كيiكتەردiڭ 40 پايىزىن قۇرايتىن 90 مىڭ باس كيiكتiڭ قىرىلىپ قالعانىن وسى گەپتيلدەن كورەدi. ونىڭ انىق-قانىعىن انىقتايدى دەگەن ۇكiمەتتiك كوميسسيانىڭ جۇمىسى دا سيىرقۇيىمشاقتانىپ كەتتi. كورشiمە زيانىم تيدi اۋ دەپ، گەپتيلدەن باس تارتا قويايىن دەگەن رەسەي كورiنبەيدi. شەتەلدiك زىمىراندار وتىن رەتiندە گەپتيلدiڭ ورنىنا تيiمدiلiگi جوعارى سۇيىق سۋتەگiن قولدانادى. بiراق ول ۇشۋ قۇنىن ەداۋiر قىمباتتاتادى. سول سەبەپتi دە رەسەي “پروتون” ۇشىرۋدان باس تارتقىسى كەلمەيدi. ول از دەسەڭiز، مۇنداي زىمىران تۇرلەرiن 2025 جىلعا دەيiن پايدالاناتىنىن جاريا ەتتi. 2016 جىلى ۇشىرىلاتىن 18 زىمىراننىڭ 12-سi گەپتيلمەن ۇشاتىن “پروتون” بوپ شىقتى.
كوك پەن جەردIڭ، ەكI ەلدIڭ ورتاسىنداعى بايقوڭىر
رەسەي بايقوڭىر عارىش ايلاعىمەن قوسا اتتاس قالانى دا 2050 جىلعا دەيiن جالعا العان. ياعني، بiز ءوزiمiز جالعا بەرگەن ءۇيدiڭ ەسiگiن قاعىپ رۇقسات سۇراپ قانا كiرەمiز جانە ول جاقتا نە بوپ جاتقانىنان حابارسىزبىز. “جامان ءۇيدi قوناعى بيلەيدi” دەمەكشi, بايقوڭىر قالاسىندا تەڭگە مەن رۋبل قاتار قولدانىلادى دەلiنگەنiمەن، مۇندا رۋبلدiڭ داۋرەنi جۇرەدi. جانە مۇندا تەڭگەنiڭ قۇنى كورشiنiڭ ۆاليۋتاسىنان الدەقايدا تومەن. قازاقستانعا قارايتىن قالاداعى قازاقشا وقىتاتىن بiرنەشە مەكتەپ تەك بىلتىردان باستاپ ءوزiمiزگە قايتارىلدى. بۇعان دەيiن ول مەكتەپتەر رەسەيدiڭ وقۋلىقتارىمەن وقىپ، سالتاناتتى جيىندا كورشi ەلدiڭ ءانۇرانىن شىرقاپ، تۋىن كوتەرiپ كەلدi.
75 مىڭ ادامى بار قالا تۇرعىندارىنىڭ 62 پايىزى قازاقستان ازاماتتارى سانالادى. بiراق ولاردىڭ ەداۋiر بولiگiنiڭ بالاسى “بايقوڭىردان” مىڭداعان شاقىرىم قاشىقتاعى “باۋىرلاس” اتالاتىن بوتەن ەلدiڭ تاريحىن وقىپ، يدەولوگياسىن سiڭiرۋدە. سويتە تۇرا، 20 جىل iشiندە رەسەي بايقوڭىر قالاسىن دامىتۋعا كوك تيىن دا جۇمساماعان. عارىش ايلاعى مەن بايقوڭىر كەشەنiندە تۇراتىندار ءالi كۇنگە تازا اۋىز سۋ زاردابىن تارتىپ كەلەدi. تۇزدىلىعى مەن باكتەريالاردىڭ كوپتiگi جاعىنان بۇل سۋ ەشقانداي سانيتارلىق تالاپتارعا ساي كەلمەيدi. عارىش ايلاعىنىڭ اۋدانىنداعى ەڭ باستى iندەت – گەپاتيت تە سول اسقىنعان كۇيدە. قالا مەن وعان iرگەلەس ەكi ەلدi مەكەندەگi بارلىق قۇرىلىس قازاقستاننىڭ قارجىسىنا سالىنعان. ەكولوگيالىق ماسەلەلەردi شەشۋگە قاجەت قارجى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قازىناسىنان بولiنەدi. اسىڭدى iشiپ، اياعىڭدى تەپكەن دەگەن وسى ەمەس پە؟
عارىشتىق ويىن-ساۋىق ورتالىعى
تاۋەلسiز قازاقستاننىڭ تاريحىندا ەلدiڭ ءۇش ازاماتى عارىشقا ۇشتى. بىلتىر بريتان ءانشiسi سارا برايتماننىڭ عارىشقا ۇشۋدان باس تارتۋىنا بايلانىستى، روسكوسموس 20 ملن دوللارعا ءۇشiنشi قازاق عارىشكەرi – ايدىن ايىمبەتوۆتi عارىشقا ەكiنشi بورت-ينجەنەرi ەسەبiندە الا كەتتi. رەسمي دەرەك بويىنشا، ايىمبەتوۆ بiرقاتار وتاندىق عىلىمي-تەحنيكالىق باعدارلامانى ورىنداپ قايتقان. بiزدiڭ ەسiمiزدە عارىشكەرiمiز حالىقارالىق عارىش ستانساسىنداعى عارىشكەرلەرگە تاماق ازiرلەپ بەرگەنiمەن ەستە قالدى. ميلليونداعان دوللارعا جاسالىپ، اقىرىندا عارىشتاعى “قوقىسقا” اينالعان قازساتتىڭ العاشقى ساتسiزدiكتەرi تۋرالى ەزگiلەۋدiڭ قاجەتi جوق شىعار. قاراپايىم كولiك قۇراستىرۋ قولدان كەلمەي جاتقاندا، وراسان زور عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەت پەن عىلىمي كادرلاردى تالاپ ەتەتiن سالانى يگەرەتiنiمiز تۋرالى كوپiرمە سوزiمiزگە سىرت كوزدiڭ كۇلەتiنi انىق. سوندىقتان اڭگiمەنi عارىشتى يگەرۋگە سالعان قارجىمىزدىڭ قايدا جۇمسالاتىنىنا از-كەم توقتالا كەتەيiك.
قازاقستاننىڭ عارىشتىق باعدارلامالارى مەن جوبالارىنا كوز سالساق، ەڭ بiرiنشi كەزەكتە ولاردىڭ كوممەرتسيالىق ماقساتقا باعدارلانعانىن بايقايمىز. ارينە، بiرقاتار عىلىمي-زەرتتەۋ باعىتىنداعى جوبالار قولعا الىنىپ، عارىش سالاسىنداعى نىساندار سالۋ قولعا الىنعان. بiراق بىلتىردان بەرi ولارعا بولiنەتiن قارجى سۇيىلىپ كەتتi. ەكونوميكالىق داعدارىس قازاق بيلiگiنiڭ عارىشتىق امبيتسياسىن جەرگە ءتۇسiردi. دەگەنمەن، بيلiك عارىشتى قوسىمشا تابىس تابۋ كوزi جاعىنان يگەرۋگە قۇلشىنا كiرiسكەن سەكiلدi. وتاندىق دەپ ايدار تاققان، iس جۇزiندە رەسەيدە جينالعان جەر سەرiكتەرi نەگiزiنەن “مايدا-شۇيدە” اقىلى قىزمەت ءتۇرلەرiن كورسەتۋگە ارنالعان. 2004 جىلى رەسەيمەن بiرلەسiپ قۇرىلعان “بايتەرەك” عارىش زىمىران كەشەنi دە بiرiنشi كەزەكتە عارىشقا ادام مەن جۇك تاسۋدان پايدا كورۋدi كوزدەيتiنi جاسىرىن ەمەس. رەسەيدiڭ “باتاسىن” العان قازاقستاندىق شەنەۋنiكتەر بايقوڭىردى “ەكسپو-2017”-نiڭ تۋريستiك باعدارلاماسىنا ەنگiزiپ جiبەردi. اقىسىن تولەگەندەر ەندi عارىش ايلاعىنا ساياحاتتاپ، زىمىراننىڭ قالاي ۇشاتىنىن كوزiمەن كورەدi.
بiر اڭىز بويىنشا، كەڭەستiك كوسموناۆتيكانىڭ اتاسى سانالاتىن سەرگەي كورولەۆتەن ءشول دالادا نە سالىپ جاتقاندارىن سۇراعاندا ول: “ستاديون! الەمدەگi ەڭ ۇلكەن ستاديون سالىپ جاتىرمىز” دەپ جاۋاپ بەرiپتi. سول ءسوزدi كورولەۆتiڭ اۋزىنا قۇداي سالعانداي: ستاديون دەگەنiڭiز ساۋىق پەن دۋمان وتەتiن ورىن ەمەس پە؟ قازاق بيلiگi عارىشتى يگەرۋ ءداۋiرiنiڭ سيمۆولى – بايقوڭىردى كەزكەلگەن اقشاسىن تولەپ، قىزىعىن كورەتiن ۇلكەن ستاديونعا اينالدىرۋدى ارماندايتىنداي كورiنەدi. نەسi بار، بiزدە كەزiندە دۇرiلدەگەن زاۋىت-فابريكالاردى ويىن-ساۋىق، ساۋدا-ساتتىق ورتالىعىنا اينالدىرۋدىڭ مول تاجiريبەسi بار ەمەس پە؟
دانەش ۇزاق
zhasalash.kz
1 پىكىر
قاينار قابىل ۇلى
مەن قىتايداعى قازاق جەرىنىنەن، وسى كەرەي كز عا، كىرىپ ماقالالاردى وقىپ كوپ حابار- وشار يەلەدىم. كەرەمەت ەكەن. جولدارىڭ بولسىن.